۸ حقیقت جالب درباره‌ی پزشکی روم باستان

فرادید | پزشکی روم باستان، دانش علمی را با باور‌های مذهبی و ماوراءطبیعی ترکیب می‌کرد. پزشکان رومی بسیاری از روش‌ها و فلسفه‌های طبیعی‌دان یونانی بقراط (هیپوکراتیس) و پیروانش را اتخاذ کردند، به ویژه پس از آرچاگاتوس اسپارتا در سال ۲۱۹ قبل از میلاد که به عنوان نخستین پزشک یونانی شهر شناخته شد.

به گزارش فرادید ، با این حال رومیان باستان برای دفع بیماری‌ها حرز می‌پوشیدند و برای معابد خدایانی که از نظر آن‌ها قدرت‌های شفابخش داشتند نذری پیشکش می‌کردند. ترکیب این دو رویکرد منجر به حقایق شگفت‌انگیزی درباره‌ی سلامتی و پزشکی در امپراتوری روم شد که در ادامه آن‌ها را می‌خوانید.

۱. خون و کبد گلادیاتور‌های کشته شده درمانِ صرع بود

ریخته شدن خون یک گلادیاتور پس از کشته شدن در نبرد لزوماً پایان نمی‌یافت. پزشکان رومی بدون درک علمیِ دلیل صرع، توصیه می‌کردند کسانی که از این مصیبت مرموز رنج می‌برند خون گرم ریخته شده از گلوی یک گلادیاتور کشته شده را به عنوان اکسیر بنوشند.

دانشمند یونانی، پِلینی بزرگ در این باره گفته است: «مبتلایان به صرع خون گلادیاتور‌ها را طوری می‌نوشند که انگار آب حیات است.» پزشکان رومی همچنین موافق مصرف کبدِ گلادیاتور‌ها به عنوان یک روش درمانی بودند. پزشک رومی اسکریبونیس لارگوس گفته است تماشاگران به جلو گام برداشته و تکه‌ای از جگر گلادیاتوری را که دل و روده‌اش روی خاک افتاده بود قاپ می‌زدند. دلیل تجویز این درمان‌های هولناک از سوی پزشکان شاید این بود که گلادیاتور‌ها را سمبل مردانگیِ مبارزی می‌دیدند که سالم زیسته و سالم جان باخته بود.

۲. تاثیر برجسته‌ترین پزشک روم باستان بر طبابت تا ۱۳۰۰ سال پس از مرگ او ادامه داشت

تصویر: جالینوس در حال معالجه‌ی یک گلادیاتور مجروح، قرن دوم، تصویری از سی گیلبرت

جالینوس اهل پرگامون در یونان زاده و بزرگ شد، آناتومی و نظریه‌ی فیزیولوژیکی را در اسکندریه‌ی مصر آموخت و مهارت‌های پزشکی‌اش را با درمان گلادیاتور‌های زخمی در زادگاهش و پیش از اقامت در روم در سال ۱۶۲ پس از میلاد تقویت کرد. جالینوس علاوه بر انجام جراحی‌هایی از قبیل برداشتن آب مروارید، هوادار ورزش، رژیم غذایی متعادل، بهداشت خوب و حمام کردن بود و نظریه‌اش این بود که کنترل بدن بر عهده‌ی مغز است نه قلب.

او نخستین پزشکی بود که اثبات کرد حنجره صدا را تولید می‌کند و تفاوت میان خون وریدی و شریانی را تشخیص داد. جالینوس که به عنوان پزشک اختصاصی در دربار امپراتوران زیادی خدمت کرد، با درمان گلادیاتور‌ها و زنده‌شکافی و تشریحِ حیوانات موجب پیشرفت دانش آناتومی شد. او صد‌ها رساله‌ی پزشکی نوشت که برخی از آن‌ها تا سال ۱۵۰۰ همچنان منابع استاندارد به حساب می‌آمدند.

۳. کلید سلامتی متعادل نگهداشتن چهار «خلط» بود

پزشکان رومی از این نظریه‌ی توسعه‌یافته در یونان باستان الگو گرفته بودند که باور داشت سلامتی و احساساتِ یک فرد توسط چهار ماده‌ی درونی کنترل می‌شود: خون، بلغم، سودا و صفرای سیاه. این «اخلاط» با چهار کیفیت اصلی مرتبط هستند (گرمی، سردی، تری و خشکی). پزشکان رومی طیفی از بیماری‌ها را به عدم‌تعادلِ اخلاط بدن نسبت می‌دادند. برای مثال، جالینوس باور داشت بی‌اعتدالی یا فزونیِ صفرای سیاه عاملِ تومور‌های سرطانی است. تعادل را می‌توان از طریق درمان‌هایی مانند حجامت، استفراغ، تنقیه، تعریق و مصرف مقادیر زیادی غذا با خاصیت گرم، سرد، تر یا خشک ایجاد کرد.

۴. فرصت‌های مطالعه‌ی آناتومی انسانی محدود بود

تصویر: اثاثیه قبر یک پزشک رومی: دو چاقوی جراحی، یک سوند، جعبه کمک‌های اولیه از جنس عاج، پالتی از تخته سنگ برای آسیاب کردن مواد تشکیل‌دهنده‌ی پماد، کاسه برنزی برای مخلوط کردن داروها، قیچی فلزی (برنز و آهن)، چاقوی آهنی، قاشق برنزی با علائمی روی دسته برای اندازه گیری مایعات، دو طلسم نقره‌ای با طلسم‌های حکاکی‌شده که نشان می‌دهد پزشک هم به جادو و هم به علم اعتقاد داشته است. اواسط قرن سوم.

