بار تورم برای کدام طبقه از مردم بیشتر است؟

داده‌های مرکز آمار حاکی از این است که در یک سال گذشته بار تورمی بر دهک‌های بالا (دهک برخوردار) اندکی بیشتر از دهک‌های پایین بوده است؛ چراکه مطابق گزارش مرکز آمار، تورم نقطه‌به‌نقطه دهک دهم درآمدی در آبان‌ماه، ۵/ ۳۷ درصد و تورم نقطه‌به‌نقطه دهک اول، ۳ درصد کمتر بوده است. علاوه‌بر این در ماه گذشته، افت تورم ماهانه در دهک‌های پایین ملموس‌تر از دهک‌های بالای درآمدی گزارش شده است؛ به‌طوری‌که در دهک اول، تورم ماهانه ۳/ ۵ درصد افت را پشت‌سر گذاشت.

تمامی دهک‌ها در ماه گذشته تنفسی از جهت افزایش قیمت‌ها تجربه کردند. این تنفس برای دهک‌های پایین ملموس‌تر بوده است، به‌طوری که برای دهک اول درآمدی تورم ماهانه از ۹/ ۷ درصد در مهر ماه به ۶/ ۲ درصد در ماه گذشته رسید؛ یعنی ۳/ ۵ درصد افت. این افت در دهک دهم درآمدی ۴/ ۳ درصد گزارش شده است. در کنار افت تورم ماهانه، موضوع دیگری که جلب نظر می‌کند، تورم نقطه به نقطه شدیدتر در دهک‌های بالای هزینه‌ای است. در ماه گذشته تورم نقطه به نقطه دهک دهم ۳ درصد از تورم نقطه به نقطه دهک اول پیشی گرفته است.

تغییرات نرخ تورم ماهانه
داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که شتاب تورم در ماه گذشته گرفته شد و نرخ تورم ماهانه به شدت افت کرد. شتاب افزایش قیمت در دهک‌های هزینه‌ای از اولین ماه تابستان به سمت اعداد بالا یورش برده بود. تورم ماهانه دهک اول در تیرماه ۹۷ که دربین دهک‌ها کمترین بود، ۱/ ۴ درصد گزارش شده است. در ماه‌های پس از آن اعداد تورم به سمت سطوح پایین حرکت نکرد و حتی در مهر ماه به قله ۹/ ۷ درصدی در دهک اول رسید. اما در ماه گذشته سطح تورم ماهانه به کمترین مقدار در ۵ ماه اخیر تقلیل یافت.

در آبان ماه بیشترین تورم ماهانه ۷/ ۲ درصد بوده است. در نتیجه تمامی دهک‌ها از نظر تحمل افزایش قیمت‌ها، دوره تنفسی را در ماه گذشته تجربه کردند. اما این تنفس برای تمامی دهک‌ها یکسان نبوده و در دهک‌های پایین، میزان افت شدیدتر بوده است؛ دلیل آن نیز تورم‌های بالای دهک‌های پایین در مهر ماه است. در اولین ماه پاییز، تورم ماهانه سه دهک اول هزینه‌ای، کمتر از ۸/ ۷ درصد نبوده و این در حالی است که در ماه گذشته تورم ماهانه دهک اول به ۶/ ۲ درصد رسیده است. این افت به مراتب در دهک‌های بالا خفیف‌تر بوده است، برای دهک دهم افت تورم ماهانه از ۹/ ۵ درصد به ۵/ ۲ درصد گزارش شده است.

نکته دیگری که در آمار تورم ماهانه وجود دارد اینکه دهک‌های وسطی و سطح متوسط جامعه، بار تورمی بیشتری را در میانه پاییز به دوش کشیدند. در واقع تورم ماهانه در دهک اول و دهم، از دهک‌های میانی پایین‌تر بوده است. نکته سومی که در گزارش اخیر مرکز آمار به چشم می‌خورد، نزدیک شدن کلی شتاب ماهانه قیمت‌ها در دهک‌های گوناگون است؛ به‌طوری‌که اختلاف بالاترین و پایین‌ترین تورم ماهانه بین دهک‌های مختلف، ۲/ ۰ درصد بوده است؛ در حالی که در شهریور و مهر ماه، اختلاف تورمی بین دهک‌ها محسوس و تا ۵/ ۲ درصد رشد کرده بود. اما در ماه گذشته می‌توان گفت که اختلاف تورمی قابل توجهی بین دهک‌های مختلف هزینه‌ای گزارش نشده است.

نگاه یک‌ساله
در ماه‌های اخیر افزایش قیمت‌ها در کالا‌های مصرفی خانوار قابل توجه و برای خانوار‌ها محسوس بوده است. اما برای اینکه به‌طور دقیق دریابیم که چه دهک‌هایی فشار بیشتری را از افزایش قیمت‌ها تحمل کرده‌اند، تورم نقطه به نقطه شاخص معتبرتری است. مرکز آمار شاخص بهای مصرف‌کننده به تفکیک دهک‌های هزینه‌ای را از آبان ماه ۱۳۹۶ منتشر کرده است.

