میانه‌رو افسانه‌ای

برخی در ایران بر این باور بودند که هاشمی رفسنجانی در انتقال قدرت در جریان تعیین رهبر آینده ایران، مانع افتادن قدرت به دست تندروها خواهد شد.

وی در 14 سالگی از کرمان به قم رفت و آنجا با آیت الله روح الله خمینی آشنا شد. یکی از جملات مشهور آیت الله خمینی در مورد هاشمی این است: «انقلاب زنده است تا هاشمی زنده است.» موضع‌گیری‌های رفسنجانی در سال‌های اخیر باعث شد تا وجهه وی نزد مردم بهتر شود. از جمله آن‌ها می‌تواند به حمایت وی از حسن روحانی اشاره کرد که موجب پیروزی وی در انتخابات شد. رفسنجانی، راوی چهار دهه تاریخ جمهوری اسلامی است.

ایندیپندنت: ستون انقلاب اسلامی
از رفسنجانی با عنوان "ستون انقلاب اسلامی" نام برده می‌شود. سیاست‌های عملگرایانه او در ایجاد بازار آزاد، بهبود روابط با غرب و افزایش قدرت شخصیت‌های منتخب مردم در ایران به مذاق بسیاری خوش نیامد.

درگذشت او ضربه‌ای بزرگ به میانه‌روها و اصلاح طلبان محسوب می‌شود. خانواده آقای هاشمی از سال 2009 با انتقادات شدیدی مواجه شده‌اند.

cnsnews: کار سخت روحانی در انتخابات
از هاشمی رفسنجانی در دهه آخر زندگی‌اش به عنوان یک فرد "عمل‌گرا" یا "میانه‌رو" یاد می‌شود و "بلوک رفسنجانی - روحانی" توانست در انتخابات اخیر مجلس و شورای خبرگان موفق شود. (گرچه تندروها بر هر دو مسلط هستند اما اصلاح طلبان نیز موفقیت‌های چشمگیری داشتند.) درگذشت هاشمی رفسنجانی در انتخابات آتی ریاست جمهوری ایران شاید به ضرر حسن روحانی تمام شود.

یو اس ای تودی: سیاست مدار هوشمند و بازمانده از انقلاب ایران
آیت الله هاشمی رفسنجانی سیاست مدار هوشمند و بازمانده از انقلاب ایران روز گذشته در سن 82 سالگی درگذشت. او به حرکت های زیرکانه معروف بود . او یکی از رهبران مبارزان قبل از انقلاب و یک جنگجو در سیاست داخلی بود. در انتخابات سال 2013 به طور شگفت آوری حسن روحانی، یار آیت الله هاشمی به ریاست جمهوری رسید و این اتفاق به رییس جمهور اسبق فرصت داد که نقش پشت پرده را در اقدامات اصلاح طلبانه روحانی بر عهده بگیرد. توافق هسته ای یکی از این اقدامات است. پیروزی روحانی یکی دیگر از موفقیت های هاشمی در سیاست بود. بعد از سالهای ریاست جمهوری احمدی نژاد با انتخاب روحانی نفوذ هاشمی کم کم تقویت شد.

رفسنجانی یار نزدیک آیت الله {امام} خمینی در انقلاب 1979 بود و دو دوره ریاست جمهوری را تجربه کرده است. در دوران ریاست جمهوری او ایران تغییرات زیادی را تجربه کرد. در آن زمان کشور درگیر بازسازی بعد از جنگ بود و بسیاری از آزادی ها را در عرصه فیلم و رسانه وارد سیاست ایران کرد. او عامل اصلی پیشرفت و معمار برنامه های هسته ای بود و در مذاکراتی که با روسیه داشت توافق ساخت راکتور هسته ای بوشهر را با این کشور به امضا رساند. این توافق در نهایت در سال 2011 بعد از مدتها تاخیر اجرایی شد.


نیویورک مگزین: ضربه‌ای بزرگ به اصلاح‌طلبان
هاشمی رفسنجانی یکی از بنیانگذاران ثروتمند انقلاب اسلامی بود که در تمام عمرش از قدرتمندترین رجل سیاسی ایران به شمار می‌رفت. گرچه از نفوذ سیاسی وی در سال‌های اخیر کاسته شده بود، اما هاشمی به صدای اصلاح طلبان بدل گشته بود. درگذشت هاشمی دست روحانی را در انتخابات پیش رو در پوست گردو خواهد گذاشت زیرا وی حالا یکی از حامیان اصلی‌اش را از دست داده است. هاشمی از جمله طرفداران برقراری رابطه با غرب بود.

