روایت‌ خوش‌نشینان کاخ سعدآباد

هفته پیش تیتری از جملات فرماندار شمیرانات منتشر شد مبنی بر این که چند خانواده در مجموعه تاریخی سعدآباد تهران به شکل غیرقانونی سکونت دارند. جمله‌ای که خوانندگان را به آنالیزهای ذهنی وامی‌داشت. این که اگر خانه‌های مسکونی در مجموعه سعدآباد وجود دارد چرا ما تا به حال در بازدیدهای‌مان از مجموعه این خانه‌ها را ندیده‌ایم؟ آیا این خانواده‌ها در بناهای واجد ارزش تاریخی سکونت دارند؟ سکونت غیرقانونی تعدادی بازنشسته در مجموعه سعدآباد که اثری ملی است، اتفاق جدیدی است؟ یا مسئولان به تازگی به فکر آن افتاده‌اند؟ آیا واقعا این ساکنان به شکل غیرقانونی در این خانه‌ها ساکن‌اند یا...

برای یافتن پاسخ این سوالات راهی کاخ سعدآباد شدیم اما مجموعه‌ای که فرماندار از آن سخن گفته بود، بیرون از این مجموعه قرار داشت. انتهای خیابان البرز کوه و قبل از آغاز محدوده نظامی پادگان امام علی (ع) تابلویی راهنمایی‌مان می‌کند. «مجتمع مسکونی اخگر» همان محدوده‌ای است که فرماندار از آن سخن گفته؛ هر چند به گفته اهالی در بازدیدی که آقای خان‌محمدی از مجموعه سعدآباد داشت، این مجتمع مسکونی میزبان او نشده و فرماندار حتی تا پای دیوار چند هزار متری که مجموعه را از منطقه مسکونی جدا می‌کند هم نیامده تا از نزدیک ببیند این مجتمع خارج از محدوده سعدآباد قرار دارد.

ورودی مجتمع را پله‌هایی قدیمی تشکیل داده و منتهی به دری می‌شود که به محوطه‌ای آرام با درختان پیر چنار باز می‌شود. یک سمت دیواری آجری است که درختان بلند کاخ سعدآباد پشت آن قرار دارد و این حریم بین مجتمع مسکونی و مجموعه سعدآباد را مشخص می‌کند و یک سمت خانه‌هایی با شیروانی‌های فلزی کنار هم ردیف شده‌اند. خانه‌هایی با میانگین متراژ ١٠٠ متر. اما در صحبت‌های مسئولان در خصوص این خانه‌ها آمده است این خانه‌ها ٢ تا ٣ هزار متر مربع وسعت دارند و همین موضوع این شبهه را ایجاد کرده که سکونت در بناهای واجد ارزش تاریخی مجموعه صورت گرفته است. بعضی از ساکنان حاضر به مصاحبه نیستند اما چند نفری که متوجه می‌شوند برای تهیه گزارش آمده‌ایم از شرایط سکونت‌شان می‌گویند. مشکلات اهالی شهرک مربوط به روزهای اخیر نیست. ٢٠ سالی می‌شود که کشمکش‌های قانونی دارند و با وجود این که در دادگاه توانسته‌اند با مستنداتی که ارایه کرده‌اند، پرونده سکونت‌شان را در این مجتمع مختومه کنند و حکم قضایی بگیرند اما گویی این رشته سر دراز دارد. اهالی توانسته‌اند احکامی از جمله حکم منع تعقیب از دادسرای الهیه، حکم بدوی و تایید آن در دادگاه تجدیدنظر از دادگاه عمومی ٩٠ انقلاب، حکم دادسرای نظامی شعبه ٥ بازپرسی را از دادگاه بگیرند اما باز هم در رسانه‌ها حرف از تصرف این خانه‌ها از جانب اهالی است. حتی فیش اشتراکات آب و برق و گاز ساکنان هم در دسترس است. در صورتی که مسئولان اعلام می‌کنند ساکنان به رایگان از آن استفاده می‌کنند.

مرد مسنی که با موتور در حال عبور است، می‌گوید از نوجوانی در این محله سکونت داشته و در مجموعه سعدآباد به عنوان کارمند بخش فضای سبز در کاخ سعدآباد مشغول به کار بوده و بعد هم استخدام میراث فرهنگی شده و حالا چند سالی است بازنشسته شده. می‌گوید: «من از سال ٤٩ در این خانه ساکن شده‌ام. آن زمان این جاده مالرو دربند بود. خانه‌های زیادی در این محدوده بودند اما الان فقط ١٩ خانوار در این مجتمع زندگی می‌کنند. بعضی از این املاک سند منگوله‌دار دارند. حدود ٥٠ خانواده در این محدوده زندگی می‌کردند اما به مرور از اینجا رفتند. بعد از انقلاب این دیواری که می‌بینید روبه‌روی خانه‌ها کشیدند و فضای مسکونی را برای تامین امنیت کاخ از مجموعه سعدآباد جدا کردند. ما از دیوار که بالا نیامده‌ایم، اینجا را تصرف کنیم. با دستور مسئولان وقت آمده‌ایم. اسنادی که به ما مجوز سکونت در این خانه‌ها را داده، موجود است. ما سال‌هاست در این خانه‌ها زندگی می‌کنیم. همسایه‌هایی داریم که ٧٠ سال است اینجا زندگی می‌کنند. چرا مسئولان حالا یادشان افتاده که ما غیرقانونی در این خانه‌ها ساکنیم؟»