ممنوعیت روم باستان برای تشریح جسد انسان بنا به دلایل مذهبی، اخلاقی و سلامت عمومی، مطالعات آناتومی را با مشکل مواجه کرده بود. پزشکانی از قبیل جالینوس بجای تشریح جسد انسان به تشریح و زنده‌شکافی حیوانات روی آوردند، به ویژه خوک‌ها و نخستی‌ها؛ چرا که ساختار آناتومی آن‌ها منعکس‌کننده‌ی ساختار آناتومی انسان‌ها بود. این تشریح‌ها در واقع نمایشی عمومی بود که هم در قالب سرگرمی و هم در قالب جذب بیماران جدید توسط پزشکان، از آن‌ها استفاده میشد.

۵. پزشکان از رویا‌ها به عنوان ابزار تشخیصی استفاده می‌کردند

بسیاری از پزشکان روم باستان هنگام تشخیص بیماری‌ها و تعیین درمان، رویا‌ها را جدی می‌گرفتند، چون باور داشتند رویا‌ها پیامی از طرف روح فرد درباره‌ی عدم‌تعادلِ اخلاطِ اربعه در بدن اوست. پزشکان تصور می‌کردند از رویا‌ها می‌توان بینشی درباره‌ی بیماران بدست آورد که از طریق مشاهده‌ی مستقیم امکان‌پذیر نیست.

جالینوس در این باره نوشته است: «هرآنچه را که بیمار در خواب می‌بیند و به ظاهر انجام می‌دهد، نشانه‌ای از افراط و تفریط و کیفیت اخلاط اوست». برای مثال، رویا‌هایی که بیمار در آن‌ها برف یا یخ می‌دید نشانه‌ای از افراط بلغم (خلط سرد و تر) انگاشته می‌شد، در حالی که رویایی که بیمار در آن آتش می‌دید نشانه‌ای از بالا رفتن سطوح صفرا (خلط گرم و خشک) تصور می‌شد. برای مثال جالینوس تشخیص داد کشتی‌گیری که خواب دیده به سختی نفس می‌کشد در حالی که روی خون ایستاده است، از افراطِ خلط رنج می‌برد و حجامت راه درمان بیماری اوست.

۶. دسته‌ی پزشکی ارتش، عمر سربازان رومی را طولانی‌تر از شهروندان رومی کرد

امپراتور آگوستوس نخستین دسته‌ی پزشکی حرفه‌ای ارتش را تاسیس کرد که پزشکان حرفه‌ای یونانی را با دادن حقوق شهروندی کامل روم، معافی از مالیات و حقوق بازنشستگی جذب خود می‌کرد. دسته‌ی پزشکی یکی از نخستین واحد‌های جراحی اختصاصی را تشکیل داد که برای پیشگیری از بیماری، سیستم‌های بهداشتی با طراحی خوب برپا کرد و پیشگام خون‌بند و شریان‌بند برای جلوگیری از خونریزی و بستن شریان‌ها در بخیه‌زنی بود.

پزشکان کمپ با جذب ایده‌های نوین از طریق سفرها و مطالعاتشان درباره‌ی آناتومی انسانی و همزمان عمل‌های جراحی روی سربازان زخمی در بیمارستان‌های صحرایی، پیشگامان پزشکی امپراتوری شدند. امید به زندگیِ یک سرباز عادی به لطف نوآوری‌های دسته‌ی پزشکی روم باستان ۵ سال بیشتر از یک شهروند عادی شده بود.

۷. مشاغل پزشکی برای زنان آزاد بود

محققان براساس رساله‌های پزشکی، متون حقوقی و کتیبه‌های تدفین به این نتیجه رسیدند که زنان در روم باستان در شغل پزشکی خدمت می‌کردند. پزشکان زن زیاد نبودند، اما نقش آن‌ها به عنوان قابله زیر نظر پزشک راهنما در تولد نوازدان و تجویز دارو‌های باروری رایج‌تر بود. پزشکان زنی که گهگاه در رشته‌هایی غیر از دانش امراض زنانه و مامایی فعالیت داشتند، زنان آزاد یونانی‌الاصل بودند، در حالی که قابله‌ها قبلاً برده بودند.

۸. کلم یک داروی شگفت‌انگیز بود

بسیاری از پزشکان رومی رژیم غذایی را با سلامت مرتبط دانسته و کلم را ابرغذایی می‌دانستند که می‌تواند جلوی طیف وسیعی از بیماری‌ها را بگیرد و آن‌ها را درمان کند. پلینی بزرگ نوشتن درباره‌ی خواص کلم را یک کار وقت‌گیر و طولانی توصیف کرده بود. مورخ رومی کاتوی بزرگ این گفته‌ی پلینی را با نوشتن یک رساله‌ی ۲۰۰۰ کلمه‌ای درباره‌ی قدرت‌های فایده‌بخش کلم اثبات کرد.

بنا به گفته‌ی کاتوی بزرگ، این سبزی پربرگ درمانی برای سردرد، اختلال بینایی و مشکلات گوارشی است در حالی که استعمال کلم خردشده می‌تواند زخم‌ها، کوفتگی‌ها و دررفتگی‌ها را التیام ببخشد. کاتو نوشته است: «در یک کلام، این گیاه تمام اندام درونی که درد می‌کشند را درمان خواهد کرد.» کاتو حتی نوشته است که استنشاق بخار کلمِ پخته‌شده قدرت باروری را بالا برده و حمام کردن در ادرار فردی که مقدار زیادی کلم خورده است، بسیاری از بیماری‌ها را درمان می‌کند.

منبع: History

مترجم: زهرا ذوالقدر