افکاری که شما را خواهند کشت!

فرادید| گاهی اوقات، فقط کافی است باور کنید که مریض هستید تا با مرگ مواجه شوید! دیوید رابینسون، می‌گوید ممکن است که ما ناخواسته در دامان ترس قرار بگیریم و از گزند عواقب ترسناک آن نیز در امان نباشیم.

به گزارش بی بی سی، مراقب افرادی که کارشان القای ترس است باشید. مانند وردی که یک ساحر می‌خواند. کلمات آن‌ها می‌تواند عامل نشر «طاعون‌های امروزی» باشد. می‌دانیم که فکر کردن به عواقب یک بیماری می‌تواند مانند ویروسی مهلک باشد. درست مانند افسونگران که با گفتن یک جمله، بیمارشان را تا یک قدمی مرگ می‌فرستند.

کافی است که افسونگری به بیمارش بگوید که به دلیل نوعی بیماری جانش را از دست خواهد داد. دیری نمی‌پاید که آن فرد علائم آن بیماری را می‌گیرد: حالت تهوع، سرگیجه، سردرد و یا شاید حتی مرگ. علائمی که فقط از طریق فکر کردن به آن‌ها ظاهر شده که به آن «اثر نوسبو» گفته می‌شود. نوسبو به معنای «به خود آسیب خواهم زد» است.

اما امروزه، قدرت این افکار مخرب که به وسیله زبان منتشر می‌شود، به خوبی شناخته شده است. شاید دلیل اینکه در برخی از خانواده‌ها انواع بیماری‌ها یافت می‌شود نیز همین باشد. گفته می‌شود افرادی که نزدیک توربین‌های بادی زندگی می‌کنند به میزان بیشتری به سرگیجه، بی‌خوابی و حالت تهوع دچار می‌شوند. اگر بعد از واکسن حالت خاصی به شما دست می‌دهد، اگر تلفن همراه باعث سردردهای شدید شماست و یا یک حساسیت غذایی غیرقابل توضیح دارید، احتمالا قربانی یک طلسم نوسبو شده‌اید. دیموس میتسیکوستاس، پزشک بیمارستان نیروی دریایی آتن در یونان، می‌گوید: «اثر نوسبو قدرت ذهن را نشان می‌دهد، و ما قادر نیستیم آن را کاملا توضیح دهیم.»

لطیفه خنده‌دار

خیلی وقت است که پزشکان از قدرت فکر اطلاع دارند. گواه این قضیه این داستان جالب است. اریک مِنینگر فان لِرچِنتال، یک پزشک قرن هجدهمی است که به دانشجویانش در دانشکده پزشکی توضیح می‌داد که چگونه دانشجویان قبلی سربه‌سر دستیار نه چندان محبوبِ او گذاشته بودند. دانشجویان می‌خواستند که به او درس عبرتی بدهند. آن‌ها پیش دستیار بخت‌برگشته رفته و به او گفتند که قرار است سر او را از تنش جدا کنند. چشمانش را بستند و او را بر بالای گیوتین بردند. اما قبل از اینکه حوله خیس را بر روی گردنش بگذارند تا او فکر کنند که خونش ریخته شده، دستیار همان‌جا جان خود را از دست داد.

حکایات از این دست کم نیستند. از این رو، محققان به جای اثر نوسبو، بر روی قدرت شفابخشی ذهن یعنی «اثر پلاسبو» تمرکز کرده‌اند. پلاسبو به معنای «من خوب خواهم شد» است. امروزه، قریب به‌اتفاق پژوهش‌های پزشکی از یک داروی واقعی و یک داروی پلاسبو (یا دارونما، در غالب یک قرص بی‌اثر) برای درمان بیمار استفاده می‌کنند. بیمار نمی‌داند که از کدام قرص استفاده کرده، اما کسانی که از پلاسبو استفاده کرده‌اند هم وضعیتشان بهبود یافته است. چرا که به درمان امیدوار بودند.

