بهترین انیمه‌های «میازاکی»؛ فیلم‌هایی که نگاه شما را دگرگون می‌کنند

فرادید| فیلم‌های هایائو میازاکی جهان طبیعی را به شیوه‌ای ظریف، طبیعی و ژرف تجلیل می‌کنند. این فیلم‌ها بازتاب آمیختگی رسوم مذهبی آیین شینتو، بودیسم و دائوئیسم در ژاپن هستند. تماشای یکی از فیلم‌های میازاکی مخاطب را طوری تحت تاثیر قرار می‌دهد که انگار او را از مسیر روزمرۀ زندگی‌اش خارج می‌کند. حسی که از تماشای این فیلم‌ها به مخاطب دست می‌دهد این است که چقدر همه چیز درون فیلم درست است و باقی چیزها چقدر اشتباهند. 

به گزارش فرادید، به احتمال زیاد بیشتر شما این مطلب را از طریق تلفن یا تبلت می‌خوانید، در حالی که شانه‌هایتان خمیده و چشمان‌تان به سمت نمایشگرهای ریز نور آبی خیره شده و در فضایی کوچک به دور از دنیای طبیعی هستید. 

اما چیزی که روی صفحه‌ی تبلت یا تلفن می‌بینید لزوماً شما را گمگشته نمی‌کند. اما در دستان یک نابغه، تصاویری که می‌بینید کمک می‌کند از امور پیش‌پا افتاده فاصله بگیرید و رابطه‌تان را با جهان تغییر دهید. یکی از نوابغ استودیوی جیبلی، هایائو میازاکی است. 

پیام میازاکی

میازاکی، انیماتور، کارگردان، نویسنده و فیلمنامه‌نویسی است که استودیوی جیبلی را تأسیس کرد. این استودیو مشهورترین استودیوی انیمیشن ژاپن است که آثار بین‌المللی مانند Spirited Away و Princess Mononoke را تولید کرده است. 

زیبایی و شگفتی دنیای طبیعی، موضوع تکراری فیلم‌های استودیوی فیلم‌سازی جیبلی است. اما میازاکی دوست ندارد او را دوست‌دار محیط زیست خطاب کنند. فیلم‌های او نه ناشیانه و نه صرفاً بسته‌هایی زیبا حاوی پیام‌های ساخته و پرداخته شده درباره جهان هستند. فیلم‌های میازاکی طبیعی و موشکافانه هستند درست به اندازه دنیایی که به تصویر می‌کشند. تماشای یکی از آثار استودیوی جیبلی این حس را در بیننده ایجاد می‌کند که انگار بذر یک ایده ریشه دوانده و در درون ما به شکلی که توصیفش دشوار است، متورم شده است. 

فیلم‌های میازاکی فریاد نمی‌زنند «این کار را برای نجات سیاره انجام دهید» یا «آخر زمان اینجاست!» در عوض، می‌گویند چیزی به سادگی وزش نسیم یا شاخه‌ی یک درخت می‌تواند ما را به قدردانی از جهان طبیعی اطرافمان ترغیب کند. در استودیوی جیبلی، زیبایی از طریق کنجکاوی یافت می‌شود. کاراکترهای میازاکی خودشان را در اکتشاف، ژرف‌اندیشی و قدردانی از دنیای اطرافشان گم می‌کنند. آن‌ها نسبت به دنیا یک نوع کنجکاوی و آزادی دارند که به نظر ما نوستالژیک می‌آید، چون بازتابی از حس کنجکاوی فراموش‌شده‌ی کودکی‌مان است. 

کنجکاوی کاراکترهای میازاکی، آن‌ها را قادر می‌سازد قدرتی عمیق و اسرارآمیز را کشف کنند و از آن لذت ببرند، قدرتی که به آن‌ها روحیه می‌دهد. ما به عنوان تماشاگر به سایه‌بان آرام و حمایتگر یک جنگل کشیده می‌شویم (مانند شاهزاده خانم مونونوک) یا دعوت می‌شویم از آرامش ساده و احیاگر درخت مورد علاقه‌مان لذت ببریم (مانند همسایه ما توتورو). طبیعت مورد تکریم است، اما نه بیش از حد! این فیلم‌ها دوست‌دار محیط زیست هستند بدون اینکه نسبت به آن تعصب داشته باشند. 

