علل کمردرد و راه های پیشگیری از آن

کمردرد پس از سرماخوردگی و سردرد، شایع ترین ناراحتی افراد در جوامع کنونی است. این درد به قدری شایع است که بیش از 80 درصد از افراد حداقل برای 1 بار در طول زندگی آن را تجربه کرده و برای درمان به پزشک مراجعه می کنند.

اگرچه کمردرد در گذشته بیشتر به دوران میانسالی و سالمندی مربوط می شد، اما امروزه بیش از هر زمانی در افراد جوان و سنین 25 تا 55 سالگی دیده می شود.

آسیب های مربوط به کمر و ستون فقرات نه تنها دردناک هستند و فرد را از فعالیت های روزمره دور نگه می دارند، بلکه با غیبت او از محیط کار و لزوم دریافت درمان های مربوط، هزینه بالایی بر دستگاه اقتصادی کشورها تحمیل می کنند، در صورتی که می توان با راهکارهای ساده و کم هزینه از بروز این آسیب ها و عوارض ناشی از آنها پیشگیری کرد.

کمردرد به عنوان شایع ترین مشکل ستون فقرات شناخته شده است. شایع ترین محل درد کمر معمولا در بخش پایینی کمر و مهره های 4 و 5 کمر، نزدیک به استخوان خاجی است چرا که بیشترین فشار بر این مهره ها وارد می شود. در ادامه به مهم ترین عوامل کمردرد اشاره می کنیم.

1. اختلالات مکانیکی کمر
از میان انواع کمردرد، نوع مکانیکی آن بالاترین آمار ابتلا را به خود اختصاص داده و شامل عوامل مختلفی از جمله کشیدگی عضلانی، پیچ خوردگی ها، آسیب دیسک های بین مهره ها، لغزش مهره، انحراف جانبی ستون فقرات، آرتروز، تنگی مجرای نخاعی، شکستگی ها و دررفتگی ها می شود.

«نشانگان فاست» نیز نوعی اختلال مکانیکی در ناحیه کمر است که با درگیری و آرتروز مفاصل پشت مهره ها باعث ایجاد درد و محدودیت حرکتی در کمر می شود. درد ناشی از این نشانگان معمولا مدتی بعد از بی حرکتی و استراحت و هنگام شروع مجدد حرکت، افزایش می یابد.

2. کاهش یا افزایش قوس کمر
ستون فقرات از زاویه روبرو یا پشت، کاملا مستقیم به نظر می رسد، اما از زاویه روبرو یا پشت، کاملا مستقیم به نظر می رسد، اما از زاویه پهلو، قوس و انحنایی شبیه حرف اس انگلیس (S) در آن دیده می شود. این ستون در قسمت گردن و کمر به سمت داخل بدن انحنا دارد و در قسمت قفسه سینه و لگن مقداری به سمت بیرون برجسته است.

وجود این قوس ها، کنترل بدن و تحمل وزن را برای مهره ها آسان تر می کند، اما اگر میزان قوس ها بیشتر یا کمتر از حد طبیعی باشد، به طور حتم باعث ایجاد درد و ناراحتی در ستوان فقرات می شود. این وضعیت خطر ابتلا به درگیری دیسک های بین مهره ای را نیز افزایش می دهد. بنابراین تشخیص و درمان به موقع آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

3. اختلالات مادرزادی
احتلالات مادرزادی مانند «لومباریزاسیون» و «اسکرالیزاسیون» از دیگر عوامل کمردرد هستند. در لومباریزاسیون، اولین مهره استخوان خاجی به مهره های کمر اضافه می شود؛ یعنی فرد به جای داشتن 5 مهره کمری دارای 6 مهر در کمر است.

در ساکرالیزاسیون نیز مهره پنجم کمر در یک سمت یا هر دو طرف به استخوان خاجی جوش خورده است؛ یعنی فرد به جای 5 مهره کمری دارای 4 مهره در کمر است. این اختلالات هر دو می توانند باعث ایجاد درد در ناحیه کمر شوند.

«اسپاینا بیفیدا» یکی دیگر از اختلالات مادرزادی ستون فقرات است که می تواند با درد در کمر همراه باشد. این اختلال معمولا به علت کمبود اسید فولیک در دوران بارداری ایجاد می شود. در این وضعیت، مهره ها به خوبی به یکدیگر جوش نمی خورند و نخاع از شکاف میان آنها بیرون می زند.

4. سرخوردگی مهره ها
سرخوردگی مهره معمولا به دنبال آسیب و شکستگی در استخوان مهره یا تخریب دیسک ایجاد می شود. در این وضعیت، مهره به سمت جلو حرکت می کند و روی مهره زیرین خود می لغزد. این لغزش می تواند با اعمال فشار روی اعصاب باعث ایجاد کمردرد شود.

