در سال ۲۰۲۳ منتظر این رویدادهای علمی باشید!

به گزارش نیچر، تنها چند روز تا آغاز سال ۲۰۲۳ میلادی باقی مانده است.

در ادامه نگاهی به رویداد‌هایی مهم علمی می‌اندازیم که سال آینده به وقوع می‌پیوندند.

نسل جدید واکسن‌ها

پس از توزیع موفقیت‌آمیز واکسن‌های آران‌ای پیامرسان (mRNA) در طول همه‌گیری کووید-۱۹، اکنون تعداد زیادی از این واکسن‌ها در حال توسعه هستند. انتظار می‌رود که شرکت بیوان‌تک (BioNTech) در ماینتس (Mainz) آلمان، آزمایش‌های اولیه بر انسان را برای واکسن‌هایی علیه مالاریا، سل و تبخال تناسلی در هفته‌های آینده آغاز کند.

بیوان‌تک همچنین با شرکت فایزر (Pfizer) در شهر نیویورک، برای آزمایش یک واکسن مبتنی بر آران‌ای پیامرسان برای کاهش نرخ زونا همکاری می‌کند. شرکت مدرنا در کمبریج، ماساچوست نیز واکسن‌هایی برای ویروس‌های ایجاد کننده تبخال تناسلی و زونا می‌سازد.

در ماه نوامبر، بیوان‌تک و فایزر آزمایش فاز اول خود را بر روی واکسنی که برای محافظت در برابر کووید-۱۹ و آنفلوانزا طراحی شده بود، آغاز کردند. این واکسن ترکیبی حاوی رشته‌های آران‌ای پیامرسان است که پروتئین‌های اتصال سارس-کوو-۲ (SARS-CoV-۲)، سویه‌های BA.۴/BA.۵ امیکرون و چهار سویه آنفلوانزا را کد می‌کند.

سایر محققان در حال بررسی امکان تحویل واکسن کووید-۱۹ با استفاده از اسپری‌های بینی سریع هستند. این اسپری‌ها روی حیوانات موثر بوده‌اند، اما آزمایش‌های انسانی می‌توانند زمان‌بر باشند.

رصد پیشرفته ستاره‌ها

اولین تصاویر تلسکوپ فضایی جیمز وب (JWST) جهانیان را شگفت‌زده کرد. برخی از یافته‌های وب در مورد کیهان اولیه امسال منتشر شدند و ستاره‌شناسان همچنان در سال میلادی پیش رو نتایج و اکتشافات این تلسکوپ فضایی در مورد تکامل کهکشان‌ها را با ما به اشتراک خواهند گذاشت.

تلسکوپ فضایی اقلیدس (Euclid) که آژانس فضایی اروپا (ESA) در حال توسعه آن است، قرار است به مدت شش سال به دور خورشید بچرخد و تصاویری برای ایجاد یک نقشه سه‌بعدی از کیهان ثبت کند. انتظار می‌رود این تلسکوپ در سال ۲۰۲۳ به فضا پرتاب شود. ماموریت تصویربرداری و طیف سنجی اشعه‌ایکس آژانس هوافضای ژاپن نیز همین شرایط را دارد. این ماهواره که در مدار زمین قرار خواهد گرفت، تشعشعات پرتو‌های ایکس ستارگان و کهکشان‌های دور را تشخیص می‌دهد.

رصدخانه‌ی Vera C. Rubin در شیلی قرار است در ماه ژوئیه سال ۲۰۲۳ رصد‌های خود را آغاز کند. این تلسکوپ که دارای طراحی ویژه‌ای با سه آینه و یک دوربین حاوی بیش از سه میلیارد پیکسل آشکارساز حالت جامد است، قادر خواهد بود کل آسمان جنوب را تنها در سه شب اسکن کند.

علاوه بر این، بزرگترین تلسکوپ قابل هدایت جهان یعنی تلسکوپ رادیویی چیتای سین کیانگ (QTT) در چین روشن خواهد شد. دیش ۱۱۰ متری چیتای سین کیانگ آن را قادر می‌سازد تا ۷۵ درصد از ستارگان آسمان را در هر لحظه رصد کند.