جادوی جیبلی

مضامین شینتو، بودایی و دائوئیستی در بسیاری از فیلم‌های میازاکی حضوری چشمگیر دارند. شینتو یک دین جاندارانگارانه است، به این معنا که معتقد است ارواح، ساکن جهان طبیعی هستند. این ارواح که کامی (Kami) نامیده می‌شوند ممکن است در صخره‌ها، پرندگان، درختان، رودخانه‌ها، ماهی‌ها و غیره یافت شوند. در اساطیر سنتی شینتو، به ۸۰۰ هزار کامی اشاره شده است، به این معنا که بی‌نهایتی برای یافتن وجود دارد. در طول تاریخ شینتو و حتی در حال حاضر، کامی‌های جدید کشف و پرستش می‌شوند و میازاکی هم به نحو موثری از تصاویر شینتو استفاده می‌کند. 

برای نمونه، در پایان انیمۀ Spirited Away، کاراکتر اصلی چیهیرو به زمین سبز وسیعی می‌نگرد در حالی که دستش در دست روح رودخانه‌ای است که در مسیر به او کمک کرده است. یا در Princess Mononoke، با خدای جنگلی آشنا می‌شویم که شب‌ها به یک موجود عظیم الجثه تبدیل می‌شود و هر جا که قدم می‌گذارد دریاچه می‌سازد. با این حال، همان روح در روز به یک آهوی کوچک و ظریف تبدیل می‌شود. قدرت به ظرافت تبدیل می‌شود. 

این عنصر شب و روز، روشنایی و تاریکی، و قدرت و ظرافت موضوعی رایج در دائوئیسم (به ویژه یین و یانگ) است. ژاپن همیشه ترکیبی منحصر به فرد از باورها و سنت‌های مذهبی مختلف بوده است. آیین شینتو در این کشور به آیین‌های سنتی و نظام‌های اعتقادی گره خورده است. به این لحاظ، آموزه‌های آن راهشان را به بخش زیادی از فرهنگ ژاپنی باز کرده‌اند، در حالی که چاشنی بودیسم و دائوئیسم هم شده‌اند. 

این معجون بودایی-شینتویی-دائوئیستی با نگرانی در مورد ارتباط از دست‌رفته‌ی ما با نظم طبیعی چیزها گرد هم آمده است، اینکه چگونه بخش زیادی از دنیای مدرن، ما را از مسیر (یا دائویی) که باید باشیم دور می‌کند. دنیایی که ما در آن زندگی می‌کنیم، دنیایی پر از خارها، موانع، حواس‌پرتی‌ها، دوستان دروغین و بن‌بست‌های اغواکننده است و استودیو جیبلی این مضامین را به مخاطبش ارائه می‌کند. 

بازگشت به خانه

میازاکی یک نابغه است چون ما را به دنیایی می‌کشاند که دوباره در آن حس خوبی داریم. این نه فقط به واسطه‌ی نحوه نگارش کاراکترهای او، بلکه به واسطه‌ی زیبایی‌شناسی غریب و شاد انیمه‌های او نیز هست. بدون شک، فیلم‌های استودیوی جیبلی برای همگان نیست. برخی روایت او را لوس و تصنعی و زیبایی‌شناسی او را بیش از حد ظریف یا مزین و رنگین می‌دانند.

اما، از بسیاری جهات، نکته همین است. اینها یک چکامه‌ی روستایی اغراق‌آمیز هستند و هدف از خلق آن‌ها روشن کردن این حقیقت است که ارتباط ما با طبیعت تا چه حد می‌تواند متفاوت باشد. تماشای فیلم‌های میازاکی شبیه بازگشت به خانه است. در پایان، ما با چشم‌اندازی تازه به دنیای روزمره خود باز می‌گردیم، دنیایی که نه تنها ملالت‌ها و مشکلات، بلکه احتمالات را هم ارج می‌نهد.

