سفر در تاریخ؛ بررسی عامل زلزله برای ایجاد تاسیسات هسته ای در ایران

اکبر اعتماد، موسس و نخستین رئیس سازمان انرژی اتمی بود. در سال ۱۳۴۷ به سمت اولین رئیس مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی، که بدیل ایرانی مرکز ملی پژوهش‌های علمی (CNRS) در فرانسه بود، منصوب شد. در سال ۱۳۵۳ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست گرفت و این سازمان را بنیان نهاد. اعتماد تا سال ۱۳۵۷ ریاست سازمان انرژی اتمی ایران را به دست داشت. این گفتگوها توسط فرخ غفاری در پاریس انجام شده است.

سؤال: ولی یک مسأله مطرح نمی‌شد که از یکطرف به دلائلی که مربوط به وضع بخصوص زلزله خیز بودن ایران است و از طرف دیگر بدلیل اینکه هزینه‌های زیربنائی دیگری به جز مسأله زلزله خیز بودن، هزینه‌های فوق‌العاده دیگری را باید متحمل می‌شدیم تا این نیروگاه‌های انرژی اتمی ساخته بشود که ظاهراً قیمت آن خیلی بیش از مراکز مشابه درخارج بود، آیا این عامل در اقتصادی بودن موضوع مؤثرنبود، یعنی در جہت منفی مؤثر نبود، حتی در آنزمان مطرح بود که ممکن است اینکار اصلاً اقتصادی نباشد و از نظر مسائل ایمنی خطرات بزرگی را برای مناطقی که نیروگاه در آن ساخته می‌شود بوجود آورد غیر از مسائل و خطراتی که اصولاً در همه جا مطرح می‌شود؟

دکتر اعتماد: بله درست است، ولی مسأله را باید به این ترتیب دید که اولاً تنها ایران زلزله خیز نبود. در دنیا و کشور‌های دیگری که بسرعت رفتندپی انرژی اتمی مثل ژاپن که تمام ژاپن زلزله خیز است، بنابراین مسأله برای کشوری مثل ژاپن هــــــم مطرح بود ژاپن مملکتی است که خیلی سریع شروع کرد به نیروگاه اتمی گذاشت والان هم خیلی برنامه وسیعی دارد و قسمت قابل ملاحظه از برق کشور ژاپن از اتمتام می‌شود و برنامه توسعه آنرا هم دارند. حالا یک مقداری گرفتار شده است آن مسأله دیگری است. بنابراین مسأله زلزله می‌خواهم بگویم که خود بخود یک مسأله نیست که آدم فکر کند که بایدیک مملکتی را وادار کند که صرفنظر بکند ولی بایداین مسأله را حل کرد.

 در خود امریکا در کالیفرنیا مثلاً جا‌های خیلی زیادی هست که زلزله خیز است و در آنجا هم نیروگاه‌های اتمی گذاشته‌اند و از جمله نیروگاه‌های اتمی که الان در دیا بـــــــــــــل لوکانیون هست در امریکا که بعنوان مثال همه جا گفته می‌شود برای اینکه از زلزله خیز‌ترین نقاط دنیا است و در آنجا نیروگاه ساخته‌اند که البته حالا این یک مسائلی را از لحاظ سیاسی ایجاد کرده که آن امر دیگری است. بنابراین در مسأله زلزله ما تنها نبودیم در دنیا، ولی اینکه زلزله خیزی ایران هزینه ایجا دنیروگاه‌های اتمی را بالا می‌برد بدون شک درست است حالا به چه نسبت بالا می‌برد، چقدر و چطـــــــور، آن مسأله‌ای بود که به هر نقطه مربوط می‌شد که کجا زلزله خیزیش چقدر است و شرایطش چطور است و دسترسی بآنجا چقدر است. تنها زلزله نبود، گرفتاری دیگر ما کمبود آب بود در اغلب نقاط ایران و دیگر مسأله ارتباط و دسترسی به محل این سه عامل اساسی بود که نه تنها در عملی بودن یک نیروگاه در یک نقطه مؤثر بود بلکه اگر هم عملی بود در هزینه‌های نیروگاه مؤثر بود. این سه عامل خیلی مهم بود.

