بازتاب نامه انتقادی ۷۲ نماینده درباره بیژن زنگنه

در اواسط هفته جاری ۷۲ نماینده طی نامه‌ای به سران سه قوه خواستار تغییراتی در مدیریت وزارت نفت شدند. در این نامه نمایندگان با تاکید بر اینکه برای مقابله با تحریم‌ها راه‌حل‌های روشنی وجود دارد، ضربات و خسارات مدیریتی وزارت نفت و تاثیر آن را بر صنعت نفت و گاز کشور برشمردند و نهایت خواستار اقدامات عاجل شدند.

وزیر نفت، اما این نامه را بی‌پاسخ نگذاشت و از این نامه به عنوان فرصتی تلقی کرد و گفت: فرصتی پیش آمد تا به صورت مکتوب مواردی را که در مورد آن زمزمه‌ای وجود داشت، پاسخ دهیم. او با لحنی طعنه‌آمیز ادامه داد: البته هر کسی موضوعی مطرح می‌کند، باید بر اساس سند و مدرک باشد.

نامه‌نگاران کیستند و به دنبال چه می‌گردند
بیشتر نکاتی که نمایندگان به آن اشاره داشتند، عدم وجود برنامه برای مقابله با تحریم‌ها و عدم ساز و کار مناسب برای بهره‌گیری بیشتر از بازار‌های همسایه بوده است. توسعه طرح در بخش بالادستی این صنعت نیز یکی دیگر از مواردی بود که نمایندگان به آن اشاره کردند. نکته اولی که باید به آن توجه کرد، این است که مخاطب نامه نمایندگان سران سه قوه هستند. در این نامه که به صراحت عنوان شده «با اصلاح مدیریت وزارت نفت تصمیمی عاجل جهت تامین منافع ملت و افزایش توان مقابله با تحریم‎های امریکا اتخاذ کنید» نشان می‌دهد که در آینده‌ای نه چندان دور باید منتظر فراخواندن زنگنه به مجلس باشیم.

بعد از هجمه‌ها علیه وزیر امور خارجه این‌بار نوبت به وزیر نفت رسیده است که در شرایط فعلی کشور، بخشی از انرژی خود را صرف تسویه حساب‌های سیاسی کند. البته ناگفته نماند که سوال پرسیدن از وظایف نمایندگان است و باید در چند و، چون کار قرار بگیرند. از دید بسیاری از کارشناسان نامه‌نگاری این نمایندگان نه بر اساس نگاهی کارشناسانه بلکه به منظور حمله به وزیر کارکشته نفت نوشته شده است. این نامه در شرایطی منتشر می‌شود که فشار‌های امریکا بر کشور‌های خریدار نفت ایران هر لحظه بیشتر شده و فروش و حفظ بازار نفت ایران با پیچیدگی‌هایی رو‌به‌روست.

این نامه که یکی از باسابقه‌ترین وزرای ایران را هدف قرار داده در شرایطی منتشر می‌شود که وضعیت اقتصاد کشور بیش از هر زمان دیگری نیاز به وحدت و یکپارچگی داخلی دارد. پرسش این است که در این اوضاع که نوک پیکان حمله‌های خارجی اول از همه متوجه وزارت خارجه و پس از آن متوجه وزارت نفت است، چرا باید فشار‌های داخلی به آن‌ها اضافه شود. بعضی از ناظران سیاسی متذکر شده‌اند که تخریب زنگنه ریشه در تضاد منافع دارد.

فاطمه سعیدی، عضو فراکسیون امید مجلس چنین توییت کرد: «در هیچ جنگی به آنان که سربازان خودی را هدف قرار می‌دهند، پاداشی تعلق نمی‌گیرد. آن‌ها که این روز‌ها ظریف و زنگنه را تخریب می‌کنند بر سر شاخ نشسته و بن می‌برند. آیا طرفدار ظهور دوباره افرادی نظیر بابک زنجانی هستیم؟» نکته قابل تامل اینکه از ۷۲ نماینده نویسنده این نامه، ۷۰ نفر از آنان عضو فراکسیون ولایی و دو نفر باقیمانده عضو فراکسیون مستقلان ولایی هستند.

