(تصاویر) تمدنِ مرموزِ 7000ساله‌ ای که برای اولین بار از طلا استفاده کرد!

در دهه 1970، باستان‌شناسان در بلغارستان به‌طور اتفاقی یک گورستان بزرگ عصر مس از هزاره پنجم قبل‌ازمیلاد، محتوی قدیمی‌ترین اشیاء طلایی باستانی‌ که تا آن زمان کشف شده بود، را در شهرِ وارنای امروزی پیدا کردند.

اما آن‌ها تا وقتیکه گور شماره 43 را کشف نکرده بودند هنوز به اهمیت این یافته‌ها پی نبرده بودند. آن‌ها در داخل گور شماره 43 بقایای مردی عالی‌رتبه را به همراه ثروتِ بی‌حدو‌حصرش پیدا کردند. آن‌قدر که در آن زمان در گورِ این مرد طلا پیدا شد، در جهان پیدا نشده بود.

اغلب مردم درباره تمدن‌های بین‌النهرین، مصر و دره رود سند که همگی به عنوان قدیمی‌ترین تمدن‌های شناخته‌شده با ویژگی‌های شهرنشینی، سیستم اداری سازمان‌یافته و ابداعات فرهنگی‌شان برجسته بودند، شنیده بودند. اما تعداد کمی درباره تمدنی مرموز که 7000سال قبل در سواحلِ دریاچه‌های نزدیک به دریای سیاه پدید آمد، شنیده بودند.

فرهنگِ شگفت‌انگیزِ وارنا

فرهنگِ وارنا، آن‌طور که شناخته شده است، جامعه‌ای کوچک و ناپیوسته نبود که ناگهان در کنج کوچکی از جهان که بعدها بلغارستان شد، پدیدار و به سرعت در صفحات تاریخ محو شود. بلکه، وارنا تمدنی پیشرفته و شگفت‌انگیز بود، قدیمی‌تر از امپراتوری‌های مصر و بین‌النهرین و نخستین فرهنگِ شناخته‌شده‌ای که اشیائی از طلا درست می‌کردند.

وارنا اکنون محل بزرگ‌ترین گورستان پیشاتاریخی در جنوب‌شرقی اروپاست که غنای آدابِ فرهنگی، مراسمِ پیچیده تدفین، نظام باستانیِ باورها و ظرفیت تولید اشیاء را به شکل ظرافت‌مندانه و استادانه بازتاب می‌دهد. وارنا به عنوان مهد تمدنِ اروپا شناخته شده است.

افزایشِ طلاسازی و ثروت

شواهد نشان می‌دهد که طلاسازی نخستین‌بار بینِ 4600 تا 4200قبل‌ازمیلاد در وارنا آغاز شد. وقتی پیشرفت‌ها در این زمینه صورت گرفت و صنعتگران توانستند در آب کردنِ مس و طلا استاد شوند، ساکنان به چیزی دسترسی پیدا کردند ک برای تجارت ارزشمند بود. افزایشِ ارتباطات با همسایگان در شمال و جنوب، نهایتاً روابطِ تجاری‌ای را در درونِ دریای سیاه و منطقه مدیترانه آغاز کرد که یکی از مهم‌ترین پیشرفت‌های این جامعه محسوب می‌شود. خلیج عمیقی که سکونتگاهِ وارنا در راستای آن قرار گرفته بود، بندری دنج و راحت را برای کشتی‌هایی که در سراسر دریای سیاه تردد می‌کردند ایجاد کرده بود و وارنا تبدیل به یک مرکزی تجاریِ پررونق شد.

افزایش فعالیت‌های تجاری به متخصصان فلزکاری امکان داد تا ثروتی را گردهم آورند و خیلی سریع شکافِ اجتماعی‌ای ایجاد شد که فلزکاران در رأس آن قرار داشتند، در میانه تجار قرار می‌گرفتند و کشاورزان نیز پایین‌ترین طبقه جامعه را تشکیل می‌دادند. اکتشافاتِ شگفت‌انگیزی که در وارنا صورت گرفته هم‌چنین نشان می‌دهد که وارنا حاکمان یا پادشاهانی نیز داشته است.

کشفِ تمدنِ باستانیِ وارنا

نخستین شواهد از تمدنِ باستانی وارنا در شکلِ ابزار، ظروف و مجسمه‌های ساخته شده از سنگ، سنگِ چخماق، استخوان و سفال به دست آمده بود. بعد کشفی اتفاقی رخ داد که در تمام دنیا سروصدا کرد. در اکتبر سال 1972، باستان‌شناسان اتفاقی به یک گورستان عصر مس دست یافتند که قدیمی‌ترین اشیاء طلایی که تا آن زمان کشف شده بود، را در خود جای داده بود.  

بیش‌از 300 گور در این گورستان پیدا شد که بینِ آن‌ها بیش‌از 22000 شیء نفیس شاملِ بیش از 3000 قلم جنسِ ساخته‌شده از طلا با وزنی در حدود 6کیلوگم پیدا شد. سایر اشیاء ارزشمندی که در داخل گورها پیدا شدند شاملِ ابزارهای مسی و چخماقی باکیفیت، جواهرات، پوسته نرم‌تنان مدیترانه‌ای، سفال، تیغه‌هایی از جنس اوبسیدین و مهره بودند.