سرخوردگی مهره معمولا در قسمت های پایین کمر اتفاق می افتد و در بسیاری از موارد با درگیری دیسک بین مهره ای همراه است. بعضی ورزش ها ماند وزنه برداری نیز با اعمال فشار زیاد بر ستون فقرات، خطر شکستگی های فشاری را در مهره ها افزایش می دهند که این مساله در نهایت منجر به سرخوردن مهره کمر می شود.

5. دیسکوپاتی
هر دیسک بین مهره ای دارای یک هسته متحرک است که حالت ژله مانند دارد. با بالا رفتن سن به تدریج از آب موجود در دیسک کاسته می شود و خاصیت ارتجاعی آن کاهش می یابد. فشار عمودی نیروی جاذبه بر ستون فقرات و فعالیت هایی مانند بلند کردن اشیای سنگین وضعیت های نادرست بدن و حوادث نیز احتمال آسیب دیسک را بالا می برند.

درگیری دیسک های بین مهره ای در 5 مرحله اتفاق می افتد؛ از جمله برجستگی خفیف (بالجینگ)، برجستگی شدید (پروتروژن)، بیرون زدگی متوسط (اکستروژن)، برون زدگی کامل (هرنیشن)، جداشدگی (سکوئستریشن).

مهم ترین علامت درگیری دیسک کمر، درد در ناحیه کمر است که می تواند به عمق باسن، پشت ران و پشت زانو منتشر شود. خیلی اوقات نیز این درد از زانو رد می شود و به پشت پاشنه و انگشت های پا می رسد. درگیری دیسک در صورت تحریک سیستم عصبی با علائم گزگز شدن و بی حسی در پاها نیز همراه می شود.

6. تنگی کانال نخاع
نخاع درون کانالی استخوانی قرار دارد که از پشت سر هم قرار گرفتن مهره های ستون فقرات تشکیل شده است. تنگی این کانال به هر علتی که باشد بر نخاع و ریشه های اعصاب موجود در آن فشار وارد می کند. در نتیجه می تواند باعث ایجاد درد در ناحیه کمر، باسن و پا شود. این درد معمولا مدتی پس از ایستادن یا راه رفتن شدت می یابد. تنگی کانال نخاع اغلب به دنبال افزایش سن و درگیری دیسک بین مهره ای ایجاد می شود، اما می تواند علل مادرزادی نیز داشته باشد.

7. بیماری های التهابی
از بیماری های التهابی همراه با درد کمر می توان به بیماری های روماتیسمی مثل آرتریت روماتویید، اسپوندیلیت آنکیلوزان، بیماری بهجت و نشانگان رایتر اشاره کرد. کمردرد ناشی از این بیماری ها معمولا هنگام استراحت افزایش و در زمان فعالیت کاهش می یابد.

8. بیماری های عفونی
عفونت های حاد و مزمن از جمله مننژیت (عفونت غشای مغز و نخاع)، استومیلیت (عفونت استخوان)، سل، عفونت های قارچی، عفونت فضای دیسک و تب مالت همگی می تواند باعث ایجاد درد در ستون فقرات و ناحیه کمر شوند. این نوع کمردرد معمولا با درمان عامل اولیه عفونت برطرف می شود.

9. تومورهای خوش خیم و بدخیم
تومورهای خوش خیم یا بدخیم در ستون فقرات با درگیری نخاع، مهره های کمری، بافت های نرم اطراف ستون فقرات و ریشه های اعصاب می توانند باعث ایجاد کمردرد شوند. گاهی اوقات نیز تومورهای این ناحیه به علت دست اندازی و انتقال سلول های سرطانی از دیگر نقاط بدن مثل کلیه، پروستات، ریه، پستان و... باعث ایجاد درد و ناراحتی می شوند.

10. کمبود ویتامین D
کمبود ویتامین D، پوکی استخوان را تسریع می کند و از این طریق باعث ایجاد درد در ناحیه کمر می شود. این وضعیت میان مردم ایران، به خصوص خانم ها بسیار شایع است، در صورتی که می توان با مصرف به موقع مکمل های ویتامین D به راحتی از کمبود و عوارض ناشی از آن جلوگیری کرد.

11. درگیری عصب سیاتیک
سیاتیک طولانی ترین عصب بدن انسان است که از ناحیه کمر آغاز می شود و تا انتهای پا امتداد دارد. بیرون زدگی، پارگی یا ورود محتوای ژلاتینی دیسک های بین مهره ای به کانال نخاع می تواند با ایجاد فشار بر عصب سیاتیک باعث بروز درد تیرکشنده در کمر و علائمی مانند درد و گزگز در پاها و انگشتان پا شود.