اقتصاد نفتی
اقتصاد ایران یک اقتصاد وابسته به نفت است. از همین‌رو نحوه تبیین سیاست‌هایی که در این وزارتخانه مورد استفاده قرار می‌گیرد، باید به خوبی ارزیابی شود و برای هر گونه انتقادی نیز باید این مورد را مدنظر قرار داد که به دلیل شرایط ویژه کشور، سیاست‌های نفتی تا جای ممکن باید محرمانه باقی بمانند تا تدابیری که برای مقابله با هر گونه اقدام احتمالی در نظر گرفته شده، لو نرود.

از طرف دیگر اگر برای بهبود اوضاع فروش و صادرات نفت برنامه و ایده‌ای مدنظر است، باید به صورت جزیی به آن پرداخت نه اینکه صرفا از وجود فرصت در برخی مناطق و کشور‌ها گفت. اینکه بسیاری از کشور‌ها از بازار خوبی برای فروش نفت برخوردارند، تردیدی وجود ندارد. اما با توجه به تهدید‌های امریکا، چه کسی بهتر و باتجربه‌تر از زنگنه می‌تواند سکان نفت را به دست بگیرد. او بهتر از هر مدیر دیگری بازار نفت و بازیگران آن را می‌شناسد.

البته باید بر این نکته اشاره کرد که حملات به زنگنه اتفاق تازه‌ای نیست. پیش‌تر بیشترین انتقادات از سوی گروهی موسوم به دلواپسان مطرح شده است. ورود سرمایه‌گذاران خارجی و عقد برخی قرار‌داد‌ها بیشترین هجمه‌ها را روانه زنگنه کرد.

البته این هجمه‌ها تنها به فضای‌های رسانه‌ای و نامه‌نگاری‌ها محدود نشد و کارشکنی‌ها برای مقابله با ورود تکنولوژی‌ها و سرمایه‌گذاری و به تعبیر زنگنه فرصت‌سوزی نفتی در دوران پس از برجام را رقم خورد. فروش نفت در بازار‌های خارجی البته تنها مساله وزیر نفت نیست؛ مدیریت مصرف سوخت در داخل و ضرورت اصلاح مصرف نیز موضوعی است که مجموعه کارشناسی وزارت نفت بر آن تاکید داشته است، اما به نظر می‌رسد فشار‌های وارد شده به وزارت نفت، این وزارتخانه را برای اصلاحات ضروری دست به عصاتر از گذشته کرده است.

زنگنه ساکت نماند
بعد از انتشار این نامه، بیژن زنگنه در نشست دیروز هیات دولت در جمع خبرنگاران نسبت به انتقاداتی که ۷۲ نماینده داشتند، واکنش نشان داد. او در پایان نشست هیات دولت در جمع خبرنگاران درباره نامه تعدادی از نمایندگان مجلس به سران قوا در مورد عملکرد وزارت نفت گفت: «فرصتی پیش آمد تا به صورت مکتوب مواردی را که در مورد آن زمزمه‌ای وجود داشت، پاسخ دهیم. البته هر کسی موضوعی مطرح می‌کند، باید بر اساس سند و مدرک باشد.»

زنگنه معتقد است که این نامه اتهام‌افکنی بوده و بر هیچ سند و مدرکی استوار نیست. زنگنه با وجود اینکه این نامه را اتهام‌افکنی می‌داند، اما قصدی برای پیگیری قضایی ندارد و در شرایط فعلی جواب دادن به افکار عمومی را به هر اقدام دیگری ترجیح می‌دهد. زنگنه درباره مجوز گرفته شده از شورای اقتصاد در رابطه با برخی طرح‌های سرمایه گذاری در میادین نفتی تصریح کرد: وزارت نفت از شورای اقتصاد بر اساس ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید مجوزی برای اجرای یک‌سری از طرح‌های سرمایه‌گذاری خود گرفت که رقم آن ۶ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار است.

او با بیان اینکه قرار است، یک‌سری از طرح‌های نگهداشت و تولید در میدان‌های در حال بهره برداری را با اتکا به درآمد‌های آتی حاصل از افزایش تولید، توسعه و بهبود دهیم، می‌گوید: این میادین درآمدی بالای ۲۰۰ میلیارد دلار خواهند داشت که از این مقدار هفت میلیارد دلار آن باید بازپرداخت شود. در این زمینه نخستین قرارداد‌ها به مبلغ یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار هفته قبل منعقد شد.