مسأله زلزله، از لحاظ اقتصادی من جواب آن را ندارم، یعنی به همان علتی که عرض کردم ما هیچوقت فرصت اینکه دقیقاً تعیین بکنیم که زلزله خیزی تا چه حد و تا چند درصد به هزینه کا ر اضافه می‌کند به ان نرسیدیم برای اینکه نقاط مختلف شرائط آن‌ها هم مختلف بود.

 سؤال: مثلاً بوشهر مرکز بوشهر دو مرکز مشابه ۱۱۰۰ مگاواتی بودند. دومرکز مشابه با یک چنین قدرتی در جا‌های دیگر چقدر تمام می‌شد و در ایران چقدر؟

دکتر اعتماد: نه ممکن است بفرمائید که اگر بوشهر زلزله خیز نبود، هزینه آن چقدر پائین می‌آمد؟ باین ترتیب بگوئیم، برای اینکه هزینه ایجا دنیروگاه در بوشهـر به دلائل مختلف با جا‌های دیگر دنیا قابل مقایسه نیست، یکی زلزله است من فکر می‌کنم که در حدود ۷ یا ۸ درصد هزینه ساختمان نیروگاه بوشهر تابع زلزله خیزی آن بوده.

سؤال درصد بالایی است؟

دکتر اعتماد: درصد خیلی بالائی نیست یعنی هنوز داخل آن مارژینی است که عدم مشخص بودن قیمت انرژی اتمی را در ایران یک هاله نامعلومی دور آن نگاه می‌دارد یا اگر طور دیگر بخواهیم بگوئیم هنوز داخل مارژینی است که هزینه تولید انرژی هسته‌ای در سایر کشور‌ها نسبت به هزینه تولید انرژی بوسیله نفت دارد مثلاً برای اینکه نـــــــه تنها این‌ها تفاوت دارند بلکه خودشان هر کدام یک مارژین دارد که در آن مارژین نوسان می‌کند برحسب مکان و برحسب مورد و تکنولوژی مختلفش. هنوز در آن حدود بود ولی باید قبول می‌کردیم که یکی از تنگنا‌های ایجاد نیروگاه‌ها و استفاده از نیروی اتمی درایران زلزله خیزی بود.

یکی از عواملی که احیانا هزینه کار را بالا می‌برد زلزله بـــــــــــود بنابراین باید قبول می‌کردیم که احیانا چند درصد هزینه‌ها بالا برود و باید مخصوصا مطالعه می‌کردیم و جا‌های بهتری را پیدا می‌کردیم که این حدپائین تربرود و اینکار را در وسیع بعداً شروع کنیم. ولی اگر جنبه هزینه را کنار بگذاریم و جنبه ایمنی را در نظر بگیریم بنده می‌توانم بگویم که کاری که در بوشهر شده بود به مفهوم واقعی کار زیادی بود از لحاظ ایمنی یعنی ما به هزارویک ملاحظه که هم جهانی و هم از لحاظ داخل بقدری ضریب اطمینان داخلی بوشهر را بالا گرفته بودیم که به عقیده بنده یک لوکس بود برای مملکت ولی خوب در آنزمان با آن شرایط بین‌المللی و با آن شرایط داخلی مجبوربودیم اینکار را بکنیم و منظور از اینکه لوکس بود یعنی این تأسیسات احیانا نسبت به خطرات احتمالی خودش بیش از هر تأسیسات دیگری که در ایران بودرعا ایمنی در آن شده بود.

از جمله شهر تهران در شهر تهران چهارمیلیون نفر زندگی می‌کردند هیچ نوع رعایت ایمنی در آن نشده بود. بنده خودم یک گسستگی زمین‌شناسی در تهران بچشم دیدم که از وسط تهران می‌گذشت و این گسستگی عامل زلزله است و تهران در یک منطقه زلزله خیز بنا شده و در هیچکدام از تأسیساتی که در تهران بناشده اصلاً رعایت ایمنی در مقابل زلزله در آن‌ها نشده، یعنی اگر یک زلزله در تهران می‌آمد با آن قدرتی که احیانا ممکن بود اتفاق بیفتد در تهران شاید یک کرور نفر کشته می‌شد.

منبع: انتخاب