از این‌رو اکنون می‌توان تورم نقطه به نقطه دهک‌های درآمدی را از داده‌های این مرکز استخراج کرد. میزان تورم نقطه به نقطه کل کشور در ماه گذشته ۹/ ۳۴ درصد گزارش شده است. در بین دهک‌های هزینه‌ای کمترین افزایش قیمت‌ها در بعد سالانه، در دهک اول، یعنی کم‌برخوردارترین قشر جامعه مشاهده می‌شود.

تورم نقطه به نقطه در دهک اول درآمدی ۲/ ۳۴ درصد بوده است. تورم نقطه به نقطه در دهک‌های میانی از ۳۵ درصد بیشتر و از ۳۷ درصد کمتر بوده است. اما بیشترین تورم نقطه به نقطه در بین دهک‌های هزینه‌ای متعلق به برخوردارترین قشر درآمدی کشور، یعنی دهک دهم است که معادل ۵/ ۳۷ درصد بوده است. در حقیقت دهک دهم درآمدی در یک سال اخیر، ۳ درصد افزایش قیمت بیشتری را نسبت به دهک اول، در خرید کالا‌ها و خدمات مصرفی خانوار حس کرده است.

موشکافی در سبد مصرفی
آنچه تورم دهک‌های هزینه‌ای را از یکدیگر متمایز می‌کند، چینش مختلف سبد مصرفی آن‌ها است. در دهک اول بیش از ۴۳ درصد هزینه‌ها معطوف به تامین خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات است. هر چه خانوار‌ها برخوردارتر باشند، سهم خوراکی و آشامیدنی در سبد مصرفی آن‌ها کمرنگ‌تر است. مثلا این عدد در دهک چهارم به ۶/ ۳۶ درصد می‌رسد و برای دهک نهم ۳/ ۲۴ درصد. کمترین سهم خوراکی‌ها در سبد مصرفی دهک دهم هزینه‌ای است که حدودا یک ششم سبد را تشکیل می‌دهد. این قضیه برای بخش کالا‌های غیرخوراکی و خدمات به عکس است. یعنی هر چه دهک هزینه‌ای بالاتر باشد، سهم کالا‌های غیرخوراکی و خدمات نیز بیشتر است.

دلیل این موضوع نیز به دلیل تفاوت درآمد خانوار‌ها در دهک‌های مختلف است. خانوار‌های دهک‌های پایین به علت درآمد کمتر، سهم بیشتری از هزینه‌های خانوار را متمرکز بر تامین نیاز‌های اولیه همچون خوراک می‌کنند؛ در حالی که در خانوار‌های دهک‌های بالا به دلیل درآمد بیشتر، تامین نیاز‌های اولیه، فشاری به خانوار‌ها وارد نمی‌کند و از این جهت، سهم چندانی از سبد مصرفی پیدا نمی‌کند. از این‌رو هر چه افزایش قیمت در کالا‌های اساسی بیشتر باشد، تورم بیشتر متوجه دهک‌های پایین خواهد بود و هر چه افزایش قیمت در کالا‌های لوکس و غیراساسی باشد، سهم تورمی دهک‌های بالا بیشتر خواهد بود.

به‌طور کلی در یک سال اخیر، تورم نقطه‌ای خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها بیشتر از کالا‌های غیرخوراکی و خدمات بوده است. مطابق گزارش مرکز آمار، تورم نقطه‌ای خوراکی‌ها در آبان ۱۳۹۷، معادل ۳/ ۵۰ درصد بوده و تورم غیرخوراکی‌ها، ۲۹ درصد گزارش شده است. در نتیجه در ظاهر قضیه، باید تورم نقطه‌ای دهک‌های پایین بیشتر می‌بود که در عمل عکس آن رخ داده است.

دلیل این امر این است که تورم خوراکی‌ها در دهک‌های بالای هزینه‌ای، بیشتر از دهک‌های پایین بوده است. یعنی نوع خوراکی که دهک‌های بالا مصرف کرده‌اند، مشمول افزایش قیمت بیشتری در طول یک سال اخیر بوده است که یک دلیل عمده آن می‌تواند مصرف گسترده‌تر خوراکی‌های وارداتی در دهک‌های بالا باشد؛ چرا که خوراکی‌های وارداتی به دلیل جهش نرخ ارز، افزایش قیمت بیشتری را نیز تجربه کرده‌اند. در کالا‌های غیرخوراکی و خدمات نیز همان‌طور که انتظار می‌رود، تورم نقطه‌ای در دهک‌های بالا بسیار بیشتر از دهک‌های پایین بوده است. این اختلاف بین دهک دهم و اول درآمدی به بیش از ۱۱ درصد می‌رسد. دلیل این امر نیز نوع کالا‌ها و خدماتی است که دهک‌های بالا مصرف می‌کنند که تفاوت زیادی با دهک‌های پایین درآمدی دارد.