لیست عوامل بیماری‌زای تحت نظر

انتظار می‌رود سازمان بهداشت جهانی فهرست اصلاح شده‌ای از عوامل بیماری زایی که اولویت دارند را منتشر کند. حدود ۳۰۰ دانشمند شواهد موجود در بیش از ۲۵ خانواده ویروسی و باکتریایی را برای شناسایی عوامل بیماری‌زایی که به طور بالقوه می‌توانند باعث شیوع بیماری در آینده شوند، بررسی خواهند کرد.

نقشه‌های راه تحقیق و توسعه برای هر عامل بیماری‌زا به مشخص شدن شکاف‌های دانش کمک می‌کند، اولویت‌های تحقیقاتی را تعیین می‌کند و توسعه واکسن‌ها، درمان‌ها و آزمایش‌های تشخیصی را هدایت می‌کند.

ماموریت‌های ماه

درست زمانی که کپسول اوریون بدون سرنشین ناسا در روز ۱۱ دسامبر به زمین برگشت، سه ماموریت دیگر به سمت ماه پرتاب شدند: مریخ نورد رشید امارات متحده عربی، چراغ قوه قمری ناسا و ماموریت هاکوتو-آر (HAKUTO-R) ژاپنی. این ماموریت فرودی نرم روی ماه خواهد داشت. در ماه آوریل سومین ماموریت اکتشافی ماه توسط سازمان تحقیقات فضایی هند با نام چاندرایان-۳ صورت می‌گیرد. این ماموریت اواسط سال ۲۰۲۳ در نزدیکی قطب جنوبی ماه فرود خواهد آمد.

سال آینده نیز اولین سفر غیرنظامی به ماه را شاهد خواهیم بود که طی آن ۱۱ نفر یک پرواز فضایی خصوصی شش روزه با موشک استارشیپ شرکت اسپیس ایکس خواهند داشت؛ و در ماه آوریل، آژانس فضایی اروپا ماموریت کاوشگر قمر‌های یخی مشتری به نام «JUICE» را با هدف مطالعه محیط این سیاره گازی غول پیکر و سه قمر آن آغاز خواهد کرد.

درمان با فناوری ویرایش ژن کریسپر

سال آینده ممکن است نویدبخش فرارسیدن اولین تاییدیه درمان با فناوری ویرایش ژن کریسپر (CRISPR) باشد. در سال جاری آزمایش‌های بالینی درمان بتا تالاسمی و بیماری سلول‌های داسی شکل که دو بیماری خونی ژنتیکی هستند با استفاده از سیستم «CRISPR-Cas ۹» موفقیت‌آمیز بوده است.

این درمان‌ها توسط شرکت‌هایی در بوستون و کمبریج در حال توسعه هستند. این کار با جمع‌آوری سلول‌های بنیادی خود فرد و استفاده از فناوری «CRISPR-Cas ۹» برای ویرایش ژن معیوب، و در نهایت تزریق مجدد سلول‌ها به فرد، انجام می‌شود. انتظار می‌رود که در ماه مارس درخواست استفاده از این روش برای افراد مبتلا به بتا تالاسمی یا بیماری سلول داسی شکل به سازمان غذا و داروی ایالات متحده آمریکا ارائه شود.

ضرر و زیان

توافق بر سر ایجاد یک صندوق خسارات در جریان بیست و هفتمین کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد (COP ۲۷) در شرم الشیخ مصر که ماه گذشته برگزار شد، گام مهمی به سوی عدالت اقلیمی بود. بر اساس این توافق، کشور‌های ثروتمندی که در طول تاریخ مسئول انتشار گاز‌های گلخانه‌ای زیادی بوده‌اند باید به کشور‌های فقیرتر که بار عمده تغییرات آب و هوایی را متحمل شده‌اند، غرامت مالی پرداخت کنند.