در حقیقت، 90 درصد از دردهای سیاتیک به دلیل بیرون زدگی دیسک های کمر ایجاد می شوند. با این حال، وجود علائم سیاتیک همیشه دلیل بر بیرون زدگی دیسک کمر نیست. این درگیری ها گاهی به هم مرتبط و گاهی کاملا از یکدیگر جدا هستند و تنها پزشک حاذق می تواند این موضوع را تشخیص دهد.

12. اختلالات روانی

بدن در زمان استرس، ناراحتی و افسردگی، کورتیزول بیشتری ترشح می کند. کورتیزول هورمونی است که التهاب و فشار خون را افزایش می دهد و عملکرد ارگان های بدن را مختل می کند. در نتیجه هنگام بروز مشکلات روانی معمولا بر شدت درد ها و بیماری های جسمی افزوده می شود.

درواقع، اگر درد منشاء جسمی و آناتومیک نداشته باشد، درد روانی یا سایکوسوماتیک نامگذاری می شود. درد کمر با منشاء روانی نیز معمولا ارتباطی با ساختار ستون فقرات و بافت های اطراف آن ندارد. تشخیص این دردها اغلب دشوار و گیج کننده است، به خصوص اگر با یک ضایعه عضوی همراه شوند.

13. وضعیت های نامناسب بدن
وضعیت های نادرست بدن هنگام ایستادن، نشستن، خوابیدن، ورزش کردن و... همگی می توانند با آسیب به ستون فقرات در طولانی مدت باعث ایجاد درد در ناحیه کمر شوند. برای پیشگیری از این آسیب ها، حالت طبیعی ستون فقرات باید در هر وضعیتی حفظ شود. برای مثال هنگام خوابیدن اگر بالش بیش از حد نازک یا ضخیم باشد به گردن آسیب می رساند. بنابراین باید از بالشی استفاده کنید که گودی ناحیه گردن را پوشش دهد و پس سر را تقریبا همسطح با تخت قرار دهد.

در حالت طاقباز نیز توصیه می شود از زیر زانو تا زیر مچ پا یک بالش نازک قرار دهید تا فضای خالی زیر زانو و مچ پوشش داده شود. گودی گردن در خوابیدن به پهلو نیز باید با بالش مناسب پر شود. همچنین در این حالت باید بین زانو تا مچ پا یک بالش قرار دهید. از خوابیدن روی شکم نیز باید خودداری کنید.

14. حمل بار به شیوه ای نادرست
قبل از حمل و برداشتن اشیاء و بار از روی زمین باید از محدودیت های حرکتی و توان عضلانی خود آگاه باشید. همچنین باید با شیوه درست بلند کردن اشیاء آشنا باشید. برای خم شدن سمت زمین و برداشتن بار باید به شیوه اسکات، زانوهای خود را خم و از خم شدن از ناحیه کمر خودداری کنید. در غیر این صورت، ستون فقرات و مهره های کمر هنگام برداشتن بار از وضعیت طبیعی خود خارج می شوند و آسیب می بینند. اگر هم توانایی این حرکت را نداشته باشید باید ضعف بدن را با کمک پزشک متخصص برطرف کنید.

15. کم تحرکی و بی تحرکی
کم تحرکی از دیگر عواملی است که می تواند در بروز دردهای ناحیه کمر نقش داشته باشد. تحرک و روزش نه تنها توان عضلانی را بالا می برد، بلکه تراکم استخوان ها را افزایش می دهد و به انعطاف پذیری بدن کمک می کند. باید توجه داشت بعضی حرکات ورزشی، دردهای بیومکانیکی کمر را در برخی افراد تشدید می کنند، اما این موضوع دلیل نمی شود که فرد آن حرکت را برای همیشه کنار بگذارد، بلکه باید به درمان مشکلات و تقویت عضلات خود بپردازد تا بتواند تمام حرکات را بدون درد و مشکل انجام دهد.

برای پیشگیری از آسیب های ورزشی بهتر است ابتدا به متخصص مراجعه کنید. ورزش مانند دارو و درمان نیاز به نسخه دارد و باید براساس وضعیت هر فرد به صورت هدفمند تجویز شود. بهترین ورزش برای کمر، شنا کردن و بدترین ورزش، دویدن روی سطوح سفت مانند آسفالت و تردمیل است.