همسایگان و بازار نفت
یکی از مواردی که نمایندگان نسبت به آن معترض بودند، عدم استفاده وزارت نفت از ظرفیت بازار‌های همسایگان ایران است. در این نامه آمده است که «وزارت نفت نه‎تن‌ها در چند سال گذشته اقدامی جهت استفاده از ظرفیت همسایگان همچون ترکیه، عراق، افغانستان، ترکمنستان و پاکستان در راستای گسترش همکاری در حوزه تولید و انتقال نفت و گاز به عمل نیاورده است، بلکه با ایجاد تنش، عدم اجرای قرارداد‌های موجود و اتخاذ مشی نادرست در رفع اختلافات، موجب ایراد ضرر و زیان‎های اساسی به منافع ملی شده است.»

وزیر نفت نیز در پاسخ به این انتقاد می‌گوید: «خیلی وقت پیش قرارداد‌های مربوطه امضا شد، اما پاکستانی‌ها تمایلی به اجرای آن ندارند. از طرف ایران خط لوله تا نزدیکی مرز اجرا شده است، اما پاکستانی‌ها آمادگی اجرای آن را ندارند و مشکل آنجاست که آن‌ها به صراحت می‌گویند به دلیل فشار‌هایی که از خارج وارد می‌شود، این آمادگی را ندارند.»

او با بیان اینکه یکی از مطالبی که در نامه ۷۲ نماینده آمده آن است که ما عمدا این خط لوله را اجرا نمی‌کنیم، گفت: «این در حالی است که پاکستانی‌ها نمی‌خواهند تعهدات خود را اجرا کنند. همچنین در این نامه گفته شده که روس‌ها قصد انجام این کار را داشته‌اند، اما ما نگذاشته‌ایم. این در حالی است که روس‌ها هرگز تاکنون اعلام رسمی نداشته‌اند و تنها اظهار تمایل‌هایی مطرح کردند که ما نیز متقابلا اظهار تمایل بیشتری مطرح کرده‌ایم.»

تامین پیچیده مالی
از دیگر انتقادات نمایندگان، توسعه ظرفیت‎های پالایشگاهی و پتروپالایشگاهی کشور در داخل و خارج که می‎تواند منجر به خنثی شدن بخش اعظمی از تحریم‎های نفتی شود. وقتی که متحدان تا زمانی که کشور‌ها برای هر اقدامی گوشه چشمی نیز به اقدامات احتمالی امریکا دارند، چگونه می‌توان ظرفیت‌های پالایشگاهی را در خارج از کشور افزایش داد. وزیر نفت درباره انتقاداتی که به وزارت نفت مبنی بر عدم امضای قرارداد با چینی‌ها گفت: چینی‌ها در هیچ مذاکره‌ای حاضر به امضای قرارداد نیستند. وزیر نفت هدف انتشار هزار میلیارد تومان اوراق منفعت را جمع‌آوری می‌داند و می‌گوید: قرار است که اصل و فرع این پول از محل درآمد‌های حاصله بازپرداخت شود.

قرارداد‌های مربوطه تماما با پیمانکاران ایرانی است و سطح آن‌ها نیز بسیار بالاست. به دنبال آن هستیم تا هم‌ارز تولید نفت در داخل کشور، برای صنایع و پیمانکاران داخلی نیز ایجاد اشتغال کنیم. زنگنه درباره امضای نامه تعدادی از وزرا به رهبری برای رسیدگی به FATF در مجمع تشخیص مصلحت نظام بیان می‌کند: من تاکنون هیچ نامه‌ای را امضا نکرده‌ام. این دروغی است که عده‌ای بدون هیچ دلیلی بیان کردند و با وجود آنکه تکذیب کرده‌ام، بر آن نیز اصرار می‌کنند.