هاشمی، یار نزدیک آیت الله خمینی و جانشین فرمانده کل قوا در دوران جنگ بود. وی پس از اتمام جنگ دوران سازندگی را هدایت کرد. او شخصی عمل‌گرا و به لحاظ سیاسی باهوش بود که در انتصاب آیت الله خامنه‌ای به عنوان دومین رهبر انقلاب اسلامی نقش بسزایی داشت. هاشمی در سال 2005 در انتخابات از محمود احمدی نژاد شکست خورد که یکی از دلایلش این بود که بسیاری هاشمی را منشا مشکلات کشور در آن دوران می‌دانستند. اما جهت‌گیری‌های هاشمی در انتخابات سال 2009، انتقاد از محمود احمدی نژاد و همچنین حمایت وی از مردم باعث شد تا وی به شدت مورد انتقاد محافظه‌کاران ایران قرار گیرد و به یکی از متحدین اصلی اصلاح طلبان تبدیل شود. او حتی خواستار آزادی زندانیان سیاسی و ایجاد فضای آزاد سیاسی شد.

اما به تدریج از قدرت و نفوذ وی کاسته شد و حتی دو تن از فرزندانش روانه زندان شدند. وی پس از رد صلاحیت در انتخابات سال 2013 در مقام حمایت از حسن روحانی درآمد که در نهایت موجب به قدرت رسیدن وی شد. سپس زنجیره‌ای از اتفاقات دست به دست هم دادند تا توافق هسته‌ای ایران و غرب در سال 2015 حاصل شود. گرچه هاشمی رفسنجانی از معماران اصلی برنامه هسته‌ای ایران محسوب می‌شود، اما وی به شدت طرفدار توافق هسته‌ای نیز بود. وی همچنین خواستار بهبود روابط ایران با کشورهای غربی و کشورهای عرب همسایه بود.

با سالخوردگی و درگذشت نسل اولی‌های انقلاب، از این پس باید شاهد پوست اندازی نسل سیاستمداران در ایران باشیم؛ اما اینکه این انتقال چگونه صورت می‌گیرد در هاله‌ای از ابهام است زیرا به نظر می‌رسد که با مرگ ناگهانی هاشمی رفسنجانی، فضا برای تندروها بازتر شده باشد.

در این گزارش همچنین آمده که اقدامات آینده کابینه دونالد ترامپ، مانند برهم زدن برجام، می‌تواند منجر به قدرت‌گیری بیشتر محافظه‌کاران در ایران شود.


Middle East Eye
هاشمی رفسنجانی بین سال‌های 1989 تا 1997 میلادی برای دو دوره رئیس جمهور ایران بود. وی در سال 2005 شکست بدی از محمود احمدی نژاد خورد، اما به جای خداحافظی با دنیای سیاست، باری دیگر به عنوان یک میانه روی مخالف تندروها در صحنه ظاهر شد.

سال 2013، صلاحیت هاشمی رفسنجانی برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری ایران به خاطر کهولت سن رد شد. اما در ماه‌های پس از آن با حمایت از حسن روحانی حضورش در صحنه سیاسی ایران را تقویت کرد.


واشنگتن پست: شخصیت جنجالی
رئیس جمهور پیشین ایران که می‌توانست نقش بسزایی در تعیین رهبر آینده ایران بازی کند، در سن 82 سالگی درگذشت. این اتفاق همچنین می‌‎تواند بر انتخابات آتی ایران نیز تاثیر بگذارد. هاشمی رفسنجانی در دهه اخیر زندگی خود علیرغم به حاشیه رانده شدن در فضای قدرت ایران، توانست رهبر اصلاح طلبان لقب گیرد. درگذشت وی منجر به تشکیل خلائی بزرگ بین میانه‌روهای ایران خواهد شد. رفسنجانی یار دیرین آیت الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، بود.

هاشمی رفسنجانی در طول حیاتش شخصیت بسیار جنجالی داشت. در دوران ریاست جمهوری، بسیاری از مردم ایران وی را به زعم استفاده از قدرت در جهت منافع خانواده‌اش نکوهش می‌کردند اما او در واپسین سال‌های عمرش به خاطر انتقاد از محمود احمدی نژاد و اتفاقات پس از آن، در چشم بسیاری از اصلاح طلبان خوش درخشید. رفسنجانی در پیروزی روحانی در انتخابات نقش پررنگی داشت.

واشنگتن پست در انتها مدعی می شود: شنیده شده بود که روحانی می‌تواند به عنوان رهبر آینده ایران تعیین شود، اما فرض بر این بود که هاشمی رفسنجانی تا آن زمان زنده است.


نیویورک تایمز: حذف صدایی موثر
تمام جناح‌های سیاسی ایران با درگذشت اکبر هاشمی رفسنجانی بلافاصله به این نتیجه رسیدند که فضای مانور اصلاح طلبان از این پس بسیار تنگ‌تر خواهد شد. وی از جمله بنیانگذاران جمهوری اسلامی بود. تندروهای محافظه کار سیاست ایران توان کافی برای کنار زدن وزنه سنگینی چون او را هیچگاه نداشتند. اما او دیگر رفته و کسی نیست که جایگزینش شود.