به طور کلی برای پیشگیری از در کمر، حداقل 3 بار در هفته ورزش هوازی و بدنسازی و روزانه 10 هزار قدم پیاده روی توصیه می شود. اگرچه پیاده روی به عنوان یک تحرک مناسب شناخته شده، اما به تنهایی ورزش محسوب نمی شود و باید با ورزش های دیگر همراه شود.

16. اضافه وزن و چاقی
چاقی و بزرگ شدن شکم، گودی کمر را تشدید می کنند. در این وضعیت به غضروف های مهره ای فشار وارد شده و فرد دچار نشانگان «فاست» یا آرتروز مهره های کمر می شود. همچنین به مرور زمان در معرض خطر آسیب دیسک های بین مهره ای قرار می گیرد. بنابراین برای حفظ سلامت ستون فقرات و سایر ارگان های بدن لازم است تحت نظر متخصص تغذیه وزن خود را به حد طبیعی برسانید.

17. کم آبی
محتوای دیسک های بین مهره ای در زمان تولد تقریبا 80 درصد از آب تشکیل شده، اما با بالارفتن سن به تدریج از آب موجود در دیسک کاسته می شود و خاصیت ارتجاعی آن کاهش می یابد. این وضعیت مهره های کمر را در معرض آسیب قرار می دهد. برای کاهش خطر این آسیب ها باید مصرف مایعات را افزایش دهید. البته باید توجه داشت دیسک بدون سرخرگ است و در حالت عادی نمی تواند مایعات را از راه خوی به خود جذب کند. بنابراین برای رطوبت رسانی به آن نیاز به افزایش جریان خون در نواحی اطراف دیسک وجود دارد، داشتن تحرک کافی و استفاده از درمان های کایروپراکتیک و دستگاه های فیزیوتراپی در این زمینه کمک کننده هستند. این درمان ها همچنین با حفظ محور حرکتی مهره ها به حفظ مایعات در دیسک کمک می کنند.

18. پشت میزنشینی
امروزه علت بیش از 50 درصد از موارد کمردرد به پشت میزنشینی و وضعیت های نامناسب بدن هنگام نشستن ارتباط دارد. اغلب صندلی هایی که برای کار با رایانه انتخاب می شوند، مناسب با ساختار ستون فقرات نیستند. بنابراین بهتر است هنگام نشستن روی صندلی از تکیه بر پشتی آن خودداری کنید، ستون فقرات را صاف نگه دارید، قفسه سینه را باز و شانه ها را به سمت پایین هدایت کنید.

حتی تحقیقات نشان داده اند استفاده از توپ سوییسی (توپ پیلاتس) به جای صندلی می تواند احتمال آسیب کمر را کاهش دهد. با نشستن روی این توپ، عضله های پشت و ماهیچه های مرکزی بدن منقبض می شوند و این وضعیت به صاف نگه داشتن ستون فقرات کمک می کند. علاوه بر اینها برای پیشگیری از درد و آسیب کمر باید حداقل هر ساعت 1 تا 2 بار از جای خود بلند شوید و حرکات کششی انجام دهید.

19. بارداری
افزایش 5تا 15 کیلوگرمی وزن و جلو آمدن شکم در دوران بارداری بر مهره های کمر فشاری مضاعف وارد می کند. همچنین در این 9 ماه تمامی رباط های موجود در کمر و لگن کشیده می شوند و بی ثباتی در مهره های کمری را افزایش می دهند. این وضعیت نیز می تواند باعث ایجاد کمردرد شود. برای پیشگیری از این دردها، خانم های باردار باید از اضافه وزن بیش از حد لازم جلوگیری و از حرکات ورزشی مناسب دوران بارداری استفاده کنند. درمان های غیرتهاجمی کایروپراکتیک و فیزیوتراپی نیز می توانند برای بهبود درد این افراد کمک کننده باشند.

20. کمردرد با منشاء خارج از ستون فقرات
عامل کمردرد در بعضی موارد ارتباطی با ساختار ستون فقرات ندارد. در این موارد، درد به دنبال اختلال در ارگان ها و بافت های دیگر مثل پروستات، تخمدان، دستگاه گوارش، معده، کیسه صفرا، لوزالمعده، کلیه ها و ایجاد می شود و به ناحیه کمر انتشار پیدا می کند. برای مثال زخم معده، التهاب لوزالمعده، سنگ کلیه، التهاب پروستات، اَندومتریوز، تومور رحم و... همگی می توانند باعث ایجاد درد ارجاعی در کمر شوند. خیلی اوقات افراد به اشتباه این دردها را به کمر ربط می دهند، در حالی که باید به رفع عامل اولیه درد بپردازند.

منبع: هفته‌نامه سلامت