بیماری پارکینسون؛ از علت و علایم تا پیشگیری و درمان

پارکینسون یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مغز و اعصاب است. شاید سوالات متعددی درباره این بیماری داشته باشید. سوالاتی مثل اینکه پارکینسون چه علائمی دارد؟ علت بیماری پارکینسون چیست؟ آیا پارکینسون قابل درمان است؟

در این مقاله به بررسی کامل این بیماری می‌پردازیم. برای یافتن پاسخ تمام سوالات خود در مورد بیماری پارکینسون در ادامه با ما همراه باشید.

بیماری پارکینسون چیست؟

بیماری پارکینسون (Parkinson's Disease) یا به صورت مخفف (PD) یک اختلال در سیستم اعصاب مرکزی است که بر جنبش و حرکت بدن تأثیر می‌گذارد. این بیماری عصبی، پیش‌رونده است و معمولاً با ایجاد مشکلات حرکتی بروز کرده و به مرور پیشرفت می‌کند. منظور از پیش‌رونده بودن پارکینسون این است که به مرور زمان علائم آن بیشتر و بدتر می‌شود.

این بیماری بعد از بیماری آلزایمر در فهرست معمول­‌ترین بیماری­‌های تخریب­‌کننده اعصاب دسته‌­بندی می­‌شود. در صورتی که فرد به پزشک مراجعه نکند و یا راهکار‌های درمانی را به درستی انجام ندهد، سرعت روند بیماری افزایش می­‌یابد و علائم آن بیشتر می­‌شود.

باوجود پیشرونده بودن پارکینسون، در کل می­‌توان گفت روند این بیماری اغلب اوقات کند است و چندین سال به طول می‌­انجامد. نهایتا این بیماری منجر به کاهش تدریجی عملکرد فرد می­‌گردد، اما با داشتن روند درمانی مناسب فرد می‌­تواند یک زندگی عادی را تجربه کند.

همان­‌گونه که اطلاع دارید مغز یک بخش مهم از سیستم اعصاب هر فرد است که خود آن نیز از قسمت­‌های مختلفی تشکیل شده است. یکی از این بخش‌­ها ساقه­ مغز است که در بخش پایینی مغز واقع شده است. ساقه­ مغز نیز دربرگیرنده­‌ی پل مغزی، مغز میانی و بصل­ النخاع است.

در داخل ساقه­ مغز منطقه‌­ای وجود دارد که در تنظیم حرکات بدن نقش دارد. این منطقه‌­ کوچک تحت عنوان ماده جسم سیاه شناخته می‌­شود. در بیماری پارکینسون که یک اختلال عصبی است، سلول­‌های جسم سیاه تحت تاثیر قرار می­‌گیرند. در نورون­‌های تولیدکننده­ دوپامین یا دوپامینرژیک این منطقه­ خاص از مغز تولید دوپامین متوقف شده و در نتیجه دوپامین با یک کاهش کلی مواجه می­‌شود.

مهم‌­ترین نقش دوپامین در بدن، تنظیم حرکات بدن است. دوپامین با ارسال سیگنال­‌هایی به مغز اجازه­ حرکت به ماهیچه­‌ها را می­‌دهد؛ بنابراین کاهش دوپامین دلیل عمده­ بسیاری از علائم­ بیماری پارکینسون در فرد مبتلا است.

علائم پارکینسون چیست؟

علائم و نشانه‌های بیماری پارکینسون از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. لرزش‌های بدن از رایج‌ترین علائم پارکینسون هستند؛ اما این بیماری معمولا سبب سفتی یا کاهش حرکت می‌شود.

علائم پارکینسون در مراحل اولیه بیماری ملایم و بیشتر اوقات در یک سمت بدن دیده می‌شود و گاه حتی احتیاج به درمان پزشکی ندارد. گاهی اوقات علائم پارکینسون با یک لرزش ناگهانی قابل توجه تنها در یک دست شروع می‌شود.

با مرور زمان علائم اولیه بدتر و وخیم‌تر می‌شوند و یک رعشه ملایم تبدیل به یک ارتعاش مزاحم و ملموس می‌شود.

شایع‌ترین علائم پارکینسون عبارتند از:

لرزش به خصوص در حالتی که اندام‌ها حرکتی ندارند

از لرزش دست می­‌توان به عنوان شایع­‌ترین نشانه­‌ی بیماری که پیش از تمام علائم دیگر ظهور می­‌کند نام برد. گرچه همه­‌ی افراد مبتلا لرزش دست را تجربه نمی­‌کنند، اما این اولین نشانه­ در اکثر افراد است که شخص و خانواده­‌اش متوجه آن خواهند شد.

