معمای ٢٠ میلیاردی آقا کمال

کمال تبریزی یکی از کارگردان‌های صاحب‌نام سینمای ایران است. او هم دربرخی جشنواره‌های خارجی جایزه گرفته (فرش باد و...) و البته هم در جشنواره فیلم فجر. حالا او مشغول ساختن فیلمی جدید است، فیلمی با نام «ما همه با هم هستیم» که رضا میرکریمی (دبیر جشنواره جهانی فیلم فجر) تهیه‌کنندگی آن را برعهده دارد.

آن‌طور که اخبار می‌گوید، این فیلم بسیار پربازیگر است و البته پرهزینه! مطابق خبر‌های منتشرشده فیلم جدید کمال تبریزی با بودجه‌ای حدود ٢٠‌میلیارد تومان ساخته خواهد شد.

این فیلم رکورد پربازیگرترین فیلم ایرانی را شکسته است و آنطور که اعلام شده، مهران مدیری، محمدرضا گلزار، مانی حقیقی، مهناز افشار، هانیه توسلی، سروش صحت، بهنوش بختیاری، رضا ناجی، ویشکا آسایش، پژمان جمشیدی، مهران غفوریان، حسن معجونی، سیروس گرجستانی، هوتن شکیبا، جواد عزتی، نادر فلاح، سیاوش چراغی‌پور، سام نوری، فرزین محدث، بهادر مالکی، بهزاد قدیانلو، اشپیتیم آرفی و علی شادمان به‌عنوان چهره‌های سرشمار بازیگری، در آن حاضر هستند.

مطابق رویه‌ای که در سینمای ایران وجود دارد، از محل درآمد‌های گیشه، یک‌سوم آن به تهیه‌کننده می‌رسد و به‌عنوان درآمد فیلم محاسبه می‌شود تا بتواند از محل آن هزینه‌ها را جبران کند، به همین دلیل اگر ٢٠ میلیارد تومان بودجه‌ای که برای فیلم در نظر گرفته شده را در سه ضرب کنیم، به این نتیجه خواهیم رسید که فروش ٦٠‌میلیارد تومانی فیلم را به نقطه سر به سر خواهد رساند.

تا این لحظه تاریخ سینمای ایران چنین فروشی را در خود ندیده است. پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران، حدود ٢١‌میلیارد تومان فروش داشته است. در کارنامه خود آقای تبریزی هم چنین فروشی دیده نمی‌شد. پرفروش‌ترین فیلم او «طبقه هساث» با فروش ٥ میلیارد تومانی است.

پربحث‌ترین فیلم او، مارمولک در سال اکران ٧٧٠‌میلیون تومان فروش داشت که با توجه به برابری قیمت دلار، حدود سه‌میلیارد تومان پول امروز است. ٥ فیلم اخیر تبریزی به شهادت اهالی سینما و آمار دچار شکست شده‌اند و با این حال وقتی خبر بودجه فیلم منتشر می‌شود، این سوال مطرح خواهد شد که با چه محاسبه‌ای؟ آیا کمال تبریزی می‌خواهد رکورد فروش سینمای ایران را جابه‌جا کند؟

گاهی به آسمان نگاه کن
محصول سال ١٨٣١ است.
شیدا
محصول سال ٧٧٣١ است.
مهر
محصول سال ٦٧٣١ است.
لیلی با من است
محصول سال ٤٧٣١ است.
در مسلخ عشق
محصول سال ٩٦٣١ است.
عبور
محصول سال ٧٦٣١ است.

امکان مینا
محصول سال ۱۳۹۴ به تهیه‌کنندگی منوچهر محمدی است. این فیلم که برای نمایش در بخش سودای سیمرغ سی‌وچهارمین دوره جشنواره فیلم فجر پذیرفته شده بود، در اکثر بخش‌ها نامزد جایزه شد و مورد انتقاد رسانه و مردم قرار گرفت. امکان مینا در تاریخ ۱۳ مرداد ۱۳۹۵ در سینما‌های ایران اکران شد.
فروش گیشه ۴۲۳ ٬ ۷۷۳ ٬ ۰۰۰ تومان

طبقه هساث
محصول سال ۱۳۹۲ به تهیه‌کنندگی جواد نوروزبیگی است. رضا عطاران برای این فیلم سیمرغ بلورین نقش اول مرد را در سی‌ودومین جشنواره فیلم فجر دریافت کرد.