تجزیه و تحلیل گورها نشان داد که فرهنگ وارنا جامعه‌ای به شدت ساختاریافته بوده است که در آن اعضای نخبه جامعه با کفن‌هایی طلادوزی‌شده که به لباس‌های‌شان دوخته شده بود دفن می‌شدند و گورهای‌شان مملو از گنجینه‌هایی از قبیلِ وسایل تزئینی طلایی، تبرهای سنگینِ مسی، اشیاء ظریف و سرامیک‌های  با تزئیاتِ زیاد بود، درحالیکه بقیه گورهای ساده‌ای به همراه اندک اشیائی که با آن‌ها دفن شده بود، داشتند.

غنای گور شماره 43

درحالیکه گورهای زیادی متعلق به نخبگان وارنا کشف شد، اما یکی از آن‌ها در میانِ بقیه شاخص بود: گور شماره 43. باستان‌شناسان در داخل گور شماره 43، بقایای مردی عالی‌رتبه را کشف کردند که به‌نظر می‌رسد حاکم یا رهبر بوده باشد. آن‌قدر که در گور او طلا پیدا شد، تا آن زمان در کلِ جهان طلا پیدا نشده بود. این مرد که به نامِ مردِ وارنا شناخته شد، با عصایی دفن شده بود ـ که نمادی از مقام بالا و قدرتِ معنوی بود ـ و غلافی از طلا نیز روی آلت تناسلی‌اش را پوشانده بود.

اهمیت این گور بیش‌تر از اشیائی بود که در آن پیدا شد. این گور نخستین گورِ شناخته‌شده مردی عالی‌رتبه در اروپا بود. تاپیش‌از آن زنان و کودکان چنین گورهای پرتکلفی داشتند.

ماریجا گیمبوتاس، باستان‌شناسِ لیتوانی-آمریکایی‌، که به خاطر ادعایش مبنی بر اینکه محوطه‌های نوسنگی در سراسر اروپا شواهدی دارند که نشان می‌دهد در جوامع پیشا‌-هندواروپایی مادرسالاری وجود داشته، معروف است، در آن زمان استدلال کرد که پایان هزاره پنجم قبل‌ازمیلاد پایانِ مادرسالاری و شروع گذار به سلطه مردانه در اروپا بوده است. درحقیقت، فرهنگ وارنا، آغازگرِ رفتارهای بهتر با مردان بعدازمرگ است.

مراسمِ تدفینِ پیچیده در گورستان وارنا

گورهای گورستانِ وارنا، به مراتب بیش‌تر از اشیاء باارزشی که در آن‌ها پیدا شده و کشف‌های مرتبط با سلسه‌مراتب اجتماعی ارزشمند بودند، ویژگی‌های این قبرها بینشی کلیدی درباره باورهای مذهبی و آیین‌های پیچیده تدفین این تمدنِ باستانی در اختیار محققان قرار داده است.

مشخص شد که زنان و مردان در موقعیت‌های متفاوتی در داخل گور گذاشته‌ شده‌اند ـ مردان به پشت و زنان به شکلِ جنینی دفن شده بودند. اما شگفت‌انگیزترین اکتشاف این بود که برخی از گورها فاقد اسکلت بودند و این «گورهای نمادین» به لحاظِ مقدار طلا و گنجینه‌ای که در دل‌شان جای گرفته بود، از همه ثروتمند‌تر بودند. برخی از این گورهای نمادین، یا گورهای گمنام، محتوی ماسک‌هایی از جنسِ گل خام به‌اندازه واقعی بودند که در موقعیتِ سر متوفا قرار داده شده بود.

در گورهای حاوی ماسک‌های گلی، طلسم‌های طلایی به شکلِ زن، نیز پیدا شد که در موقعیتی گردنِ متوفا قرار گرفته بود. این طلسم‌ها که با باروری و فرزند‌آوری مرتبط هستند، نشان می‌دهند که این گورها برای زنان بوده است. شواهد دیگری که این حقیقت را تأیید می‌کنند، آن است که در هیچ‌کدام از این گورها تبرهای جنگی پیدا نشد اما هر کدام‌شان سنجاق‌های مسی، چاقوی چخماق و دوک نخ‌ریسی داشتند.

افول و میراثِ فرهنگِ وارنا

تا پایانِ هزاره پنجم میلادی، فرهنگ وارنا که زمانی قوی و قدرتمند بود شروع به افول کرد. این فرضیه مطرح شده است که سقوط تمدنِ وارنا نتیجه چندین عامل شاملِ تغییرات آب‌وهوایی که مساحت زیادی از سرزمین‌های قابل کشت را تبدیل به باتلاق و مرداب کرده و همین‌طور هجومِ اسب‌سواران جنگجو از استپ‌ها بوده است.

هرچند تمدنِ وارنا نسل مستقیمی از خورد برجای نگذاشته است اما اعضای این فرهنگ قدیمی میراث ماندگار زیادی از خود بر جای گذاشتند و زمینه را برای ظهور تمدن‌های بعدی در اروپا آغاز کردند.

مهارت آن‌ها در فلزکاری در اروپا و در سراسر جهان بی‌سابقه بود. آن‌ها هم‌چنین ساختار اجتماعی قدرت مرکزی – اینکه یک شخص یا مؤسسه کنترل اوضاع را برعهده داشته باشد و اطمینان حاصل کند که جامعه به‌خوبی عمل می‌کند ـ  را پدید آوردند.

منبع: راهنماتو