علائم و درمان گرمازدگی

فرادید | گرمازدگی (Heatstroke) شرایطی ناشی از گرمای بیش از حد بدن است که معمولاً به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت و یا فعالیت‌های جسمی سخت در دمای بالا اتفاق می‌افتد. در صورتی که درجه حرارت بدن فرد به ۱۰۴ درجه فارنهایت (۴۰ درجه سانتی‌گراد) یا بالا‌تر برسد، جدی‌ترین صدمه ناشی از گرما که گرمازدگی است، رخ می‌دهد. این وضعیت در ماه‌های گرم تابستان بسیار شایع است.

به گزارش فرادید؛ گرمازدگی نیاز به درمان فوری دارد. این وضعیت بدون درمان می‌تواند به‌سرعت به مغز، قلب، کلیه‌ها و یا عضلات بدن آسیب برساند. هرچه درمان را برای مدت طولانی‌تری به تأخیر بیندازید، میزان آسیب‌رسانی نیز افزایش پیدا می‌کند و خطر ابتلا به عوارض جدی یا مرگ‌بار نیز بالا می‌رود.

علائم
علائم و نشانه‌های گرمازدگی عبارت‌اند از:

• دمای بالای بدن: دمای مرکز بدن ۱۰۴ درجه فارنهایت (۴۰ درجه سانتی‌گراد) و یا بالا‌تر است که با دماسنج رکتوم به دست می‌آید، نشانه اصلی گرمازدگی است.

• حالت روحی یا تغییر رفتار: سردرگمی، آشفتگی، بی‌حوصلگی، تحریک‌پذیری، هذیان‌گویی، تشنج و کما از رفتار‌هایی است که می‌تواند به دلیل گرمازدگی بروز پیدا کند.

• تغییر در عرق کردن: گرمازدگی که به دلیل گرمای شدید هوا ایجاد می‌شود، پوست نیز گرم و خشک می‌شود. با این وجود ممکن است در گرمازدگی ناشی از تمرین ورزشی شدید پوست خشک یا کمی مرطوب به نظر برسد.

• تهوع و استفراغ: شخص ممکن است اختلالاتی را در معده و حتی حالت تهوع و استفراغ را در این وضعیت تجربه کند.

• قرمزی پوست: هنگامی که دمای بدن افزایش پیدا می‌کند، ممکن است پوست قرمز شود.

• تنفس سریع و پی در پی: تنفس ممکن است سریع و کم‌عمق باشد.

• افزایش ضربان قلب: ضربان قلب فرد نیز ممکن است به میزان قابل ملاحظه‌ای افزایش پیدا کند؛ زیرا فشار گرما ضربان قلب را هم افزایش می‌دهد.

• سر درد: همچنین ممکن است فرد پس از گرمازدگی دچار سر درد شود.

اگر فکر می‌کنید شخصی دچار گرمازدگی شده است، بهتر است با فوریت‌های پزشکی محلی خود تماس بگیرید و وضعیت او را گزارش کنید.

ازجمله اقدامات فوری برای خنک کردن فرد در حالت معمول پیش از دریافت درمان‌های اضطراری عبارت‌اند از:
• بردن فرد به سایه و یا فضایی خنک
• حذف لباس‌های اضافی
• خنک کردن فرد با توجه به امکاناتی که در دسترس است، مثل یک بطری آب، دوش خنک، شلنگ باغبانی و ... یا استفاده از یک کمپرس یخ روی سر، گردن، زیر بغل و کشاله ران.

عوامل گرمازدگی
هر فردی ممکن است دچار گرمازدگی شود؛ اما عوامل متعددی خطر این عارضه را افزایش می‌دهند:

• سن: توانایی فرد برای مقابله با گرمای شدید به قدرت سیستم عصبی مرکزی او بستگی دارد. در سنین خیلی کم سیستم عصبی مرکزی به طور کامل توسعه نیافته است و در بزرگ‌سالان بالای ۶۵ سال نیز سیستم عصبی مرکزی رو به تضعیف و تحلیل رفتن است که موجب می‌شود بدن فرد کمتر قادر به مقابله با تغییرات بدنی به‌خصوص از نظر دما باشد. هر دو گروه نام برده شده معمولا با مشکل هیدراته شدن مواجه هستند که موجب افزایش خطر ابتلا به گرمازدگی می‌شود.

• فعالیت در آب و هوای گرم: آموزش نظامی و مشارکت در ورزش‌هایی مانند مسابقات فوتبال و یا دویدن در مسافت‌های طولانی در آب و هوای گرم ازجمله شرایطی است که ممکن است منجر به گرمازدگی شود.

• قرار گرفتن ناگهانی در معرض هوای گرم: در صورتی که در معرض افزایش دمای ناگهانی مانند موج زودرس گرمای تابستان یا سفر به مناطقی با آب و هوای گرم قرار گرفته‌اید، ممکن است نسبت به ابتلای به بیماری‌های مرتبط با گرما بیشتر حساس باشید. محدود کردن فعالیت حداقل چند روز به شما اجازه خواهد داد که به تغییرات آب و هوایی عادت کنید.

• کمبود تهویه مطبوع: استفاده از پنکه ممکن است سبب شود که احساس بهتری داشته باشید؛ اما تهویه مطبوع در طول آب و هوای گرم و پایدار موثر‌ترین شیوه برای خنک کردن و مطبوع نگه داشتن هواست.

