پیشرفت‌های فضایی ما را به کدام سو می‌برند؟

محمد‌حسین جهان‌پناه l چند سال آینده را بسیاری مقدمه‌ای برای شروع عصر جدید اکتشافات فضایی می‌دانند. سال‌هایی که اگر خوش‌بینانه امیدوار باشیم که همه‌چیز به خوبی و خوشی پیش برود، سکوی پرتاب بشر به سوی فضا را فراهم می‌کنند. با این‌حال هنوز اماواگر‌های فراوانی وجود دارد و تجربه نشان داده که هیچ‌وقت برنامه‌ها دقیقا آن‌طور که پیش‌بینی می‌شود، پیش نمی‌روند.

در نتیجه همه آنچه در ادامه می‌آید، بر تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌های کنونی دنیای فناوری‌های فضایی استوار است. مقدمه‌ای که اولین گام آن دو سال دیگر با پرتاب اولین نمونه موشک SLS ناسا برداشته خواهد شد. موشک غول‌آسایی که با استفاده از موتور‌های به‌جامانده از شاتل‌های بازنشسته ساخته می‌شود و قرار است آرزوی بشر برای سفر به مریخ را محقق کند.

از آمریکا تا چین و روسیه
SLS را در اصل می‌توان جانشین به‌حق موشک ساترن پنج (همان موشکی که فضاپیمای آپولو را به ماه رساند) به شمار آورد. بزرگ‌ترین موشک جهان با ارتفاع نهایی ۱۱۱ متر (در گونه باری بلاک ۲) که قرار است بتواند بین ۹۵ تا ۱۳۰ تن بار را به مدار زمین برساند.

کاری که از عهده هیچ‌یک از موشک‌های کنونی دنیا ساخته نیست. این موشک دو سال دیگر در نخستین پرتاب بدون سرنشین خود به سوی مدار ماه خواهد رفت. اوایل سال میلادی جاری، ناسا طبق برنامه‌ریزی جدیدی که بر اساس سیاست‌های دولت جدید آمریکا داشت، ترتیب بخشی از برنامه‌های قبلی خود را لغو کرد. به جای آن هم قرار شد تا بخشی از منابع و بودجه سازمان فوق صرف بازگشت به ماه شود.

بر این اساس ناسا با پرتاب‌های متعدد SLS از ۲۰۲۲ به بعد، شروع به ساختن لنگرگاه فضایی در مدار ماه خواهد کرد. این ایستگاه فضایی قرار است با همکاری همان آژانس‌های فضایی شریک در برنامه ایستگاه فضایی کنونی ساخته شود.

پس از تکمیل ایستگاه مدار ماه به‌عنوان لنگرگاهی فضایی برای فضاپیما‌هایی که در آینده به قصد مریخ و دیگر مقاصد منظومه شمسی عازم سفر خواهند شد، مورد استفاده قرار خواهد گرفت. بر این اساس اگر همه‌چیز به‌خوبی پیش برود، ناسا در سال ۲۰۳۳ اولین سفر سرنشین‌دار خود به سوی مریخ را با کمک SLS آغاز خواهد کرد. به جز آمریکا، چین و روسیه نیز در تلاش برای توسعه موشک‌های بزرگ‌تری در آینده هستند.

چین روی برنامه موشک‌های لانگ‌مارچ خود کار می‌کند که درنهایت با ساعت مدل لانگ‌مارچ ۹ توانایی پرتاب محموله‌های سنگین به مدار برای اکتشافات فضایی آینده را به این کشور خواهد داد. به‌علاوه چینی‌ها به‌زودی ساخت ایستگاه فضایی جدید خود را نیز که چیزی در حد و حدود ایستگاه فضایی قدیمی میر شوروی است، آغاز خواهند کرد.

این در حالی است که آن‌ها روی برنامه اکتشاف ماه خود نیز کار می‌کنند. برنامه‌ای که فعلا در فاز اکتشاف سطحی ماه با استفاده از کاوشگر‌های رباتیک استوار است، اما درنهایت به سفر فضانوردان چینی به ماه منتهی خواهد شد یا دست‌کم این چیزی است که چینی‌ها فعلا از آن سخن می‌گویند.

بخوانید: روسیه اینترنت ماهواره‌ای پرسرعت به جهان ارایه می‌دهد

در روسیه شرایط کمی پیچیده‌تر است. آن‌ها در حال حاضر تنها کشور جهان هستند که صاحب فضاپیمای سرنشین‌دار عملیاتی هستند. این یعنی تمامی سفر‌های فضانوردان کنونی به ایستگاه فضایی از کانال آن‌ها می‌گذرد. با این وجود توسعه برنامه‌های فضایی آینده آن‌ها به خاطر محدودیت‌های مالی دولت این کشور آن‌قدر‌ها که باید سریع پیش نمی‌رود. موشک سایوز ۵ (یا هر موشک دیگری که درنهایت تولید آن به تأیید نهایی برسد) که قرار است ستون فقرات سفر‌های فضایی آینده این کشور باشد، به کندی پیش می‌رود.

به‌علاوه برخلاف گفته‌های پیشین مشخص نیست که برنامه دقیق روسیه پس از ایستگاه فضایی به کدام سمت و سو پیش خواهد رفت. در این بین آژانس فضایی اروپا نیز در تلاش است تا هرچه بیشتر از سایه آژانس‌های فضایی روسی و آمریکایی خارج شود و این را در سال‌های آینده بیشتر خواهیم دید.