بهترین انیمه‌های میازاکی

• قلعه کالیوسترو (۱۹۷۹): یک فیلم ماجراجویی/اکشن/کمدی. این فیلم نخستین تجربه کارگردانی هایائو میازاکی در صنعت سینما به حساب می‌آید.
• ناوسیکا از دره باد (۱۹۸۴): این فیلم بر اساس مانگایی به همین نام ساخته شده‌ است. فیلمی در سبک خیال‌پردازی، علمی-تخیلی و ماجراجویی که در مقیاس زمانی و زیر سبک پسا-رستاخیزی روایت می‌شود.
•  قلعه‌ای در آسمان (۱۹۸۶): یک فیلم ماجراجویی بر اساس داستانی فانتزی از خود هایائو میازاکی و تحت تأثیر بسیاری از افسانه‌های و آموزه‌های شرقی ساخته شده و مانند دیگر آثار این کارگردان سرشار از زیبایی‌های دیداریست.
• همسایه من توتورو (۱۹۸۸): داستان در مورد دو دختر بچه است که همراه پدرشان به دهکده‌ای نقل مکان میکنند تا به مادر بیمارشان نزدیک‌تر باشند. آن‌ها در جنگل‌های اطراف دهکده موجود سحرآمیزی به‌نام توتورو پیدا میکنند و خیلی زود با آن‌ها دوست میشوند.
• سرویس بیرون‌بر کیکی (۱۹۸۹): داستان فیلم دربارهٔ دختر جادوگر جوانی به نام کی‌کی است که به دلایلی مجبور می‌شود مستقل زندگی کند.  این فیلم که بر اساس رمانی به همین نام توسط ائیکو کادونو، نویسندهٔ ادبیات کودک نوشته شده‌، موفق به کسب جایزهٔ بزرگ مجله «انیمیج» شد.
• پورکو روسو (۱۹۹۲): سال ۱۹۲۹، پورکو روسو، جنگنده خبره ایتالیایی جنگ جهانی اول و شکارچی آزاد که به داشتن سر خوک نفرین شده، از حمله دزدان دریایی به یک کشتی اقیانوس‌پیما جلوگیری می‌کند.
• زمزمه قلب (۱۹۹۵): داستان این انیمه دربارهٔ دختری به نام شیزوکو است که عاشق مطالعه کردن است اما روزی متوجه می‌شود تمام کتاب‌هایی که برای مطالعه از کتابخانه گرفته قبلاً توسط شخصی به نام سی‌جی آماساوا خوانده شده، پس تصمیم می‌گیرد به دنبال این اسم برود و بعد از اتفاقاتی که می‌افتد زندگی او به‌طور کامل تغییر میکند.
• پرنسس مونونوکه (۱۹۹۷): داستان فیلم، درباره‌ی دلاوری جوان به نام آشیتاکا است که درگیر نبردی میان ایزدان جنگل و انسان‌هایی می‌شود که خواهان استفاده از قدرت‌ها و منابع آن‌ها هستند.
• شهر اشباح (۲۰۰۱): چیهیرو ده ساله و والدینش به یک شهربازی به ظاهر متروکه برخورد میکنند. پس از تبدیل شدن مادر و پدرش به خوک‌های غول‌پیکر، او با هاکوی مرموز آشنا می‌شود. این پارک استراحتگاه موجودات ماوراء طبیعی است  و او باید آنجا کار کند تا خودش و پدر و مادرش را آزاد کند.
• قلعه متحرک هاوِل (۲۰۰۴) : موضوع فیلم دربارهٔ اثرات مخرب جنگ و تأثیر ویرانگر آن بر روی عواطف و احساسات مردم است. 
• پونیو (۲۰۰۸): داستان فیلم درباره یک ماهی طلایی به نام پونیو است که با خواهران خود در آکواریوم پدرش، فوجیموتو که یک جادوگر است در قلعه‌ای زیر دریا زندگی می‌کند. پونیو آرزو دارد دنیا را ببیند، پس تصمیم می‌گیرد از خانه خود فرار کند و به جای دیگری برود. 
• آریتی (۲۰۱۰): آریتی یا بندانگشتی با عنوان اصلی آریتی قرض‌گیر، داستان جوانی به نام (شیدا) را روایت میکند که با یک پسر انسان (کامیکی) دوست میشود، در حالی که سعی میکند توسط انسانهای دیگر شناسایی نشود.
• بر فراز تپه شقایق (۲۰۱۱): سال ۱۹۶۳ است و ژاپن در بحبوحه مدرنیزه شدن سریع است، خاطرات دردناک جنگ جهانی دوم را پشت سر می‌گذارد و بر آینده‌ای روشن‌تر تمرکز می‌کند که نماد آن المپیک توکیو سال آینده است.
• باد برمی‌خیزد (۲۰۱۳): این فیلم بر مبنای زندگی جیرو هوریکوشی طراح هواپیماهای جنگنده زیرو در جنگ جهانی دوم - که در حمله به پرل هاربر استفاده شد - ساخته شده و بر دورانی متمرکز است که ژاپن با رکود اقتصادی، شیوع بیماری‌های مسری و بلایای طبیعی دست و پنجه نرم می‌کرد.
• چطور زندگی میکنی؟ (۲۰۲۳): ماهیتو، یک پسر جوان ۱۲ ساله، پس از مرگ مادرش در تلاش است تا در یک شهر جدید ساکن شود. هنگامی که یک حواصیل سخنگو به ماهیتو اطلاع می‌دهد که مادرش هنوز زنده است، او در جستجوی او وارد برج متروکه‌ای می‌شود که او را به دنیای دیگری می‌برد.

مترجم: زهرا ذوالقدر