مشاهده شده که در این بیماری معمولا یک سمت بدن، یک دست و یا یک پا درگیر و دچار لرزش می­‌شوند. این لرزش‌­ها در هنگام خواب بسیار خفیف است و در بیشتر مواقع در زمان بیداری فرد مشاهده می‌­شود.

با پیشرفت بیماری ممکن است لرزش به لب­‌ها، زبان و یا چانه فرد بیمار نیز سرایت کند. همچنین ممکن است این لرزش به دو سمت بدن وارد شود، اما در اغلب موارد لرزش تنها به یک سمت محدود شده است. ذکر این نکته حائز اهمیت است که فشار‌های روانی، عطفی و همچنین جسمی می­‌توانند لرزش را تشدید کنند.

با اینکه لرزش شایع‌­ترین و مهم­ترین علامت پارکینسون است، اما نمی‌­توان گفت هر لرزشی از این بیماری نشات می­‌گیرد. یکی از نشانه­‌های تمایز لرزش‌­ها این است که لرزش پارکینسون به وسیله­ حرکت­‌های آرام التیام می­‌گیرد، اما لرزش­‌های ناشی از موارد دیگر با تحرک شدت می‌­یابند.

شایع‌­ترین لرزشی که وجود دارد لرزش ضروری است که هیچ ارتباطی با بیماری پارکینسون ندارد. البته لرزش ضروری قابل درمان می‌­باشد و در اکثر موارد در مراحل ابتدایی با پارکینسون اشتباه گرفته می­‌شود.

سفتی عضلانی و کندی حرکت در کل بدن

یکی از رایج‌­ترین نشانه ­های اولیه­‌ی پارکینسون سفت شدن عضلات و احساس درد در آن­هاست. معمولا این نشانه خود را با کاهش دادن میزان چرخش بازوی فرد در یک سمت بدن در هنگام راه رفتن نشان می­‌دهد که دلیل اصلی آن انقباض عضلات است.

سفتی و انقباض عضلات عملکرد حرکتی فرد را کاهش می­‌دهد. این سفتی می­‌تواند خود را در بخش­‌های مختلف بدن از جمله عضلات صورت، گردن، پا و سایر بخش‌­ها نشان دهد. نهایتا این سفتی سبب احساس درد و ایجاد خستگی در فرد می‌­شود و زندگی روزمره افراد را تحت تاثیر قرار می‌­دهد.

یکی دیگر از این موارد کندی فرد در هنگام حرکت است. وقتی که فرد در حالت استراحت باشد و یا در حال انجام یک حرکت آهسته باشد، به کندی می­‌تواند حرکات بعدی خود را انجام دهد. به عنوان مثال افراد مبتلا به این بیماری به سختی از روی تخت و یا صندلی بلند می­‌شوند.

قامت خمیده و عدم تعادل

به عنوان یکی دیگر از علائم می­‌توان عدم تعادل فرد و ایجاد مشکل در راه رفتن او را نام برد. فردی که به پارکینسون مبتلا است، به صورت قوز کرده، با گام‌­های کوچک و نزدیک به هم راه می­‌رود و به سختی می­‌تواند بدن خود را به سمت­‌های مختلف بچرخاند.

این افراد در اکثر مواقع تعادل حرکتی ندارند و دارای مشکلات جدی در راه رفتن و انواع حرکات هستند. البته لازم به ذکر است که این مشکلات حرکتی تا مدت­‌های زیادی پس از شروع بیماری رخ نمی­‌دهند و خود را نشان نخواهند داد.

از بین رفتن حالت چهره (ماسک پارکینسون)

حرف زدن در این افراد با وقفه صورت می­‌گیرد و به صورت یکنواخت انجام می­‌شود. علاوه بر این ضعف در عضلات صورت سبب می­‌شود که شخص عکس‌­العمل­‌های مناسب با موقعیت را نتواند با چهره­‌اش منتقل کند. به این عدم انتقال احساس از صورت و سرد و بی­روح بودن فرد، اصطلاحا ماسک پارکینسون گفته می­‌شود.