دیگر چه کسی در ایران می‌تواند علیه "افراط گرایی" هشدار دهد؟ دیگر چه کسی می‌تواند آشکارا از برجام دفاع کند؟ هاشمی رفسنجانی چیزهایی می‌گفت که هر کسی جرات بیانش را ندارد. فاضل میبدی، از روحانیون اصلاح طلب در قم، می‌گوید: «تندروها خیلی خوشحال هستند اما این تازه شروع دوران پراضطراب برای بسیاری است.»

تحلیلگران تمام احزاب ایران هم‌عقیده‌اند که هیچ جایگزینی برای هاشمی رفسنجانی وجود ندارد. حسن روحانی، رئیس جمهور کنونی، رئیس دولت اصلاحات، حیات سیاسی‌شان را مدیون هاشمی رفسنجانی می‌دانند. در این بین، حسن روحانی باید برای بقای حیات سیاسی خود در انتخابات آتی ریاست جمهوری به تنهایی مبارزه کند. او هم برای پیروزی در انتخابات سال 2013 و هم برای توافق هسته‌ای از حمایت‌های هاشمی رفسنجانی بهره جست.

محمد رضا شمس الواعظین، فعال سیاسی و سیاستمدار اصلاح طلب، می‌گوید: «دیگر برعهده رئیس دولت اصلاحات است که مسئولیت مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی را برعهده گیرد.» اما وی با محدویت‌های زیادی در فضای سیاسی ایران مواجه است.

آتلانتیک: برای همیشه جای او خالی می ماند
هاشمی رفسنجانی یکی از کسانی بود که ساختار حکومتی ایران را شکل داد. وی هم در دوران پیش از انقلاب و هم در دوران پس از انقلاب، به ویژه دوران جنگ، نقش پررنگی در سیاست ایران داشت. هاشمی در ماجرای ایران-کُنترا یا ایران گیت نقش داشت.

هاشمی در دوران جنگ صدای صلح بود. زمانی که نیروهای ایرانی توانستند نیروهای عراقی به سمت مرز خودشان عقب برانند، برخی از نزدیکان آیت الله خمینی به وی پیشنهاد ادامه جنگ و تصرف بغداد را می‌دانند تا صدام حسین تنبیه شود؛ برخی دیگر اما معتقد بودند که بازپس‌گیری مرزهای ایران کافی است که البته دیدگاه اول پیروز شد. این تصمیم موجب ادامه جنگ برای 6 سال دیگر شد. اما نقش هاشمی رفسنجانی در پایان دادن به جنگ در سال 1988 میلادی بر همگان مشخص است. رفسنجانی می‌دانست که ادامه جنگ دیگر سودی ندارد.

هاشمی در انتصاب آیت الله خامنه‌ای به عنوان دومین رهبر انقلاب نقش پررنگی داشت. او همچنین ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام و همچنین عضویت طولانی در شورای خبرگان را نیز در کارنامه خود دارد. او پس از رحلت آیت الله خمینی در انتخابات ریاست جمهوری سال 1989 میلادی پیروز شد و تلاش داشت تا علاوه بر آزادسازی اقتصاد و ایجاد فضا برای بخش خصوصی، روابط با جهان به خصوص آمریکا را نیز بهبود بخشد. علاوه بر آن، برنامه جهاد سازندگی برای جبران خسارت‌های جنگ را در دستور کار قرار داد. در دوران او کمی از شدت قوانین کنترلی اجتماعی کاسته شد.

پس از اتمام دور اول ریاست جمهوری، به تدریج از میزان قدرت و نفوذ هاشمی رفسنجانی کاسته شد. در پایان دوره دوم ریاست جمهوری، وی به کمک اعضای حزب کارگزاران سازندگی توانست سیاست‌هایی در پیشبرد اهداف اقتصادی را دنبال کنند که این حزب بعدها توانستند در پیروزی دولت اصلاحات نقش داشته باشند.


البته رویکرد محتاطانه هاشمی در اعمال اصلاحات سیاسی بود که موجب فاصله افتادن بین او و اصلاح طلبان شد. در سال‌های اخیر نیز رفته رفته از قدرت سیاسی هاشمی کاسته شد. او پس از شکست در برابر احمدی نژاد، به دلیل حمایت از معترضان به انتخابات سال 88 از سوی تندروها به شدت مورد انتقاد قرار گرفت. صلاحیت او برای شرکت در انتخابات سال 2013 نیز رد شد و او حتی قادر نبود از به زندان افتادن دو فرزندش جلوگیری کند.

تلاش‌های رفسنجانی برای یکپارچه کردن ایران با جامعه جهانی به نتیجه نرسید. درگذشت ناگهانی او نه تنها موجب توقف فعالیت این سیاستمدار کارکشته شد، بلکه باعث شد تا جای یک سیاستمدار عمل‌گرا و میانه‌رو، به ویژه در سال‌های پایانی زندگی‌اش، در عرصه سیاست دو قطبی ایران برای همیشه خالی بماند.