حاشیه فیلم
محمدجواد فاضل لنکرانی، روحانی صاحب‌نام (فرزند آیت الله لنکرانی) در واکنش به این فیلم گفت:: فیلم را به پیشنهاد و اصرار یکی از دوستانمان دیدم و بعد از تماشای این فیلم تا صبح از ناراحتی خوابم نبرد. این فیلم بهشت، جهنم، برزخ و قیامت را به استهزا کشیده و برخی مسائل نیز ازجمله غیرت را به تمسخر گرفته است. به سازنده این فیلم درخصوص ساخت فیلم مارمولک نیز تذکر داده بودم، اما تبریزی عنوان کرد من این فیلم را به نیت خدمت ساختم.

فروش گیشه ٥‌میلیارد تومان

همیشه پای یک زن
در میان است
محصول سال ۱۳۸۶ است.
فروش گیشه ۹۲۴ ٬ ۳۰۰ ٬ ۰۰۰ تومان

دونده زمین
محصول سال ۱۳۸۹ به تهیه‌کنندگی علیرضا شجاع نوری است. این فیلم پس از ٦‌سال توقیف در تاریخ ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۵ در سینما‌های ایران اکران شد.

خیابان‌های آرام
به تهیه‌کنندگی سیدمحمود رضوی، محصول سال ۱۳۸۹ است. خیابان‌های نا آرام به حوادث سال ١٣٨٨ پرداخته و توقیف شد.

یک تکه نان
فیلمی به تهیه‌کنندگی ناصر عنصری، ساخته سال ۱۳۸۳ است.

فرش باد
فیلمی به تهیه‌کنندگی علیرضا شجاع‌نوری ساخته سال ۱۳۸۱ است. فرش باد پرجایزه‌ترین فیلم تبریزی است.

مارموز
محصول سال ۱۳۹۶ به تهیه‌کنندگی جواد نوروزبیگی است. نام فیلم «خودسر» معرفی شد، ولی چندی بعد نام فیلم به مارموز تغییر یافت. این فیلم برای نخستین‌بار در جشنواره بین‌المللی فیلم فجر به نمایش درآمد. کمال تبریزی پیش از اکران این فیلم روی سن حضور یافت و ابراز امیدواری کرد که این نخستین و آخرین اکران این فیلم نباشد.

از رئیس‌جمهوری پاداش نگیرید
این فیلم ساخته سال ۱۳۸۷ است و در سال ۱۳۸۸ توقیف شد، اما پس از مدت‌ها توقیف و با حذف برخی از صحنه‌ها و فیلمبرداری مجدد و اضافه شدن قسمت‌های جدید مجوز اکران گرفت. نام این فیلم که در ابتدا پاداش بود به «از رئیس‌جمهوری پاداش نگیرید» تغییر کرد و در سوم تیر ۱۳۹۴ اکران شد. خبر اکران این فیلم با واکنش منفی اصولگرایان مواجه شد. در این فیلم کمال تبریزی در نقش جواد ظریف ظاهر شد.

مارمولک
این فیلم به تهیه‌کنندگی منوچهر محمدی، محصول سال ۱۳۸۲ و پربحث‌ترین فیلم تبریزی است. مارمولک ٧٧٠‌میلیون تومان فروش داشت که با توجه به برابری دلار به پول امروز حدود سه‌میلیارد تومان فروش داشته است.

حاشیه فیلم
در سال ۱۹۸۹ میلادی یعنی ۱۵‌سال قبل از ساخته شدن فیلم مارمولک، فیلمی با نام ما فرشته نیستیم با مضمون کاملا یکسان در آمریکا اکران شد.

حجت‌الاسلام محمدرضا زائری و ابراهیم حاتمی‌کیا ازجمله مشوقان کمال تبریزی در ساخت این فیلم بوده‌اند.
کمال تبریزی سال‌ها بعد، به نام‌گذاری نامناسب این اثر اذعان کرد.

