شهر هرم‌های دوهزارساله چگونه متروکه شد؟
تجزیه و تحلیل سه هرم اصلی تئوتیئواکان نشان داد این شهر توسط زلزله‌های فاجعه‌بار متعدد تکان داده شده و شاید همین لرزه‌ها موجب نابودی آن شده باشد.
فرادید| یک مطالعه جدید نشان داده که احتمالاً زنجیره‌ای از زمین‌لرزه‌های عظیم منجر به زوال و در نهایت متروکه شدن شهر تئوتیئواکان پیش از شکوفایی تمدن آزتک‌ها شده باشد.
به گزارش فرادید، تئوتیئواکان (Teotihuacan) که در شمال‌شرقی مکزیکوسیتی امروزی قرار دارد و بین ۱۵۰ قبل از میلاد و ۶۵۰ پس از میلاد شکوفا شد، جمعیتی بیش از صد هزار نفر در دوران شکوفایی خود داشت، اما بر اساس مطالعه‌ای که در شماره ماه مه «مجله علوم باستان‌شناسی: گزارش‌ها» منتشر شد، چندین قرن بعد، این تعداد جمعیت به شدت کاهش یافت.
محققان مدت‌هاست با فرضیه‌هایی از جمله جنگ و قحطی، در این فکر بودند که چه چیزی سبب این کاهش چشمگیر جمعیت شد. با این حال، یک تحلیل جدید از برخی از اهرام بزرگ شهر نشان داد که پنج زمین‌لرزه عظیم تقریباً بین سال‌های ۱۰۰ تا ۶۰۰ پس از میلاد تئوتیئواکان را به لرزه درآورده است.
رائول پرز لوپز، نویسنده اصلی این مطالعه و زمین‌شناس زلزله می‌گوید: «زلزله‌های مگاتراست (کلان‌راندگی) مهیب‌ترین رویدادهای لرزه‌ای هستند که تاکنون ثبت شدند. این زمین‌لرزه‌ها در مناطق فرورانش، مانند سنگر آمریکای میانه (MAT) (گودال اقیانوسی در اقیانوس آرام، یکی از بزرگترین مناطق فرورانش جهان و مرز بین چندین صفحه تکتونیکی، از جمله نازکا و آمریکای شمالی) سرچشمه می‌گیرند. بزرگی فوق‌العاده و وقوع نسبتاً نادر آن‌ها در قیاس با سایر رویدادهای لرزه‌ای است که آن‌ها را متمایز میکند.»
«برای نمونه، یک زمین‌لرزه مگاتراست به قدری قوی‌ست که انرژی لرزه‌ای منتشرشده از آن معادل انرژی آزادشده توسط حدود ۳۲۰۰۰ بمب هسته‌ای هیروشیما است. یک زمین‌لرزه مگاتراست اخیرا سال ۲۰۱۱ در ژاپن رخ داد.»
«انتشار چنین انرژی خیره‌کننده‌ای طی یک زلزله بزرگ می‌تواند پیامدهای فاجعه‌باری برای مناطق اطراف داشته باشد و این موضوع، نشان‌دهنده پتانسیل بسیار مخرب این رویدادهای لرزه‌ای است.»
محققان برای بررسی اثرات باستان‌شناختی زلزله، سه هرم تئوتیئواکان، از جمله معبد مار پردار، هرم خورشید و هرم ماه را تجزیه و تحلیل کردند. آن‌ها دریافتند تکانه‌های لرزه‌ای، شهر را از جنوب‌غربی تا شمال‌شرقی به لرزه درآورده و شواهد گویایی در نمای آن‌ها به جا گذاشته است.
شاید آسیب‌پذیرترین این اهرام سه گانه، معبد مار پردار بوده که در آن، نشانه‌های جابجایی و شکستگی بلوک‌های سنگی عظیم وجود دارد. محققان همچنین متوجه نمونه‌هایی از گوشه‌های بریده‌شدۀ بلوک‌های پلکان بیرونی و آجرهای جابجاشده شدند.
با اینکه محققان از زلزله‌های مگاتراست آگاه بودند و در مطالعه‌ی سال ۲۰۱۰ در مورد آن تحقیق کردند، در این مطالعه جدید بود که میزان کامل آسیب‌های ناشی از آن‌ها کشف شد.
«قابل‌توجه است که در قرن گذشته، زمین‌لرزه‌هایی با بزرگی بیش از ۸.۶ ریشتر در مکزیک تأثیر قابل‌توجهی بر زیرساخت‌های تئوتیئواکان نداشته است. این امر نشان‌دهنده ضرورت فوق‌قدرتمند بودن زمین‌لرزه‌ها برای القای الگوهای مخرب خاص مشاهده‌شده در این شهر باستانی است.
ساکنان این شهر در واکنش به زمین‌لرزه‌ها، اهرام‌شان را به عنوان یک اقدام پیشگیرانه تقویت کردند.
«واکنش اولیه‌ی تئوتیئواکان‌ها، تقویت هرم خورشید یعنی بزرگترین سازه‌ی شهرشان در امتداد محور شمال به جنوب آن در تلاش برای تقویت آن در برابر زلزله‌های آینده بود. افزون بر این، آن‌ها دیگر عناصر آسیب‌دیده توسط فعالیت‌های لرزه‌ای را تغییر کاربری داده و برداشتند. جالب اینجاست که آن‌ها تصمیم گرفتند یکی از آشکارترین نشانه‌های آسیب را پنهان کنند: چرخش و جابجایی پلکان غربی معبد مار پردار.»
«امروزه، این اثرات باستان‌شناختی زمین‌لرزه‌ها همچنان قابل‌مشاهده است و اطلاعات ارزشمندی را در مورد انعطاف‌پذیری و استراتژی‌های تطبیقی تمدن باستان ارائه میکند.»
با این حال، حتی تغییرات معماری برای نجات شهر از متروکه شدن نهایی آن در پایان قرن هفتم کافی نبود. آن زمان، جمعیت شهر دچار کاهش شدیدی شد و قدرت ژئوپلیتیکی آن ناگهان از بین رفت.
«ازهم‌پاشیدگی ناشی از زلزله ویرانگر نه تنها پایه‌های فیزیکی یک جامعه را متزلزل میکند، بلکه ساختارهای اجتماعی و سیاسی آن را نیز بی‌ثبات میکند. مدیریت نادرست نارضایتی اجتماعی پس از وقوع چنین فجایعی می‌تواند موجب شورش‌های داخلی به‌ویژه در غیاب زیرساخت‌های نظامی و شهری مؤثر شود و این امر زمینه مساعدی را برای ایجاد ناآرامی فراهم میکند و به‌طور بالقوه محرک شورش‌هایی می‌شود که توسط شهرهای همسایه به آن‌ها دامن زده می‌شود و تنش‌های موجود را تشدید میکند».
مترجم: زهرا ذوالقدر