جزئیات این توافق هنوز باید بررسی شود. انتظار می‌رود یک «کمیته انتقالی» پیش از پایان ماه مارس برای ارائه توصیه‌هایی در مورد نحوه ترتیب دادن این بودجه تشکیل شود که در نوامبر سال آینده نتایج آن در کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل در دبی به نمایندگانی از سراسر جهان ارائه خواهد شد.

فراتر از مدل‌های استاندارد

فیزیکدانان از اولین نتایج آزمایش Muon g - ۲ در آوریل امسال رونمایی کردند و انتظار می‌رود نتایج دقیق‌تری را در سال ۲۰۲۳ منتشر کنند. این آزمایش نحوه رفتار ذراتی موسوم به میون‌ها را در میدان‌های مغناطیسی بررسی می‌کند و آزمایش حساسی از مدل استاندارد فیزیک ذرات ارائه می‌کند.

رصدخانه نوترینو‌های زیرزمینی جیانگ‌من در جنوب چین نیز با استفاده از یک آشکارساز که در عمق ۷۰۰ متری زیر زمین نگهداری می‌شود به اندازه‌گیری دقیق نوسانات نوترینو‌ها یا ذرات زیراتمی خنثی الکتریکی می‌پردازد و جستجو برای فیزیکی فراتر از مدل‌های استاندارد را آغاز خواهد کرد.

یکی دیگر از رویداد‌هایی که چشم انتظار آن هستیم، افتتاح منبع پراش اروپا (European Spallation Source) در نزدیکی لوند، سوئد است. این پروژه پان‌اروپایی از قدرتمندترین شتاب‌دهنده پروتون خطی تاکنون استفاده می‌کند تا پرتو‌های نوترونی شدیدی برای مطالعه ساختار مواد تولید کند.

دارو‌های آلزایمر

در اوایل ماه ژانویه سال ۲۰۲۳، تنظیم‌کننده‌های ایالات متحده اعلام خواهند کرد که آیا دارویی که سرعت زوال شناختی را در یک کارآزمایی بالینی قوی کاهش داده است، می‌تواند در دسترس افراد مبتلا به بیماری آلزایمر قرار گیرد یا خیر. داروی «lecanemab» که توسط شرکت داروسازی «Eisai» و شرکت بیوتکنولوژی «Biogen» ساخته شده، یک آنتی بادی مونوکلونال است که پروتئین آمیلوئید بتا را که در مغز تجمع می‌یابد، از بین می‌برد.

کارآزمایی بالینی آن متشکل از ۱۷۹۵ نفر مبتلا به آلزایمر در مراحل اولیه بوده و نشان داده که این دارو در مقایسه با دارونما تا ۲۷ درصد زوال عقل را کاهش داده است.

داروی دیگری برای آلزایمر نیز به نام «blarcamesine» که توسط شرکت «Anavex Life Sciences» در شهر نیویورک ساخته شده راه خود را با انجام آزمایش‌های بالینی ادامه خواهد داد. این دارو پروتئینی را فعال می‌کند که ثبات نورون‌ها و توانایی آن‌ها در برقراری ارتباط با یکدیگر را بهبود می‌بخشد.

دفن سوخت مصرف شده

اولین مرکز ذخیره‌سازی زباله‌های هسته‌ای جهان قرار است سال آینده در اولکیلوئوتو (Olkiluoto)، جزیره‌ای در سواحل جنوب غربی فنلاند شروع به کار کند. دولت فنلاند ساخت مخزنی در اعماق زمین را سال ۲۰۱۵ به منظور دفع ایمن سوخت هسته‌ای مصرف شده تصویب کرد.

حداکثر ۶۵۰۰ تن اورانیوم رادیواکتیو در قوطی‌های مسی بسته‌بندی می‌شوند و با خاک رس پوشانده شده و در داخل تونل‌های ساخته شده از سنگ گرانیتی در عمق ۴۰۰ متری زمین دفن می‌شوند. مواد هسته‌ای تا چند صد هزار سال در آنجا باقی می‌مانند تا در نهایت سطوح تشعشعات آن‌ها بی‌ضرر شود.