از طرف دیگر، بیمارانی که دارونما را استفاده کرده‌اند، اثرات جانبی قرص‌های واقعی را نیز گزارش کرده‌اند، مانند حالت تهوع، سردرد یا درد، که البته آن قرص خنثی دلیل این عوارض نبوده است. دلیلش این بوده به تمامی بیماران گفته شده که ممکن است با این اثرات جانبی مواجه شوید. بنابراین بیمارانی که پلاسبو را دریافت کرده‌اند هم این علائم را گزارش کرده‌اند. تِد کاپچوک از دانشکده پزشکی هاروارد می‌گوید: «این پدیده همواره وجود داشته است، اما علم پزشکی تاکنون آن را به دقت مطالعه نکرده است.»

در 10 سال گذشته، پزشکان نشان داده‌اند که اثر نوسبو برای خیلی افراد وجود دارد. اثر نوسبو در روند درمانی سردرد، فلج‌ چندگانه‌ (ام. اس.)، بیماری پارکینسون و حتی افسردگی گزارش شده است.

مورد آقای الف را در نظر بگیرید. دکتر روی ریوز این مورد را در سال 2007 گزارش کرده بود. آقای الف از افسردگی شدید رنج برده و چندین قرص را با هم مصرف می‌کند. اما بلافاصله پشیمان می‌شود و سریع خود را به اورژانس می‌رساند. او جلوی پذیرش از حال می‌رود. وضعیتش وخیم بود. آزمایش‌ها هیچ اثری از قرص‌های مصرفی را نشان نمی‌داد. چهار ساعت بعد، پزشکی دیگر وارد شد تا به ریوز بگوید که آن مرد تحت درمان دارونما بوده است. او پلاسبو را بیش از حد مصرف کرده بود. آقای الف به سرعت مرخص شد و بهبود یافت.

نمی‌توان حدس زد که آیا اثر نوسبو می‌توانست آقای الف را بکشد یا خیر. فابریزیو بندِتی، از دانشکده پزشکی تورین، پاسخش مثبت است. او آزمایش‌هایی را انجام داده که نشان می‌دهد زمانی که به کسی این اثر نوسبو القا می‌شود، همزمان فعالیت‌های مغزی صورت می‌پذیرد. قسمت‌هایی که در مقابل تهدیدهای مهم به بدن ما واکنش نشان می‌دهند، خصوصا در قسمت هيپوتالاموس‌، غده‌ هيپوفيز و غدد فوق‌ كليوى‌. اما اگر شدت ترس و باور شما خیلی زیاد باشد، این هورمون‌ها می‌توانند شما را بکشند.

شایعه‌های ناگوار

بندتی سال گذشته تصمیم گرفت که صد دانش‌آموز را به ارتفاع 3000 متری کوه‌های آلپ ببرد. چند روز قبل، به یکی از آن‌ها گفت که احتمال کمی وجود دارد که به علت شرایط جدی ممکن است که میگرن بگیرید. روز سفر، او متوجه شد که این شایعه بین یک چهارم گروه پخش شده است. به ارتفاع 3000 متری که رسیدند، کسانی که این شایعه را شنیده بودند به سردردهای شدیدی گرفتار شدند. در ضمن، بررسی‌های انجام شده نشان داد که بزاق دهان آن‌ها نسبت به کمبود اکسیژن واکنش اضافی نشان داده، از جمله تکثیر آنزیم‌هایی که به سردردهای ناشی از ارتفاع مربوط است. بندتی می‌گوید: «زیست‌شیمی مغز در آن گروهی که شایعه پخش شده بود، تغییر کرده بود.»

اثر نوسبو از طریق شنیدن از دوستان، همسایه‌ها، اقوام و یا حتی دیدن رنج بیمار دیگر می‌تواند شکل بگیرد. در واقع، نیازی نیست که اثر نوسبو کاملا آگاهانه شکل بگیرد.