شرکت‌های خصوصی
در آن سوی میدان شرکت‌های خصوصی هنوز در تلاش برای ثابت‌کردن توانایی‌های خود به سر می‌برند. درواقع با وجود پیشرفت سریع و موفقیت‌های سال‌های اخیر شرکت‌های خصوصی هنوز در ابتدای راه هستند. به‌عنوان نمونه هر دو شرکت خصوصی پیشروی این روز‌های صنعت فضایی در بخش خصوصی (اسپیس‌ایکس و نیوگلن) همچنان با چالش‌های بزرگی دست به گریبان‌اند.

خصوصا که کلید موفقیت آن‌ها در قابل‌اطمینان‌شدن سیستم‌های فضایی قابل بازیافت و در نتیجه کاهش چشمگیر هزینه‌های پرتاب فضایی نهفته است.

در این میان اسپیس‌ایکس که به لطف «ایلان ماسک» بیشترین پوشش رسانه‌ای را هم به خود اختصاص داده، فعلا پیشروی ماجراست. این شرکت چند ماه پیش جدیدترین موشک خود موسوم به فالکن هوی را آزمایش کرد؛ آزمایش پرسروصدایی که به خاطر حمل نمادین یکی از خودرو‌های رودستر شخصی ایلان ماسک حاشیه‌های رسانه‌ای فراوانی هم داشت.

فالکن هوی عملا قوی‌ترین پرتابگر فضایی کنونی دنیا (تا پیش از عملیاتی‌شدن SLS) شمرده می‌شود. با این حال اولین پرتاب این موشک بازیافت‌پذیر تنها تا حدودی موفق بود. در جریان این پرتاب فقط بوستر‌های آن به درستی به زمین بازگشتند.

اسپیس‌ایکس در جریان آزمایش موفق به بازیابی موشک اصلی نشد. به‌علاوه خودروی ایلان ماسک هم که محموله نمادین موشک بود، در مدار از پیش تعیین‌شده خود قرار نگرفت. این شکست نسبی در مقیاس آژانس‌های دولتی غیرمعمول نیست، چون پیشرفت‌های فضایی درنتیجه تجربه محقق می‌شوند.

با این حال این موضوع برای شرکت‌های خصوصی که بودجه‌های محدودی دارند و روی اعتماد مشتریان می‌چرخند، مشکل‌ساز است، خصوصا که ایلان ماسک سال پیش برنامه‌های جاه‌طلبانه‌تری را نیز برای سفر به ماه و مریخ عنوان کرده است.

این شرکت که فعلا در قراردادی تأمین بخشی از مایحتاج ایستگاه فضایی را نیز بر عهده دارد، در آینده با کمک نمونه سرنشین‌دار کپسول دراگون خود فضانورد نیز به فضا ارسال می‌کند. به‌علاوه اگر ماسک واقعا جدی باشد برای تحقق برنامه سفر به مریخ خود نیز باید گام‌های بسیار بلندی را برای توسعه تکنولوژی و موشک‌های جدید بردارد.

رقیب مستقیم اسپیس‌ایکس در این میدان بلو اورجین است؛ شرکت «جف بزوس» (مدیرعامل فروشگاه اینترنتی آمازون) که این روز‌ها روی برنامه موشک‌های قابل بازیافت نیوشپرد و نیوگلن خود کار می‌کند. این شرکت به نسبت اسپیس‌ایکس هنوز راه طولانی‌تری در پیش دارد با این حال روی کاغذ جف بزوس نیز از برنامه‌هایی مشابه ایلان ماسک حرف می‌زند.

برنامه‌هایی که رسیدن به آن‌ها قطعا ساده نخواهد بود. از میان باقی شرکت‌های خصوصی خاص نیز می‌توان به استارتولانچ اشاره کرد که تحت نظر «پول آلن» (یکی از بنیان‌گذاران مایکروسافت) اداره می‌شود. این شرکت نیز در حال ساختن بزرگ‌ترین هواپیمای دنیا (از نظر پهنای بال) است تا با کمک آن امکان پرتاب ایمن و کم‌هزینه ماهواره‌ها به مدار زمین را فراهم کند؛ پروژه‌ای بلندپروازانه که به‌زودی نخستین آزمایش خود را هم
انجام خواهد داد.

تفریح فضایی
با این حال آینده فناوری‌های فضایی به رقابت آژانس‌های دولتی و شرکت‌های خصوصی برای سفر به ماه و مریخ یا توسعه پرتابگر‌های جدید خلاصه نمی‌شود. تفریح یکی از اصلی‌ترین حوزه‌هایی است که شرکت‌های خصوصی برای درآمدزایی روی آن حساب می‌کنند.

به‌عنوان نمونه شرکت بیگلو در حال کارکردن بر طرح خود برای ساختن یک هتل فضایی است و تاکنون نیز ماژول آزمایش خود را در ایستگاه فضایی بین‌المللی آزمایش کرده است. به‌علاوه شرکت‌هایی مثل ویرجین گلکتیک نیز در حال توسعه فضاپیما‌های خود برای عرضه پرواز‌های روتین زیرمداری با هزینه مناسب به علاقه‌مندانی است که جیب‌های پرپولی دارند. این حوزه‌ای است که توریست‌های فضایی آینده و سرگرمی‌های نوظهور مرتبط با آن شرکت‌های بیشتری را برای سرمایه‌گذاری به خود جلب خواهند کرد. با این حال همچنان تا آن روز باید کمی صبر پیشه کرد.