اختلال بلع، آبریزش دهان

ایجاد ضعف در عضلات صورت و گلوی فرد نیز از دیگر علائم شایع ابتلا به این بیماری است. این امکان وجود دارد که فرد هنگام صحبت کردن و یا غذا خوردن دچار مشکلات جدی شود. همچنین بروز خفگی، سرفه و یا عدم توانایی در کنترل آب دهان نیز به دلیل این ضعف عضلات رخ می­‌دهند.

توانایی ذهنی تا مراحل پیشرفته پارکینسون بدون تغییر می‌ماند. در مراحل پیشرفته بیماری توانایی ذهنی فرد به آهستگی کاهش می‌یابد و بیمار دچار افسردگی و خشم می‌شود.

خشک شدن درجا

از آخرین علائم حرکتی افراد در بیماری پارکینسون می­‌توان به درجا خشک شدن فرد اشاره کرد، که در مراحل اولیه­‌ی بیماری شایع نیست. در این حالت فرد به طور ناگهانی در موقعیت خود ثابت می­‌شود و به مدت خیلی کوتاهی نمی­‌تواند هیچ­گونه حرکتی داشته باشد. در اغلب مواقع این علائم در هنگام راه رفتن خود را نشان می­‌دهند.

تغییرات صدا و ضعیف و بم شدن آن

مراحل بیماری پارکینسون

بنیاد بیماری پارکینسون، برای مرحله بندی بیماری پارکینسون سیستمی را ابداع کرده است که در آن بیماری را به ۵ مرحله تقسیم می‌کند که مراحل آن عبارتند از:

مرحله ۱: علائم خفیف هستند و در کیفیت زندگی فرد اختلال ایجاد نمی‌کنند.

مرحله ۲: علایم شدیدتر می‌شوند به طوری که انجام فعالیت‌های روزانه دشوار شده و فرد برای تکمیل فعالیت‌های خود به زمان بیش‌تری نیاز دارد.

مرحله ۳: این مرحله به عنوان مرحله وسط بیماری پارکینسون در نظر گرفته می‌شود. فرد تعادل خود را از دست می‌دهد، به آرامی حرکت می‌کند و افتادن و سقوط امری معمول در این مرحله از بیماری است. علائم باعث اختلال در فعالیت‌های روزمره مانند لباس پوشیدن، غذا خوردن و مسواک زدن می‌شود.

مرحله ۴: علائم شدید هستند و فرد برای راه رفتن و انجام فعالیت‌های روزمره به کمک نیاز دارد.

مرحله ۵: این مرحله پیشرفته‌ترین مرحله‌ی بیماری پارکینسون است. فرد قادر به راه رفتن نیست و برای ادامه زندگی نیاز به مراقبت تمام وقت دارد.

علت بیماری پارکینسون چیست؟

علت بیماری پارکینسون ناشناخته است؛ اما این بیماری نتیجه از بین رفتن یا ضعیف شدن و لطمه خوردن سلول‌های عصبی در مغز میانی است.

همان‌طور که پیش‌تر گفتیم سلول‌های عصبی ماده‌ای به نام دوپامین، ترشح می‌کنند. دوپامین پیام‌های عصبی را از مغز میانی به بخش دیگری از مغر به نام کارپوس استراتوم می‌برد. این پیام‌ها به حرکت بدن تعادل می‌بخشند. وقتی سلول‌های ترشح کننده دوپامین در مغز میانی می‌میرند، مراکز دیگر کنترل کننده حرکات بدن نامنظم کار می‌کنند. اختلالات مراکز کنترل بدن در مغز باعث به وجود آمدن علائم پارکینسون می‌شود.

اگر ۸۰ درصد سلول‌های ترشح کننده دوپامین از بین بروند، نشانه‌های پارکینسون پدیدار می‌شود.

برخی از عواملی که به نظر می‌رسد در ابتلا به بیماری پارکینسون نقش داشته باشند:

عوامل ژنتیکی: محققان جهش‌های ژنتیکی خاصی را کشف کرده‌اند که می‌تواند باعث بیماری پارکینسون شود. تغییرات ژنی خاص به نظر می‌رسد افزایش خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش می‌دهد.

عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض سموم خاص یا عوامل محیطی ممکن است خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را افزایش دهد؛ اما درصد احتمال آن پایین است.