ما همه با هم هستیم
این فیلم به تهیه‌کنندگی رضا میرکریمی، ول‌شدگان نام داشت، اما به دلایلی تغییر نام داد و از فروردین ۹۷ درحال ساخت است. این فیلم سینمایی رکورد حضور تعداد بازیگران سرشناس در یک فیلم را شکسته است.

معادله هزینه‌های گیشه و فروش

فیلم‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ خصوصی و دولتی. فیلم‌های دولتی اهدافی را به دنبال دارند که نیازمند هزینه‌های بسیار است تا از این طریق به معرفی اهداف خود بپردازند؛ اما بخش خصوصی به این شکل نیست و همه موارد را در نظر می‌گیرد. همچنین در طول سال تعداد کمی از این دست فیلم‌های پرهزینه و دولتی تولید می‌شود تا به معرفی اهداف فرهنگی دولت بپردازد و از این طریق مخاطبانی را به خود جذب کند؛ البته نمی‌توان به این دست از فیلم‌های دولتی خرده گرفت؛ زیرا ذات این دسته از فیلم‌ها هزینه‌های زیادی را ایجاب می‌کند.

همچنین تهیه‌کنندگان فیلم‌های دولتی برای استمرار فعالیت خود اگر بودجه‌های دولتی در اختیارشان قرار گیرد، فعالیت می‌کنند و اگر بودجه دولتی نداشته باشند، فیلم جدیدی نمی‌سازند. قطعا بسیاری از فیلم‌ها به این شکل‌اند و تهیه‌کنندگان تلاش می‌کنند با استفاده از بودجه‌های دولتی فیلمی بسازند، اما در بخش خصوصی رویه‌ای متفاوت است و ابتدا گیشه و فروش در نظر گرفته می‌شود و سپس برای آن فیلم هزینه می‌شود.

این را هم باید گفت: فیلم‌هایی که با بودجه دولتی ساخته می‌شوند، هزینه‌های فیلم مربوطه به صورت شفاف اعلام می‌شود و در غیر این صورت گردش مالی سینما چقدر است که بخواهد پولشویی صورت بگیرد.

پروژه‌های پرهزینه با پول دولت
تهیه‌کننده وقتی در حوزه تهیه‌کنندگی ورود پیدا می‌کند باید همه جوانب را در نظر بگیرد. البته باید در نظر داشت که ساخت برخی از فیلم‌ها اجتناب‌ناپذیر است، زیرا برخی از فیلم‌ها تاریخ مصور کشور به شمار می‌آید؛ بخشی از تاریخی که قرار است برای آیندگان بماند. برخی از فیلم‌ها فرهنگ زمانه را در قالب سینما به تصویر می‌کشد تا در تاریخ بماند، زیرا مهمترین مرجع شناسایی فرهنگ ملت‌های آینده، سینماست.

البته ما باید به‌قدری رشد کرده باشیم که هم گویای فرهنگ باشیم و هم به صنعت سینما بپردازیم. اما برای برخی از فیلم‌های پرهزینه باید مراقبت کرد این دست از فیلم‌ها پرهزینه نشود، زیرا معضل ما این است؛ زمانی که پروژه ملی را در دست می‌گیریم در هزینه کردن زیاده‌روی می‌کنیم.

اگرچه این فیلم‌ها باید ساخته شود، اما نباید زیاده‌روی شود، چرا که معمولا برای پروژه‌های ملی و تاریخی خرج‌های نابجا و زیاد از حد انجام می‌گیرد. البته در این زمینه می‌توان با رعایت کردن اصل موضوع و محتوا نگاهی صنعتی و اقتصادی به موضوع داشت. ما در گذشته شاهد فیلم‌های پرهزینه‌ای که بالغ بر ١٦٠‌میلیارد هزینه داشت، بوده‌ایم. آیا این فیلم نیاز ملت بود؟ چقدر فروش داشت؟ چقدر این نیاز را برطرف کرد؟

