ویروس‌های ارتوپاکس، تهدیدی دیگر در قرن ۲۱
ویروس آبله میمون (MPXV) یکی دیگر از ویروس‌های ارتوپاکس است که می‌تواند باعث شیوع بیماری در انسان شود، چون بیماری مشترک بین انسان و دام است که در جهان ثبت شده است و شواهدی وجود دارد که این ویروس می‌تواند در روند تکامل طبیعی خطر برای انسان ایجاد کند.
ارتوپاکس‌ویروس‌ها، بدنام‌ترین جنس بخاطر بیماری‌زائی و مرگ و میر در انسان از خانواده Poxviridae هستند. چندین ویروس از این جنس، نیز به عنوان یک تهدید بالقوه برای انسان از نظر سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعلام شده است.
دکتر حوریه سلیمان جاهی، استاد دانشگاه تربیت مدرس و مسئول کارگروه واکنش سریع در اتاق فکر ویروس شناسی در نظام پزشکی در این خصوص گفت: گرچه ویروس واریولا (VARV) از طریق واکسیناسیون گسترده در گذشته، ریشه کن شده است، اما موارد دیگر از ارتوپاکس‌ویروس‌های بیماری‌زا برای انسان در طبیعت در گردش هستند.
اخیرا ارتوپاکس ویروس‌های جدید در جمعیت انسانی دیده شده است. خوشبختانه ژنوم کامل آن‌ها توالی یابی شده است؛ اما سوالاتی در مورد میزان جهش ویروس ارتوپاکس و ظهور تهدیدات جدید برای نوع بشر مطرح است.
دکتر سلیمان جاهی تأکید کرد: بر اساس داده‌های معاصر در DNA ویروس باستانی واریولا و DNA گونه‌های ارتوپاکس ویروس‌های جدید، تحلیلی از تکامل مولکولی ارتوپاکس‌ویروس‌ها انجام شده و به چاپ رسیده است که در آن مقیاس زمانی ظهور ویروس‌های جدید برآورد شده است.
این مطالعه نشان داده که ارتوپاکس ویروس‌های دنیای قدیم و جدید تقریباً ۴۰۰۰۰ سال پیش از هم جدا شدند. ویروس اخیراً کشف شده تقریباً ۲۰-۱- هزار سال پیش، از بقیه گونه‌های ارتوپاکس ویروس منشأ گرفته اند.
ویروس‌های عصر جدید حدود ۱۷۰۰ تا ۶۰۰۰ سال پیش، به استثنای VARV که تقریباً در ۳۰۰ سال پس از میلاد ظهور کرد، در طبیعت دیده شده اند. ویروس آبله میمون در زیرگروه آفریقای غربی تقریباً ۶۰۰ سال پیش و زیرگروه کوچک آلاستریم واریولا حدود ۳۰۰ سال پیش ظهور کرد.
مسئول کارگروه واکنش سریع در اتاق فکر ویروس شناسی در نظام پزشکی افزود: ارتوپاکس‌ویروس‌ها، بدنام‌ترین جنس بخاطر بیماری زائی و مرگ و میر در انسان از خانواده Poxviridae هستند که DNA پیچیده دو رشته‌ای دارند. چندین ویروس از این جنس یک تهدید بالقوه برای انسان از نظر سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال ۲۰۲۱ اعلام شده است. خطرناک‌ترین عضو این جنس ویروس واریولا (VARV) بوده است که می‌توانست باعث ایجاد آبله شود.
بر اساس برآورد‌های مختلف، آبله جان بیش از ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون نفر را در قرن بیستم گرفت. در سال ۱۹۷۷، این ویروس در همه جا ریشه کن شده است و یک کمپین واکسیناسیون گسترده با ویروس واکسینیا زنده (VACV) تشکیل شد که به مدد آن واکسیناسیون عمومی جهانی انجام شد که نتیجه آن ریشه کنی آبله بود.
وی خاطر نشان کرد: با این حال تهدید استفاده از واریولا برای اهداف بیوتروریسمی همچنان وجود دارد. مطالعات منتشر شده، امکان ایجاد یک واریانت اصلاح شده مصنوعی را که قادر به غلبه بر واکسن باشد، مطرح می‌کند.
ویروس آبله میمون (MPXV) یکی دیگر از ویروس‌های ارتوپاکس است که می‌تواند باعث شیوع بیماری در انسان شود، چون بیماری مشترک بین انسان و دام است که در جهان ثبت شده است و شواهدی وجود دارد که این ویروس می‌تواند در روند تکامل طبیعی خطر برای انسان ایجاد کند. این ویروس را می‌توان حتی به عنوان یک سلاح بیولوژیک استفاده کرد.
دکتر سلیمان جاهی تصریح کرد: مطالعات میزان موتاسیون برای ارتوپاکس ویروس‌ها را (۴-۶) ۱۰۶ substitutions/site/year) ۱۰۶ × ۴-۶ تغییر در هر سایت در یک سال مطرح می‌کند، البته برخی گزارش‌ها این میزان را برای واریولا ۱۰۶ × ۲-۴ تغییر در هر سایت در یک سال و حتی ۱۰۵ × ۱ تغییر در هر سایت در یک سال مطرح کرده اند.
اخیرا آبله میمونی شایع شده که یک بیماری زئونوز است و از حیوان به انسان منتقل می‌شود. انتقال انسان به انسان هم از طریق تماس با مایعات آلوده‌ی بدن فرد بیمار، زخم‌های فرد مبتلا و ترشحات مخاطی و قطرات تنفسی آلوده اتفاق می‌افتد، اما خوشبختانه محدود است و حتی بیماری، خود محدود شونده است.
میزان کشندگی بیماری ۰-۱۱ یا بطور متوسط در جمعیت ۳ تا ۶ درصد گزارش شده است که بیشتر در کودکان کم سن مشاهده می‌شود.
وی افزود: همانطور که می‌دانیم پس از ریشه کنی آبله، واکسیناسیون در مقیاس بزرگ با واریولا پایان یافته و اکثر افراد زیر ۴۵ سال در برابر عفونت‌های ارتوپاکس ویروس محافظت نشده هستند. همچنین علاوه بر VARV و MPXV، ویروس آبله گاوی (CPXV) هم می‌تواند در افراد با نقص ایمنی عفونت ایجاد کند.
بسیاری از ارتوپاکس ویروس‌های تخصصی دنیای قدیم که در حال حاضر مورد مطالعه قرار گرفته اند، نشان داده که بسیاری از گونه‌های مختلف جوندگان در انواعی از زیستگاه‌ها میزبان ان‌ها هستند؛ لذا امکان ظهور واریانت‌های جدید را بالقوه دارند.
کشف این ویروس‌ها یک مخزن طبیعی از ویروس‌های ارتوپاکس را پیشنهاد می‌کند که با دیگر ویروس‌های دنیای قدیم متفاوت است. البته ارتوپاکس ویروس‌ها گاهی بصورت تک‌گیر جداسازی شده اند. بعنوان مثال در سال ۲۰۱۵ گروبر و همکاران یک ویروس جدید بیماریزای Abatino را جداگانه گزارش کرده اند.
با توجه به مطالب گفته‌شده، بنظر می‌رسد غفلت از این بیماری‌ها و ویروس‌ها می‌تواند ما را دچار بحران زیستی جدید نماید. بنظر می‌رسد وزارت بهداشت باید اهتمام بیشتری برای ارزیابی ویروس‌های بالقوه خطرناک و نوپدید و بازپدید فراهم آورد.