از دیگر مواردی که می‌تواند علت بیماری پارکینسون باشد می‌توان به افزایش سن، مصرف برخی دارو‌های خاص، آسیب مغزی، تومور‌های مغزی، آنسفالیت پس از آنفلوانزا، عفونت با ویروس‌های دارای رشد آهسته یا مسمومیت با مونواکسیدکربن را نام برد.

چه افرادی در معرض خطر ابتلا به پارکینسون قرار دارند؟

ابتلا به بیماری پارکینسون در بعضی افراد یا تحت بعضی شرایط خاص با احتمال بیشتری مواجه است.

برخی از عوامل خطر ابتلا به پارکینسون عبارتند از:

سن: بـا افزایش سن میزان دوپامین و تعداد گیرنده‌های آن در مغز کاهش می‌یابد. معمولاً این بیماری در حدود سن ۶۰ سالگی یا بیشتر ایجاد می‌شود.

وراثت: داشتن یک فرد نزدیک با بیماری پارکینسون، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.

جنسیت: مردان بیشتر از زنان به بیماری پارکینسون مبتلا می‌شوند.

عوامل محیطی: قرار گرفتن در معرض سموم مانند علف‌کش‌ها و آفت‌کش‌ها ممکن است خطر بیماری پارکینسون را کمی افزایش دهد.

عوارض جانبی بیماری پارکینسون

بیماری پارکینسون اغلب با مشکلاتی همراه است که ممکن است قابل درمان باشند. تعدادی از مهم‌ترین عوارض جانبی پارکینسون عبارتند از:

زوال عقل و مشکلات فکر کردن:

مشکلات شناختی (دمانس) و مشکلات تفکر معمولاً در مراحل بعدی بیماری پارکینسون رخ می‌دهد. چنین مشکلات شناختی به دارو‌ها پاسخ نمی‌دهند.

افسردگی و تغییرات عاطفی:

ممکن است گاهی اوقات در مراحل اولیه پارکینسون بیمار افسردگی را تجربه کند. همچنین تجربه تغییرات احساسی دیگر مانند ترس، اضطراب یا از دست دادن انگیزه نیز ممکن است.

مشکلات بلع:

با پیشرفت بیماری ممکن است بیمار مبتلا به پارکینسون دچار مشکلاتی در بلع شود.

مشکلات جویدن و خوردن:

بیماری پارکینسون در مرحله بعدی بر ماهیچه‌های دهان تأثیر می‌گذارد و باعث سختی جویدن می‌شود. این عارضه می‌تواند منجر به خفگی و سو‌ء تغذیه شود.

مشکلات و اختلالات خواب:

افراد مبتلا به بیماری پارکینسون اغلب مشکلات خواب دارند، ازجمله بیدار شدن از خواب در طول شب، بیدار شدن از خواب یا خوابیدن در طول روز.

مشکلات مثانه:

بیماری پارکینسون ممکن است باعث مشکلات مثانه، از جمله عدم توانایی کنترل ادرار و یا مشکل تکرر ادرار شود.

یبوست:

بسیاری از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون، عمدتاً به علت مصرف دارو و مشکلات در بلع و جویدن غذا، درگیر یبوست می‌شوند.

تغییرات فشار خون:

بیمار ممکن است به علت کاهش ناگهانی فشار خون (هیپوتانسیون ارتواسپتیک) احساس سرگیجه یا سرگیجه داشته باشد.

اختلال بویایی
خستگی
درد
افتادن و بروز شکستگی استخوان‌ها

چطور از پارکینسون پیشگیری کنیم؟

از آنجا که علت پارکینسون ناشناخته است، راه‌های جلوگیری از این بیماری نیز همچنان ناشناخته باقی مانده است و نمی­‌توان راه قطعی برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری پیشنهاد داد. اما تحقیقات در این زمینه نشان می­‌دهد افرادی که از انواع میوه­‌ها و سبزیجات، غذا‌های سرشار از فیبر، روغن­‌های حاوی امگا ۳ و همچنین ماهی استفاده می­‌کنند می‌­توانند مقاومت بیشتری در برابر ابتلا به این بیماری داشته باشند.

برخی تحقیقات نشان داده‌اند که تمرینات هوازی منظم می‌تواند خطر بیماری پارکینسون را کاهش دهد.

