درس‌هایی از زلزله‌های اخیر کشور
لزوم اجرای برنامه‌های افزایش ایمنی زیرساخت‌ها و شریان‌های حیاتی بیش‌ازپیش احساس می‌شود. آسیب‌های جدی به پل‌ها، پست‌های برق و شبکه‌های آب و فاضلاب نمونه‌هایی از این آسیب‌هاست.
کد خبر :
۴۷۵۶۳
بازدید :
۱۴۸۴
مرتضی بسطامی، دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله | ١ - گرچه بیمارستان‌ها طبق آیین‌نامه ٢٨٠٠، دارای اهمیت بسیار زیادی هستند، ولی متأسفانه هفت باب بیمارستان در پنج سال گذشته در سه زلزله ورزقان (٦، ٤)، برازجان (٥. ٧) و سرپل ذهاب (٧. ٣)، آسیب جدی و حتی سازه‌ای دیدند.
با توجه به اینکه سازمان مجری ساخت ساختمان‌ها و تأسیسات دولتی و عمومی متولی ساخت بیمارستان‌ها نیز هست، لازم است در این صلاحیت تجدیدنظر شود. نکته جالب این است که بیمارستان‌های جدیدتر بیشتر آسیب دیده‌اند! بنابراین سیاست‌گذاران و قانون‌گذاران باید در روند ساخت ساختمان‌های مهم دولتی نظیر بیمارستان‌ها تجدیدنظر کنند.
٢ - آسیب‌های وارده به مسکن مهر در زلزله‌های سال ١٣٩٣ مورموری ایلام، ١٣٩١ اهر-ورزقان و ١٣٩٦ شمال بجنورد و زلزله اخیر سرپل ذهاب درخور تأمل است.
جالب است از حدود هفت‌هزارو ٥٠٠ واحد مسکن مهر در شهرک گلستان بجنورد، سه‌هزارو ٩٧١ واحد متحمل خسارت جزئی تا کلی شده‌اند. همین موضوع در عملکرد ساختمان‌های مسکن مهر در شهر ورزقان در جریان زلزله سال ١٣٩١ اهر-ورزقان نیز شایان تأمل بود؛ به نحوی که اکثر دیوارهای غیرسازه‌ای (دیوارهای میان‌قابی) فروریخته بودند.
نکته جالب درباره کیفیت ساخت واحدهای مسکن مهر گلستان شهر بجنورد این است که در اسفند گذشته، سنگ‌نماهای این واحد‌ها به علت کارکردن غلتک برای ساخت محوطه‌سازی فروریخته بود! در بررسی مقدماتی که در محل انجام گرفت، مشاهده کردیم که نصب سنگ‌های نما فاقد حداقل اصول فنی بوده است و بعضا پشت سنگ‌های نما با نخاله و زباله‌های ساختمانی پر شده بود.
حداقل سؤالاتی که مطرح است، این است که آیا این حجم عظیم از ساخت‌وسازهای مسکن مهر دارای مهندسان ناظر، پیمانکار و مجری ذی‌صلاح بوده است؟ آیا مسکن و شهرسازی که وظیفه نظارت عالیه دارد، حداقل وظایف نظارتی خود را انجام داده است؟
نماینده مدعی‌العموم با کشف این حقیقت که بخشی از این ساختمان‌ها فاقد کیفیت لازم طبق استاندارد‌ها و آیین‌نامه‌های کشور هستند، چه وظیفه‌ای دارد؟ با توجه به لرزه‌خیزی اکثر مناطق کشور و کیفیت تقریبا مشابه ساخت و اجرای این ساختمان‌ها، لزوم توجه جدی مسئولان به این ساختمان‌ها را بیش‌ازپیش یادآوری می‌کند.
٣ - نکته بعدی عملکرد مهندسان دارای پروانه اشتغال از سازمان نظام مهندسی است. اصلاح اساسی ساختار اعطای پروانه به مهندسان طراح، ناظر و مجری الزامی است.
بعضی از مهندسان در سال‌های دور بدون امتحان و فقط با ارائه مدارکی موفق به کسب پروانه اشتغال به کار مهندسی شده‌اند. بعضی از مهندسان در بعضی مقاطع مدارک غیرمرتبط داشته‌اند.
اکثریت درخور توجهی از مهندسان پروانه‌دار، حداقل تسلط به ضوابط آیین‌نامه‌ها و مقررات ملی ساختمان را ندارند. پیشنهاد می‌شود تمدید پروانه‌های تمام مهندسان منوط به امتحانات جامع حرفه‌ای زیر نظر دانشگاه‌های مادر استان‌ها شود. با توجه به تغییرات مکرر آیین‌نامه‌ها، حداکثر اعتبار هر امتحان و به‌تبع هر پروانه، سه سال باشد.
٤ - سازمان نظام مهندسی و اداره استاندارد بر مصالح ساختمانی نظارت صحیحی ندارد. متأسفانه نتیجه نمونه‌گیری‌هایی که در چند روز اخیر از بتن‌های بعضی ساختمان‌های فروریخته به عمل آمد، نشان می‌دهد مقاومت بعضی از بتن‌ها در شهر سرپل‌ذهاب حدود صد کیلوگرم بر سانتی‌مترمربع بوده است یا در بخشی از بیمارستان اسلام‌آباد‌غرب، حدود ٥٠ کیلوگرم بر سانتی‌مترمربع بود! درحالی‌که بتن دارای مقاومت زیر ١٥٠ کیلوگرم بر سانتی‌مترمربع بتن نبوده و ملات محسوب می‌شود!
٥ - در توسعه شهری جانمایی مناسب صورت نگرفته است. هنگامی که دقیق‌تر، الگوهای خرابی را در شهرهای واقع‌شده در مناطق زلزله‌های اخیر بررسی می‌کنیم، متوجه می‌شویم که الگوی خرابی تابع شرایط خاک و بستر است.
به‌عنوان مثال بیشترین خرابی‌ها در شهر ورزقان در حاشیه رودخانه رخ داد. همین مسئله در شهرک گلستان بجنورد نیز رخ داد و در زلزله ٥، ٧ ریشتری شمال بجنورد، آسیب‌های گسترده‌ای به واحدهای مسکن مهر وارد شد.
متأسفانه این موضوع در زلزله اخیر سرپل ذهاب نیز منجر به خرابی‌ها و آسیب‌های جدی به خانه‌های مهندسی‌ساز جدید و همچنین مسکن مهر شهرهای اسلام‌آباد‌غرب و شهرک شهید شیرودی سرپل ذهاب شد.
متأسفانه اکثر موارد بالا در سایت‌های جدید که در چند سال اخیر گسترش یافته‌اند، رخ داده‌اند. بنابراین با انتخاب نامناسب مکان‌های توسعه شهری در سال‌های اخیر، آسیب‌پذیری بعضی شهر‌ها را افزایش داده‌ایم.
٦ - متأسفانه حتی در زلزله‌های متوسط هم زیرساخت‌ها متحمل خسارت‌های درخور توجهی شدند. لزوم اجرای برنامه‌های افزایش ایمنی زیرساخت‌ها و شریان‌های حیاتی بیش‌ازپیش احساس می‌شود. آسیب‌های جدی به پل‌ها، پست‌های برق و شبکه‌های آب و فاضلاب نمونه‌هایی از این آسیب‌هاست.
۰