این موضوعات را باید مورد بررسی قرار داد و سپس برای فیلم‌های دیگر سرمایه‌گذاری کرد، چرا که معمولا چنین فیلم‌هایی از بودجه‌های دولتی برخوردارند. البته حمایت‌های دولتی امری طبیعی است، زیرا باید با توجه به نیاز‌های روز جامعه تولیدات فرهنگی ارایه دهد. درصورتی که به تهیه‌کنندگان چنین فیلم‌های پرهزینه‌ای بودجه‌های دولتی تعلق نگیرد، دیگر تولید فیلم نمی‌کنند. در حقیقت این دسته از افراد به تهیه‌کنندگانی تبدیل شده‌اند که نیازمند تزریق بودجه‌های دولتی هستند. در غیر این‌صورت فیلم نمی‌سازند و توانایی جذب اسپانسر‌های خصوصی را ندارند.

همچنین زمانی که تلویزیون اثری را تولید می‌کند و تبلیغ آن را به ارگان مربوطه می‌سپارد، صداوسیما تیزر فیلم را بدون دریافت پول تبلیغ می‌کند، زیرا موضوع ملی است که سایر ارگان‌ها را درگیر خود می‌کند، شاید این موضوع را بتوان مصداقی برای پولشویی دانست.

پولشویی در پروژه‌های دولتی یا خصوصی
ساخت فیلم‌های پرهزینه معمولا با پشتوانه مالی دولتی است. به‌عنوان مثال سازمان اوج برای فرهنگ‌سازی دست به تولیدات فرهنگی می‌زند و همگام با تولیداتی در حوزه دفاعی، اقداماتی فرهنگی را مدنظر قرار می‌دهد و خودشان می‌دانند فیلم‌هایی نظیر فیلم‌های آقای حاتمی‌کیا با هزینه‌های بسیاری تمام می‌شود و باید نزدیک به ٣٠‌میلیارد تومان فروش داشته باشد تا بتواند هزینه‌ای که برای این فیلم شده را جبران کند، اما هیچ‌گاه چنین فروشی تجربه نشده و نمی‌شود.

البته برخی اوقات می‌گویند ما به دلیل فرهنگ‌سازی به تولیدات پرهزینه روی می‌آوریم، اما در این میان بسیار دیده شده که نهاد‌های دولتی بودجه‌ای را برای ساخت فیلمی با وجود آن‌که می‌دانند فروش مطلوبی را به دنبال ندارد، هزینه می‌کنند. همچنین سرمایه‌گذاری نهاد مربوطه یکی از نکات حایز اهمیت است، زیرا معمولا نهاد‌های دولتی که فیلم می‌سازند، بازخورد فرهنگی- اقتصادی را به دنبال ندارد که البته ممکن است در این بین استثنا هم وجود داشته باشد، اما معمولا این دست از فیلم‌های دولتی ضرر می‌کنند (هم معنوی هم مالی)، زیرا نه جذابیت خاصی دارد و نه پیامی.

همچنین ارزش‌های والایی که سرمایه‌گذار به دنبال آن هستند، در این نوع فیلم‌ها موجود نیست و نمی‌توانند فرهنگ و اندیشه مورد نظر خود را به مردم القا کنند.

معمولا تهیه‌کنندگانی که با هزینه‌های گزاف دست به ساخت یک فیلم می‌زنند، از بودجه‌های دولتی بهره‌مندند برای همین این تهیه‌کنندگان قبل از اتمام پروژه از سود‌های سرشار بهره‌مند می‌شوند و مسئولیتی در قبال بازگشت سرمایه ندارند، اما پولشویی در پروژه‌های دولتی اتفاق نمی‌افتد و معمولا در بخش خصوصی است، به‌عنوان مثال کسانی سرمایه‌گذاری می‌کنند و پشت پرده هستند که می‌تواند مصداق پولشویی باشد، اما زمانی که دولت یا حوزه هنری در این جایگاه باشند، امکان پولشویی وجود ندارد، زیرا منبع مشخص است.

در بخش خصوصی که امکان سرمایه‌گذاری یا اختلاس از دولت وجود دارد، می‌توانند از این طریق پولشویی کرده باشند که به بهانه کار فرهنگی بودجه را تمام‌شده بدانند، اما دولت به‌طور مستقیم نمی‌تواند پولشویی کند.