کدام تمدن طولانی ترین تمدن تاریخ است؟
صدسال پیش که تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان خرسندانه واژه «تمدن» را به جای «فرهنگ» استفاده می‌کردند، موقعیت متفاوت بود.
از تمدنهای مصر، چین و بین‌النهرین مدام به عنوان تمدنهای طولانی‌مدت یاد می‌شود که هزاران سال دوام داشته‌اند. اما کدام‌شان طولانی‌تر باقی مانده‌اند؟
مشخص شده که بنا به دلایلی نمی‌توان پاسخی سرراست به این پرسش داد. نخست، تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان مدرن بر سر تعریفِ واحدی از تمدن، از جمله اینکه یک تمدن از چه زمانی آغاز و چه زمانی به پایان می‌رسد، توافق ندارند و بسیاری از کارشناسان تردید دارند که تمدن‌ها را بتوان از این طریق اندازه‌گیری کرد.
دوم، بسیاری از تمدنهای بزرگ در دوران‌هایی توسطِ خارجی‌ها اداره شدند ـ برای مثال، شاهان هیکسوس در مصر ـ که تداوم تمدن‌ها را زیر سؤال می‌برد.
سوم، فرهنگی که در نزدیکیِ شروع یک تمدن وجود داشته، ممکن است با فرهنگی که در انتهای آن تمدن وجود داشته، متفاوت بوده باشد. درنتیجه، بسیاری از تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسانِ مدرن استفاده از واژه «تمدن» را بی‌فایده می‌دانند و به جای آن از «فرهنگ‌ها» و «سنت‌ها» صحبت می‌کنند.
صدسال پیش که تاریخ‌نگاران و باستان‌شناسان خرسندانه واژه «تمدن» را به جای «فرهنگ» استفاده می‌کردند، موقعیت متفاوت بود.
روآن فِلَد، باستان‌شناس دانشگاه هاروارد، می‌گوید: «در قرن‌های نوزدهم و بیستم، توافق پیچیده‌ای بر سر وجود یک سلسله‌مراتب در جوامع انسانی وجود داشت تا امپراتوری‌های استعماریِ اروپایی توجیه شود.»
«برای مردمانی که از اروپا یا آمریکا می‌آمدند سخت نبود که سنت‌ها و فرهنگ‌های خاصی را متمدن بدانند و بقیه را ندانند.»
آیا چین طولانی‌ترین تمدنِ تاریخ است؟
بر اساسِ شاخص‌های متعدد ـ از جمله استفاده از خط، تأسیس شهرها (که معنای اصلیِ تمدن بوده است) یا سنت‌های با‌دوام ـ به‌نظر می‌رسد که تمدنِ چینی، طولانی‌مدت‌ترین تمدنِ جهان بوده باشد. اما نحوه اندازه‌گیری آن هنوز محلِ مناقشه است.
فلد، کارشناسِ پدیدار شدنِ جوامع پیچیده در چین، می‌گوید: « بستگی دارد که شما تمدن و چینی را چگونه تعرف کنید زیرا من فکر می‌کنم که هر دو مفهوم را می‌توان به چند روش منطقی تعریف کرد.»
برای مثال او رسم‌الخطِ چینی را مثال می‌زند؛ اشکالی از نمادهایی که از 3200سال قبل که برای نخستین‌بار روی استخوان‌های اوراکل ـ نخستین نمونه‌های نوشتار در چین ـ ظاهر شدند، تا به امروز استفاده می‌شوند.
او می‌گوید: «وقتی به زبانِ نوشتاری چینی فکر می‌کنید، متوجه می‌شوید که مطلقاً هیچ مخالفتی درباره پیوستگی و تداومِ این خط از 3250سال قبل تا امروز وجود ندارد.»
فلد می‌گوید، اما این شاخص را نمی‌توان در جای دیگر استفاده کرد. برای مثال، نخستین نوشته‌ها در آمریکا به اولمک‌ها نسبت داده شده‌اند که 900سال قبل‌ازمیلاد زندگی می‌کردند. مایاها هم 250سال قبل‌ازمیلاد نوشتار داشتند. اما اینکاها، که تا زمانِ فتحِ آمریکا توسطِ اسپانیایی‌ها در قرن شانزدهم به مدت 400سال، در بخش‌هایی از آمریکای جنوبی حکمرانی می‌کردند، هیچ نوشتاری نداشتند (اگرچه آن‌ها از طناب‌های گره‌دار به نامِ کیپو یا خیپو برای رمزگذاری اطلاعات استفاده می‌کردند.)