تاریخ انباشته از اتفاقاتی است که منشأ آن‌ها می‌تواند این اثر باشد. مشهورترین آن «طاعون رقص» نام دارد که در سال 1518 اتفاق افتاد. ترسناک‌ترینِ آن اما، داستان مرگ‌های اسرارآمیز مردم همونگ در دهه 80 میلادی بود که پس از ورود به خاک آمریکا جان می‌باختند. جوانانی که هیچ بیماری خاصی نداشتند. آن‌ها پس از یک دوره فلج خواب و کابوس‌های شبانه، در خواب به کام مرگ فرو می‌رفتند. محققان بر این باورند که علت مرگ آن‌ها، اعتقادات فرهنگی مردم همونگ به روح‌های شبانه کشنده است.

گاهی اوقات، ترس از تکنولوژی عامل آن است. برای مثال، در اواخر قرن 19، کاربران اولیه تلفن ادعا می‌کردند که پس از استفاده به سرگیجه و خستگی دچار می‌شوند. کارگران اسکاندیناوی نیز در دهه 80 میلادی ادعا می‌کردند که پس از استفاده از مانیتورهای رایانه، بدنشان به خارش می‌افتد.

امروزه، نوسبو در دو مسئله زیاد به چشم می‌خورد. «سندروم توربین بادی» که به بیماری و بی‌خوابی حاصل از مجاورت در کنار این توربین‌ها اطلاق می‌شود و «حساسیت به الكتريسيته‌» که به واکنش به سیگنال‌های تلفن همراه و وای-فای می‌گویند. مواردی گزارش شده که فرد داخل پیله‌های فلزی رفته تا از صدای زنگی که در سرش پیچیده است در امان باشد.

ترس از حساسیت به الكتريسيته‌ به ندرت دیده می‌شود، اما نوسبو از راه‌های دیگر هم می‌تواند به سلامتی شما آسیب زند. برای نمونه، در انگلستان 20 درصد مردم ادعا می‌کنند که با مشکل هضم غذا مواجه هستند. ولی آزمایش‌ها نشان می‌دهد که تنها یک دهم آن‌ها واقعا با این مشکل روبه‌رو هستند. همچنین، افسردگی، سردرد و درد سینه در زنانی که از قرص ضدبارداری استفاده می‌کنند هم می‌تواند با نوسبو در ارتباط باشد. زیرا در اغلب پژوهش‌های پزشکی انجام شده، این موارد جز عوارض قرص ضدبارداری نمی‌باشد. خستگی چشم هنگام استفاده از تلویزیون‌های سه‌بعدی نیز با نوسبو بی‌ارتباط نیست.

اما چه می‌توان کرد؟ نقش رسانه‌ها بی‌شک کم نیست. در سال 2013، یک شبکه تلویزیونی، ویدئویی از سندروم توربین‌های بادی پخش کرد و علائم این سندروم به سرعت در میان مردم دیده شد!

پزشکان چه نقشی دارند؟ ربکا ولز در مرکز پزشکی وِیک فارست باپتست در کارولینای شمالی می‌گوید که پزشکان بر سر دوراهی قرارگرفته‌اند. از طرفی، وظیفه پزشکی آن‌ها حکم می‌کند که صادقانه تمام عوارض جانبی یک دارو را به بیمارشان بگویند، اما از طرفی ممکن است که اثر نوسبو را به بیمار القا کنند. او می‌گوید: «در آینده، پزشکان باید تصمیم بگیرند که به صلاح خودشان یک سری از حقایق را به بیمار نگویند.»

ماهیت مسریِ اثر نوسبو به این معنا است که اگر یک نفر از آن مطلع شود، به سرعت میان گروه‌های دیگر نیز پخش می‌شود.

آموزش می‌تواند به عنوانی اهرمی اساسی از قدرت اثر نوسبو بکاهد. پزشکان می‌توانند بیمارانشان را از این مسئله آگاه سازند. میتسیکوستاس می‌گوید: «ارتباط بدن و مغز مبحثی است که ما باید بیشتر درباره آن مطالعه کنیم.»