من اصلا هیچ نامه‌ای درباره پالرمو، FATF و CFT ندیده‌ام که بخواهم آن را امضا کنم. این در حالی است که برخی معتقدند نامه ۷۲ نماینده در پاسخ به امضای این نامه از سوی من بوده است. این عضو دولت تدبیر و امید درباره وضعیت خودکفایی در بنزین نیز می‌گوید: در حال حاضر نه تنها در تولید بنزین خودکفا هستیم، بلکه به دلیل فصل تولید مازاد نیز داریم که این میزان تولیدی در حال ذخیره‌سازی است. امروز ما با وجود آنکه پالایشگاه ستاره خلیج‌فارس هنوز به‌طور کامل راه‌اندازی نشده است، بالای ۳۰ میلیون تولید بنزین داریم.

زنگنه، همان زنگنه است
سعید لیلاز | زنگنه، همان زنگنه‌‏ای است که در کوتاه‌ترین مدت ممکن به نحوی در بخش نفت عمل کرد که رشد اقتصادی کشور در سال ۹۵ به ۱۲،۵ درصد رسید و اعلام شد ۹۰ درصد این رشد اقتصادی حاصل از افزایش صادرات نفت بوده است. تا همین یک ماه پیش که اجلاس اخیر اوپک برگزار شد، همه می‎گفتند زنگنه در این اجلاس بدون امتیاز دادن، امتیاز گرفت و قهرمان ملی است.

حال در این مدت چه اتفاقی افتاده که نظر نمایندگان مجلس تغییر کرده است؟ برخی مباحث مربوط به نفت، بسیار فوق‌تخصصی است، به‌طوری که نه من و نه هیچ‎ یک از نمایندگان مجلس صلاحیت اظهارنظر درباره آن را نداریم و برای صحبت در این زمینه باید حتما با اجزای حقوقی، اقتصادی و سیاسی وزارت نفت مشورت کرد و حتی ممکن است وزیر نفت به دلیل برخی مسائل امنیتی نخواهد درباره موضوعی اظهارنظر کند.

آنچه مسلم است تمام دستگاه‎های امنیتی و نظارتی و دستگاه رهبری بر مساله نفت، اشراف صددرصدی دارند. دستگاه‎های نظارتی، کوچک‌ترین کاهش انگیزشی را به سرعت رصد می‎کنند و اصلا سوال من این است که چرا باید رفتار آقای زنگنه تغییر کرده باشد؟ من کوچک‌ترین تغییر یا خللی در اراده زنگنه و تیم‌شان برای حداکثرسازی صادرات نفت نمی‎بینم. روی خوش نشان ندادن شخص وزیر نفت به روسیه برداشتی ساده‎انگارانه است. نهایت ساده‎اندیشی است اگر تصور کنیم در برخی مسائل کلان از جمله نحوه رابطه با روسیه، زنگنه به تنهایی تصمیم‎گیری می‎کند.

تصمیماتی در این سطح، ابعاد امنیتی، فنی، دیپلماتیک، اقتصادی و ... دارد که وزیر نفت تنها در ابعاد فنی و اقتصادی نقش دارد. راجع به رب گوجه‎فرنگی که حرف نمی‎زنیم؛ همان قدر که پول نفت مهم است، ژئوپلیتیک آن هم مهم است.

روسیه همسایه بزرگ و مهم ایران است که توجه به آن اجتناب‎ناپذیر است و این واقعیت را همه اجزای نظام می‎دانند، اما اینکه فکر کنیم زنگنه در باب مسائلی از جمله ارتباط با روسیه به تنهایی تصمیم می‎گیرد، ساده‎اندیشی است.

عرضه نفت خام در بورس انرژی به لحاظ سمبلیک خوب است. یک میلیون بشکه که هیچ، در این شرایط اگر بتوانیم یک پیت ۲۰ لیتری نفت هم بفروشیم به نفع کشور است، اما در عین حال اگر فروش محموله نفت حتی با یک دینار فساد باشد، رانت ایجاد می‎کند.

نفت در چاه بماند، بهتر است تا فساد ایجاد کند. ضمن اینکه بعید می‎دانم در ایران شخص یا نهادی بهتر از وزارت نفت به مبحث فروش نفت اشراف داشته باشد. اگر وزارت نفت نتواند، قطعا بقیه هم نمی‎توانند.