تصاویر؛ سفر به ایران قدیم؛ پدیده روزنامه‌نگاری ایران: روزنامه‌ای که روی کاغذ سیاه منتشر می‌شد!

روزنامه سیاه، مثل رمان سیاه یا فیلم سیاه، ژانری ژورنالیستی نیست؛ روزنامه سیاه تجربه‌ای است که احتمالاً فقط برای یک‌بار در تاریخ مطبوعات ایران در دهه ۱۳۳۰ اتفاق افتاده است.

روزنامه «راننده» که از سال ۱۳۲۹ در تبریز منتشر می‌شد، شاید قدیمی‌ترین نشریه ایرانی درباره صنعت حمل‌ونقل باشد. اولین نکته‌ای که درباره این روزنامه جلب‌توجه می‌کند، صفحات سیاه آن است که در نوع خود منحصربه‌فرد است. روزنامه‌ای که تمام صفحاتش سیاه باشد از آن چیزهای نادری است که شاید خیلی‌ها هرگز تجربه مواجهه با آن را نداشته باشند.

روزنامه «راننده» روی صفحات سیاه منتشر می‌شد و کلمات به رنگ خاکستری روشن روی این صفحات سیاه نقش می‌بست. اما چرا صفحات این روزنامه سیاه بود؟ خود این روزنامه در شعری که بالای روزنامه چاپ می‌شد، جواب این سؤال را چنین داده بود:

مگو که نامه «راننده» از چه گشت سیاه/ حکایتی است سیاهی ز حال ملک تباه

مپرس حال پریشان ملت دارا/ که برده‌اند به آغوش مرگ جمله پناه

ز ظلم و جور نبینی دلی ز غم آزاد/ اثر به باغ نبینی ز گل به غیر گیاه

چه گوش‌ها که به زنگ‌اند منتظر بر در/ چه چشم‌ها که ز جورند منتظر بر راه

چه ظلم‌ها که به‌ناحق کنند در کشور/ چه اولیا که کند خلقی از جفا گمراه

به غیر ناله و افغان کجا در این استان/ اثر ز شادی و خرم بود به غیر از آه؟

به وضع کشور و حال تباه این ملت/ سیاه‌رنگ شد این نامه منتشر، اسفاء!

تربیت ۲۵ درصد از رانندگان کشور

این روزنامه در دوره مصدق منتشر می‌شد که در سال ۱۳۲۰ به عنوان یکی از دوره‌های آزادی مطبوعات در دوران پهلوی از آن یاد می‌شود. از جمله مطالب جالب در شماره ۱۸ این روزنامه آگهی‌ای مربوط به مکانیکی و رانندگی است.

در این آگهی آمده: «آموزشگاه عالی مکانیکی و رانندگی «عدالت» تنها موسسه‌ای است که به مدیریت جوان باذوق بهترین وسایل تعلیم فنی و رانندگی را در اختیار هنرآموزان و طالبان صنعت گذارده و می‌توان گفت صدی بیست‌وپنج از رانندگان کشور در عرض ۱۴ سال اخیر تعلیم‌یافته این آموزشگاه می‌باشد.

آموزشگاه عدالت با اصول صحیح و دقیق کارآموزان را از خطر احتمالی در بدو عمل مصون و محفوظ داشته و تاکنون فردی از تعلیم‌یافتگان این موسسه مواجه با مخاطرات جانی نشده و همواره گوی سبقت را از رانندگان بیست‌ساله ربوده‌اند. بهترین طرز تعلیم رانندگی و مکانیکی با مربیان کارآزموده منحصر به آموزشگاه «عدالت» می‌باشد. چنان‌که رانندگی در دنیای کنونی به هر فرد لازم و ضروری است، اطلاعات فنی اتومبیل نیز امر بسیار لازم می‌باشد. با پرداخت مبلغ نازلی از فنون بین‌الملل استفاده نمایید.»

همان‌طور که در عکس این مطلب مشخص است، یکی از مشکلات چاپ عکس بر زمینه سیاه، با تکنولوژی و امکانات آن روزگار، واضح نبودن عکس‌ها بوده است.

قدرت‌نمایی واردکنندگان گوسفند و استاندار بی‌مسئولیت

همه اخبار این روزنامه مربوط به حمل‌ونقل نیست. مسائل روز کشور و محلی از جمله مواردی است که خبرهایی درباره آنها در این روزنامه منتشر می‌شده است. برای نمونه، در خبری با عنوان «چند نفر واردکننده گوسفند حاکم مطلق‌العنان این شهر است» به مسئله گرانی گوشت اشاره شده است: «چوب‌دارانی که دارای مغازه قصابی بوده و باعث گرانی و نایابی گوشت می‌باشند از آنجایی که از طرف استانداری حمایت می‌شوند به اهالی شهر و به طبقه محروم غلبه خواهند کرد و زور خواهند گفت.»

هدف اصلی انتقادات روزنامه «راننده» هم، حداقل در این شماره ۱۸، استانداری و شخص استاندار است. در بخشی از مطلب دیگری با عنوان «استاندار است یا دفتر ارسال مراسلات؟» می‌خوانیم: «متظلمین وقتی که شکایتی از ادارات یا متصدیان یا اشخاص دیگر به استانداری می‌دهند، فقط جوابی که دریافت می‌کنند، ارائه همان نامه است به طرف مقابل. این است عمل مثبت آقای استاندار که در عمر استانداری خود در آذربایجان انجام داده‌اند که جز تشدید خصومت بین متصدیان امور و مردم و همچنین بین خود اهالی نتیجه دیگری ندارد. ما نمی‌دانیم آقای استاندار که خود را دکتر در حقوق می‌دانند، چرا به وظایف استانداری خود عمل نمی‌کنند. چرا از مردم رفع ظلم ننموده، به کارهای ادارات رسیدگی نمی‌نمایند، چرا به چاره درد اهالی نمی‌کوشند؟»

از مدت زمان انتشار یا تعداد شماره‌های این روزنامه اطلاعاتی در دست نداریم، اما همین نمونه‌ای که به آن دسترسی داشتیم در آشنایی با یکی از عجایب مطبوعات ایران کفایت می‌کرد.

منبع: اطلاعات آنلاین