یکی دیگر از سکنه مجتمع اخگر که از سال ٥٨ امین‌اموال مجموعه سعدآباد بوده و حالا ٨ سالی می‌شود، بازنشسته شده است، می‌گوید: «من قبل از انقلاب در کاخ مشغول به کار بودم و بعد از انقلاب هم از سال ٥٨ دعوت به کار شدم تا در موزه‌های مجموعه سعدآباد مشغول شوم اما منزل من فاصله زیادی از کاخ داشت از آقای ملکی - فرمانده حفاظت از منطقه سعدآباد - خواستم تا فضایی را در نزدیکی کاخ در اختیار خانواده‌ام قرار دهد. ما با دستور آقای ملکی فضایی را که حتی شبیه خانه هم نبود، تحویل گرفتیم. خودمان این فضا را تبدیل به خانه کوچکی کردیم. این خانه را میراث فرهنگی به ما نداده که بخواهد پس بگیرد. ضمن این که حدود ٢٠٠ هزار قلم اموال تاریخی مجموعه سعدآباد تحویل من بود و به لحاظ مسئولیتی که من در مجموعه داشتم، نمی‌توانستم جای دیگری سکونت داشته باشم. از ساعت ٦ صبح تا ١٢ شب من در مجموعه سعدآباد بودم. میراث فرهنگی تمام اموالی که به من تحویل داده بودند، از من تحویل گرفتند و بعد حکم بازنشستگی‌ام را صادر کردند. به ما می‌گویند اینجا ملک دولت است اما نمی‌بینند، وجدان چه می‌گوید؟ ‌ما تمام این سال‌ها تمام وقت در اختیار مجموعه سعدآباد با جان و دل کار کرده‌ایم. ما تمام این سال‌ها از اموال این کاخ‌ها محافظت کرده‌ایم حالا رسانه‌ها می‌نویسند ساکنان غیرقانونی. به ما برچسب تصرف عدوانی زده‌اند. هر کجا می‌رویم به ما می‌گویند: «این ساکنان غیرقانونی سعدآباد شما هستید؟»

یکی از ساکنان مجتمع هم در تکمیل صحبت‌ها می‌گوید: «مسئولان برای تخلیه این خانه‌ها بحث امنیت مجموعه را بهانه می‌کنند اما مگر در این سال‌ها حضور ما امنیت مجموعه را به خطر انداخته؟ خطایی در این سال‌ها از ما سر نزده که امنیت را دچار اخلال کند. حالا چرا امنیت این محدوده مهم شده است؟ ما یک خواسته داریم. این که حقوق ما ضایع نشود. اگر همین خانه‌ها را از ما بگیرند، ما باید کنار خیابان چادر بزنیم. شان ساکنان این خانه‌ها این نیست. ما در همسایگی‌مان جانباز هفتاد درصد داریم. کسانی داریم که برای میراث فرهنگی زحمت کشیده‌ و جوانی‌شان را گذاشته‌اند. حالا حق‌شان این نیست که این طور در رسانه‌ها در موردشان صحبت کنند و یک‌طرفه به قاضی بروند.»

اما یحیی نقی‌زاده، مدیرکل امور حقوقی سازمان میراث فرهنگی در خصوص وضعیت حقوقی این ساکنان به «اعتماد» می‌گوید: «این ساکنان اوایل انقلاب به جهت وضعیت موجود توانسته‌اند مجوزهایی برای سکونت در این خانه‌ها بگیرند. صرف نظر از این که شخصی که اذن به سکونت این افراد داده است، مجوز قانونی داشته یا نه، در حال حاضر مالک این املاک دولت است و اذن خود را برداشته است. امکان ادامه استقرار آنها در این املاک به هیچ‌ وجه وجود ندارد و از نظر ما تصرف غیرقانونی است. این که می‌گویند ما قبل از انقلاب در این خانه‌ها ساکن بودیم، حقی برای‌شان ایجاد نمی‌کند.»

نقی‌زاده در مورد گفته‌های ساکنان که اعلام کرده‌اند این زمین‌ها متعلق به بنیاد مستضعفان است، نه میراث فرهنگی می‌گوید: «املاک مربوط به دولت به نام دولت است و بهره‌بردار آن میراث فرهنگی است و این موضوع یک بحث حقوقی بین بنیاد و سازمان میراث فرهنگی است اما این بحث حقوقی تغییری در اصل قضیه ایجاد نمی‌کند و حتی اگر این محدوده متعلق به بنیاد هم باشد، ساکنان باید آن را تخلیه کنند. این املاک به موجب قانون به میراث فرهنگی و دولت واگذار شده است.»