دیگر نمی‌تواند «خواب‌های طلایی» ببیند

22 سال است که صدای پیانو‌اش خاموش مانده و کسی دیگر نمی‌تواند «خواب‌های طلایی» ببیند. خالق «راز خلقت و فراق» سال‌ها پیش در چنین روزی دوستدارانش را برای همیشه تنها گذاشت.

16 آذرماه سالروز درگذشت جواد معروفی است که نمی‌توان تأثیر او را در زمینه‌ی پیانونوازی در ایرانی نادیده گرفت. زنده‌یاد روح‌الله‌ خالقی بخشی از جلد دوم کتاب «سرگذشت موسیقی ایران» را به نگارش درباره‌ی جواد معروفی اختصاص داده است و ما در بیست‌ودومین سالروز درگذشت زنده‌یاد معروفی آن را بازخوانی می‌کنیم:

«فرزند موسی‌خان معروفی سال 1294 در تهران متولد شد. به علت محیط خانوادگی و مراوده‌ی هنرمندان با پدرش‌ پس از پایان تحصیلات دبستان وارد مدرسه‌ی عالی موسیقی وزیری شد و تحصیلات موسیقی را که نخست نزد پدرش موسی‌خان آغاز کرده بود، نزد وزیری ادامه داد. او نخست به نواختن تار پرداخت، ولی بعد از چند سال به نواختن پیانو علاقه‌مند شد و به فراگرفتن این ساز پرداخت. علی‌نقی وزیری مدتی به جواد معروفی پیانو آموخت و بعد او را به خانم تانیا خاراطیان، استاد پیانو سپرد.

خانم خاراطیان در کنسرواتوار دولتی تفلیس در رشته پیانو تحصیل کرده بود و مدت سه سال هم در پاریس آن رشته را ادامه داده بود و حدود سال 1310 به اتفاق شوهرش به ایران آمد و کلاس خصوصی داشت و از 1315 به تدریس پیانو در هنرستان عالی موسیقی پرداخت. جواد معروفی نزد این استاد،‌ نواختن اتودهای پیانو و تکنیک این ساز را فرا گرفت و در سال 1311 از مدرسه‌ی موسیقی دولتی به اخذ دیپلم نایل آمد. او از سال 1312 به خدمت وزارت فرهنگ درآمد و هنرآموز موسیقی شد. ضمنا در هنرستان عالی موسیقی نیز به تحصیل مبانی موسیقی بین‌المللی پرداخت و به اخذ دیپلم از آن هنرستان نایل آمد و تدریس سلفژ و دیکته‌ی موسیقی در همان هنرستان را برعهده داشت.

جواد معروفی از همان ایام به آهنگسازی روی آورد و از اولین آهنگ‌هایی که ساخت‌، قطعاتی بر رباعیات خیام بود که در 1315 تصنیف شده است. او از آغاز گشایش رادیو تهران با آن موسسه همکاری داشت و به‌عنوان نوازنده‌ی پیانو در ارکستر‌، تکنواز پیانو و رهبر ارکستر شماره‌ی یک گل‌ها با رادیو همکاری داشت و‌ آهنگ‌های بسیاری از شیدا‌، عارف، مختاری و درویش را برای ارکستر تنظیم و اجرا کرد. برخی از آثار معروفی با آواز بنان و شهیدی اجرا شده است. او مدتی نیز سرپرست موسیقی رادیو بود و بعد از آن به عضویت شورای عالی موسیقی رادیو درآمد.

جواد معروفی از اولین همکاران انجمن موسیقی ملی بود که در کلاس پیانوی آن موسسه به تدریس پرداخت و با ارکستر آن انجمن همکاری می‌کرد و تک نواز ارکستر انجمن بود. پس از تأسیس هنرستان موسیقی ملی هنرآموز آن هنرستان شد و شاگردانی مانند انوشیروان روحانی‌، افلیا پرتو و مهین زرین‌پنجه را تربیت کرد.

او معتقد است که برای نواختن پیانو ابتدا باید تکنیک این ساز را به‌خوبی فرا گرفت و از شیوه‌ی دست چپ که نقشی جدا از دست راست دارد، به‌خوبی استفاده کرد. قبل از معروفی، در موسیقی ایرانی پیانو را طوری می‌نواختند که هر دو دست یک صدا (در دو اکتاو) حاصل کند؛ ولی معروفی به‌خاطر آشنایی با موسیقی اروپایی برای دست چپ پیانو نت‌هایی جداگانه در قطعه در نظر گرفت و سبک نواختن این ساز را تغییر داد. از اولین آثاری که برای اجرای ارکستر نوشت، می‌توان قطعه‌ی «دیلمان» را ذکر کرد که با استفاده از ملودی دیلمان روایت ابوالحسن صبا در آواز دشتی‌ و به وسیله‌ی ارکستر به رهبری خود معروفی با آواز بنان اجرا شده است.

معروفی قطعات بسیاری برای پیانو ساخته است که از این جمله‌اند: راپسودی اصفهان‌، فانتزی ژیلا‌، پولود برای پیانو در چهارگاه و تعدادی دیگر. او در دنباله‌ی شیوه‌ی استاد علی‌نقی وزیری در ساختن قطعاتی مانند سمفونی «شبان و موسی» که از داستانی به همین نام اقتباس و تصنیف کرده بود‌، قطعاتی مانند سوییت دشتی‌، سوییت سه‌گاه و سوییت ماهور ساخت که از آثار دلپذیر او به‌شمار می‌آیند.

ساخته‌های جواد معروفی‌ با احساس و از نظر ملودی‌، روان، منسجم و آراسته است. او در دوران فعالیت هنری خود در آهنگسازی‌، رهبری ارکستر و اجرای آهنگ‌های استادان موسیقی ایرانی‌، چون وزیری و خالقی و اجرای قطعات موسیقی ایرانی با پیانو کوشش بسیار کرد. اثاری که با ارکستر شماره‌ی یک گل‌ها به رهبری او اجرا و در نوار ضبط شده‌، از آثار ماندگار موسیقی ایرانی است. جواد معروفی 16 آذرماه 1372 در تهران درگذشت.»