برخی تحقیقات دیگر نشان داده است افرادی که کافئین مصرف می‌کنند خطر ابتلا به بیماری پارکینسون در آن‌ها کمتر از کسانی است که نوشیدنی‌های کافئین‌دار نمی‌نوشند. با این حال، هنوز معلوم نیست که آیا کافئین در مقابل پارکینسون از فرد محافظت می‌کند یا خیر. در حال حاضر شواهد کافی برای پیشنهاد نوشیدن نوشیدنی‌های کافئین‌دار برای محافظت در برابر پارکینسون وجود ندارد.

انواع روش‌های درمان بیماری پارکینسون

در حال حاضر درمان قطعی برای بیماری پارکینسون وجود ندارد، اما تعدادی از روش‌های دارویی، درمانی و جراحی برای بهبود علائم پارکینسون وجود دارد.

۱. درمان پارکینسون می­‌تواند به درمان­‌های پزشکی و دارویی، خانگی و طب سنتی دسته بندی شود. اکثر بیماران به منظور کنترل علائم خود باید تحت درمان با دارو قرار بگیرند. دارو‌ها با بر سلول­‌های باقیمانده در جسم سیاه اثر گذاشته، آن­ها را تحریک می­‌کنند تا دوپامین بیشتری تولید کنند. دارو‌هایی با عنوان لوودوپا (Levodopa) این نقش را بر عهده دارند.

۲. همچنین برخی دیگر از دارو‌ها با عنوان دارو‌های ضدکولینرژیک سبب مهار برخی از استیل کولین­‌های تولیدشده می­‌شوند. به همین دلیل این دارو‌ها بین مواد شیمیایی درون مغز تعادل برقرار می­‌کنند. پزشک متخصص با تهیه یک برنامه اختصاصی برای هر فرد می­‌تواند روند بیماری را کنترل کند.

۳. هنگام استفاده مداوم از دارو‌ها برای حفظ کیفیت زندگی، با پیشرفت بیماری بیمار دچار تغییر و تحول در پاسخ به درمان می­‌شود که این فرآیند به نوسانات حرکتی معروف است. در این هنگام متخصص مغز و اعصاب بر روی ساختار‌های عمیق مغز فرد کار انجام می‌­دهد تا شرایط پارکینسون را تسکین دهند.

۴. روشی برای دستکاری عمیق مغز به نام DBS یا تحریک عمیق مغز وجود دارد که از الکترود‌هایی کوچک برای تامین نیروی الکتریکی استفاده می­‌گردد و بخش‌­های عمیق مغز تحت تاثیر قرار می­‌گیرند. این شکل از تحریک با کمک به ایجاد تعادل پیام‌­های کنترل، سبب سرکوب لرزش می­‌شود.

۵. از درمان‌­های خانگی که به روند بهبود این بیماری کمک می­‌کنند می‌­توان ورزش و تغذیه­ سالم را نام برد. انجام یک ورزش منظم به فرد کمک می­‌کند فرد مبتلا تعادل و هماهنگی در بدن خود برسد. رژیم غذایی خاصی برای افراد مبتلا توصیه نمی­‌شود، اما استفاده از مواد غذایی حاوی فیبر، نوشیدن آب زیاد و میوه­‌های سرشار از آنتی اکسیدان مثل اسفناج برای رژیم این افراد مفید است.

۶. تای چی، یوگا و ماساژ نیز می‌­توانند به صورت درمان‌­های حمایتی انجام شوند. این درمان­‌ها به کاهش برخی علائم مانند خستگی، درد و افسردگی کمک بسزایی می­‌کنند.

۷. از درمان‌­های موجود در طب سنتی نیز می­‌توان مصرف زیتون، روزانه ۱۴ عدد مغز بادام، قارچ گانودرما و … نام برد. علاوه بر درمان­‌های معمول برای پارکینسون­، همچنین محققان بینش‌­هایی را در مورد درمان­‌های نوظهور و تجربی PD ارائه می­‌دهند.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنم؟

چهار مورد از علائم پارکینسون که در مراحل اولیه بیماری رایج است عبارتند از:

ارتعاش دست و پا در حالت استراحت (لرزش بیمار همزمان با ارتعاش دست و پا در حالت استراحت)
آرام شدن حرکت (برادیکینسیا Bradykinesia)
سختی حرکت و خشک شدن دست و پا یا بدن
تعادل ضعیف

در حالتی که دو یا تعداد بیشتری از این علائم را در خود یا اطرافیانتان می‌بینید؛ به خصوص وقتی که نشانه‌ها در یک سمت بدن بیشتر از سمت دیگر پدیدار شود، حتما به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.

منبع: روزیاتو