چین مدرن و باستانی
بر اساسِ باستان‌شناسیِ ایالت‌های اولیه‌ای مثلِ ویرانه‌های نوسنگی و فرهنگِ لیانگژو در دلتای رودخانه یانگ‌تسه، که امروز به عنوان قلمرو چین شناخته می‌شوند، برخی‌اوقات تمدنِ چینی، تمدنی با بیش‌از 5000سال قدمت تخمین‌زده شده است. اما برخی تاریخ‌نگاران معتقدند چین امروزی با چین گذشته بسیار تفاوت دارد که آن را فاقدِ شرطِ پیوستگیِ تمدن می‌کند.
جولیا اشنایدر، تاریخ‌نگار مفهومی در کالجِ کورک در ایرلند، می‌گوید: «گمان نمی‌کنم اتفاقاتی که امروز در چین در حالِ وقوع است با اتفاقاتی که قبل از 1949 [انقلاب چین تحتِ هدایت مائو زدونگ] یا 1911 [انقلاب شینهای که به آخرین سلسله امپراتوریِ چین را خاتمه داد] در چین رخ داد خیلی مرتبط باشد. »
اشنایدر، کارشناسِ تاریخ چین، به این نکته اشاره می‌کند که ادعای سیاست‌مداران و تاریخ‌نگاران طرفدارِ چین که آن را طولانی‌مدت‌ترین تمدنِ جهان می‌نامند، در راستای «مشروعیت‌بخشیدن به آن» است. اما اینکه «چینی بودن چه معنایی دارد؟» هنوز مسئله است. این منطقه در ادوار مختلف تاریخ نواحیِ وسیعی با قومیت‌های متفاوت را دربرگرفته است و آنچه در قلبِ سرزمین چین رخ می‌داد، با آنچه در جاهای دیگر این سرزمین رخ می‌داد، «به لحاظ فرهنگی» فرسنگ‌ها فاصله داشت.»
مصر و بین‌النهرین
بعد از چین، از تمدنهای مصر و بین‌النهرین به عنوانِ طولانی‌ترین تمدنهای جهان یاد می‌شود. بر اساسِ یکی از تخمین‌ها، که بر اساسِ حکومتِ نخستین فرعون مصر و استفاده از خطِ هیروگلیف تا زمانِ جایگزین شدنِ مذهب بومی آن با مسیحیت، صورت گرفته است، تمدنِ مصری در حدود 3500سال دوام داشته است.
اما مصر گاهی‌اوقات توسطِ سلسله‌های خارجی اداره شده و هم خط هیروگلیف و هم مذهبِ مصری در ادوار مختلف اشکالِ متفاوتی به خود گرفته‌اند.
فیلیپ جونز، نگه‌دارندۀ مجموعه‌های بخشِ بابل در موزه پِن در فیلادلفیا، می‌گوید: «خط سومری در حدود 3200سال قبل‌ازمیلاد در بین‌النهرین آغاز می‌شود و حدوداً تا قرن سوم بعدازمیلاد تداوم دارد. باتوجه به این شاخص، می‌توان گفت که بین‌النهرین هم به اندازه تمدنِ مصری دوام داشته است.
او توضیح می‌دهد: «منظورِ اغلب مردم از تمدن، نوعی تفکیک‌گذاریِ دقیق است که وقتی از نزدیک‌تر به آن نگاه می‌کنیم، این تفکیک‌گذاری رنگ می‌بازد. اما، همان‌طور که گفته شد، اگر بنا باشد که تاریخ را مجموعه‌ای نامتناهی از رویدادهای خرد در نظر بگیریم، پس مردم حق دارند از تاریخ‌نگاران انتظار داشته باشند که تاریخ را به بخش‌های قابل‌ِ مدیریت تقسیم‌بندی کنند.»
منبع: راهنماتو
