سونامی عظیمی که 8 هزار سال قبل جوامع عصر حجر را نابود کرد

فرادید| این رویداد که به سونامی اِستورگا (Storegga) معروف است، منطقه وسیعی از شمال اروپا و فراتر از آن را تحت تاثیر قرار داد و آثاری به شکل رسوبات در مناطقی مانند شمال نروژ، شمال انگلستان، غرب اسکاتلند، جزایر شِتلَند اسکاتلند و شرق گرینلند باقی گذاشت. 

به گزارش فرادید، این سونامی که بین ۸۱۲۰ تا ۸۱۷۵ سال پیش توسط یک زمین‌لغزه زیردریایی در سواحل غربی نروژ ایجاد شد، امواجی به ارتفاع حدود 12 متر در امتداد ساحل نروژ و 3 تا 6 متر در سرزمین اصلی بریتانیا ایجاد کرد. تصور می‌شود در جزایر شِتلَند (مجمع‌الجزایری واقع در بیش از ۱۰۰ مایلی شمال سرزمین اصلی اسکاتلند) ارتفاع امواج به بیش از 20 متر رسیده باشد. 

لایه‌های رسوبی در سواحل اسکاتلند که احتمالا حاصل یک سونامی عظیم هستند

این رویداد سونامی مصادف شد با کاهش آشکار جمعیت در جوامع ساحلی که در طول دوره میان‌سنگی (یا عصر حجر میانه) به سبک زندگی صحرایی و شکارچی-گردآورنده در شمال اروپا می‌زیستند. 

اما با وجود شواهد گسترده‌ی سونامی در منطقه وسیعی از دریای شمال، برای تعیین کمیت تأثیر این رویداد بر جوامع میان‌سنگی در منطقه، تا کنون تحقیقاتی نشده بود. در واقع، اطلاعات بسیار کمی در مورد تأثیر سونامی‌های باستانی بر جمعیت‌های آن دوره وجود دارد. 

در این مطالعه، محققان تلاش کردند تأثیر این رویداد را بر جمعیت‌هایی که در آن زمان می‌زیستند، ارزیابی کنند. 

پاتریک شاروکس، نویسنده این مطالعه گفته است: «این یکی از نخستین تلاش‌ها برای بررسی ارتباط مستقیم سونامی اِستورگا با تأثیرات آن بر جوامع میان‌سنگی است». 

شاروکس و همکارش جان هیل، برای این مطالعه، از یک ابررایانه برای مدل‌سازی سونامی استورگا استفاده کردند و سپس تأثیرات بالقوه آن را بر جمعیت‌های انسانی ساکن در منطقه ارزیابی کردند. 

محققان به طور خاص، تأثیرات سونامی را در ساحل نورثامبِرلَند امروزی بررسی کردند، منطقه‌ای در شمال شرق انگلستان و هم‌مرز با اسکاتلند. 

سواحل نورثامبرلند محوطۀ باستانی هاویک (Howick) را در خود جای داده است که یکی از مهم‌ترین مکان‌های میان‌سنگی بریتانیا است. این سایت در مکانی غنی از منابع در مدخل رودخانه‌ای در چند صد فوتی ساحل واقع شده است. شواهد جمع‌آوری گسترده فندق نشان می‌دهد این مکان دست‌کم در طول پاییز و زمستان اشغال میشده، هرچند ممکن است زندگی در آن در تمام طول سال نیز امکان‌پذیر بوده باشد. 

لایۀ رسوبی سونامی در یک منطقۀ ساحلی در اسکاتلند

قطعا انسان‌ها قبل از سونامی استورگا در هاویک ساکن بودند، اما احتمالاً در زمان وقوع این رویداد نیز در آنجا جوامعی ساکن بوده‌اند. در تحقیقات قبلی، رسوباتی نزدیک محل کشف شد که احتمالاً منشا آن سونامی است. این رسوب مدرک نادری است که می‌تواند به روشن شدن تأثیرات مستقیم سونامی بر مردم میان‌سنگی کمک کند، اما منشأ آن نامشخص است. 

محققان دریافتند سونامی می‌تواند محل ذخیره رسوب را غرق کرده باشد، پس می‌تواند منشا رسوب باشد، اما تنها در صورتی که برخورد سونامی به ساحل، با موج بزرگی بوده باشد. 

افزون بر این، محققان با توجه به مدل‌های نشان‌دهنده‌ی نرخ مرگ و میر بالا در هاویک که نتیجه مستقیم سونامی بوده، تأثیر آن را بر مردم میان‌سنگی این منطقه «قابل توجه» می‌دانند. در هاویک، تخمین‌های مرگ‌ومیر متفاوت بود، اما برای انسان‌های ماقبل تاریخ در منطقه جزر و مدی غنی از منابع، به ۱۰۰ درصد رسید. 

شاروکس می‌گوید: «تخمین مرگ و میر برای منطقه محصور بین جزر و مد بالاتر از آن چیزی بود که انتظار داشتیم، با این مفهوم که تاثیرات آن بر افراد میان‌سنگی احتمالاً شدید بوده است.» 

مدل‌ها نشان دادند سونامی، منطقه وسیعی را زیر آب گرفته و منجر به از دست رفتن منابع حیاتی مانند فندق قبل از ماه‌های زمستان شده است. گذشته از تأثیرات مستقیم سونامی بر مردمان میان سنگی، از دست دادن منابع به شکل قابل‌توجهی توانایی آن‌ها را برای زنده ماندن در ماه‌های سخت‌تر کاهش داده است. 

به گفته محققان، اثرات ترکیبی سونامی احتمالاً در سراسر جمعیت‌های ساحلی شمال بریتانیا تکرار شده است. 

شاروکس می‌گوید: «نتایج حاکی از یک تأثیر قابل‌توجه محلی و منطقه‌ای است که احتمالاً در کاهش جمعیت آن زمان نقش داشته است. فقدان اطلاعات درباره سونامی‌های قبلی در حافظه زنده، به این معناست که علائم هشداردهنده‌ای مانند اقیانوس در حال عقب‌نشینی، احتمالا نادیده گرفته می‌شدند، همانطور که در برخی از بدترین مناطق آسیب‌دیده در سونامی اقیانوس هند در سال ۲۰۰۴ شاهد بودیم. 

محققان می‌گویند از چارچوب این مطالعه می‌توان برای بررسی مکان‌های دیگر متاثر از رویداد استورگا یا سایر سونامی‌های باستانی و درک تأثیر آن‌ها بر انسان‌های گذشته استفاده کرد. مطالعاتی از این دست درباره رویدادهای گذشته می‌تواند به ما در درک بهتر اثرات بالقوه سونامی‌های آینده کمک کند.

مترجم: زهرا ذوالقدر