• استفاده از برخی داروها: استفاده از برخی از دارو‌ها بر توانایی بدن فرد برای حفظ رطوبت خود تاثیر می‌گذارد و موجب ایجاد واکنش نسبت به گرما می‌شوند. به‌ویژه در مورد دارو‌هایی که موجب انقباض رگ‌های خونی و انقباض عروقی (vasoconstrictors) می‌شوند، دارو‌های مسدود کننده آدرنالین (مسدود کننده‌های بتا)، دارو‌های مصرفی برای دفع سدیم و آب (دیورتیک‌ها)، یا دارو‌های مصرفی برای کاهش علائم روانی (دارو‌های ضد افسردگی یا ضد روان‌پریشی) احتیاط کنید.

دارو‌های محرک برای درمان اختلال کمبود توجه / بیش فعالی (ADHD) و محرک‌های غیر قانونی مانند آمفتامین و کوکائین نیز سبب آسیب‌پذیری بیشتر نسبت به گرمازدگی می‌شوند.

• شرایط خاص بهداشتی: تعدادی از بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی و ریه ممکن است خطر ابتلا به عارضه گرمازدگی را افزایش می‌دهند؛ بنابراین افزایش وزن، کم‌تحرکی و داشتن تاریخچه گرمازدگی قبلی نیز می‌تواند شانس ابتلا به این عارضه را افزایش بدهد.

عوارض جانبی
بسته به اینکه چه میزان دمای بدن بالا باشد، گرمازدگی می‌تواند به عوارض متعددی در فرد مبتلا به این عارضه منجر شود. عوارض شدید ناشی از این عارضه عبارت‌اند از:

• آسیب‌رسانی به ارگان‌های حیاتی: گرمازدگی بدون درمان سریع برای پایین‌تر بردن دمای بدن می‌تواند مغز فرد یا سایر اندام‌های حیاتی را تحریک کند و احتمالا موجب آسیب دائمی شود.

• مرگ: گرمازدگی بدون درمان فوری و مناسب می‌تواند جان فرد را تهدید کند.

پیشگیری
مشکل گرمازدگی قابل پیش بینی و قابل پیشگیری است. برای جلوگیری از گرما زده شدن در هوای گرم بهتر است این مراحل را انجام بدهید:

• پوشیدن لباس‌های راحت: پوشیدن لباس‌های اضافی یا لباس‌هایی که به‌شدت تنگ هستند، به بدن شما اجازه نمی‌دهند تا به‌خوبی خنک شود.

• محافظت در برابر آفتاب سوختگی: آفتاب سوختگی (Sunburn) بر توانایی بدن فرد برای خنک شدن نیز تاثیرمی گذارد؛ بنابراین در فضای آزاد با کلاه و عینک آفتابی از خود محافظت کنید و همچنین از یک کرم ضد آفتاب با SPF حداقل ۱۵ استفاده کنید. کرم‌های ضد آفتاب را به طور سخاوتمندانه مصرف کنید و هر ۲ ساعت یک بار آن را تمدید کنید.

• به مقدار زیاد مایعات بنوشید: هیدراته نگه داشتن بدن و یا حفظ مایعات از طریق حفظ دمای طبیعی به بدن شما کمک می‌کند تا دچار عوارض گرما زدگی نشوید.

• اقدامات احتیاطی بیشتری را در مورد دارو‌های خاص انجام بدهید: در صورت بروز مشکلات مربوط به گرما و یا در صورت مصرف دارو‌هایی که می‌توانند توانایی بدن را برای حفظ مایعات تحت تاثیر قرار بدهند و باعث آسیب‌پذیر شدن نسبت به گرمازدگی شوند، به پزشک مراجعه کنید.

• هرگز کسی را در یک ماشین پارک شده در نور آفتاب رها نکنید: این اشتباه یک علت شایع مرگ و میر مربوط به گرمازدگی در کودکان است. هنگامی که ماشین در زیر تابش مستقیم خورشید پارک می‌شود، درجه حرارت در ماشین می‌تواند در عرض ۱۰ دقیقه تا ۲۰ درجه فارنهایت (بیش از ۶.۷ درجه سانتیگراد) افزایش پیدا کند.

در صورت داغ و یا گرم بودن هوا حتی در صورتی که پنجره‌ها باز باشند یا ماشین در سایه باشد، باز هم درست نیست که فردی را در یک ماشین پارک شده نگه دارید.

• در طول گرم‌ترین ساعت‌های روز شرایط مطلوبی را برای خود فراهم کنید: در صورتی که نمی‌توانید از فعالیت‌های شدید در آب و هوای گرم اجتناب کنید، سعی کنید دائم مایعات بنوشید و به طور متناوب در یک فضای خنک استراحت کنید. سعی کنید تمرین یا کار فیزیکی را برای ساعت‌های خنک‌تر روز مانند صبح یا غروب برنامه‌ریزی کنید.

• به آب و هوای گرم عادت کنید: زمان محدودی را صرف کار یا ورزش در هوایی کنید که به آن عادت ندارید. افرادی که در هوای گرم قرار نگرفته‌اند، در مقابل ابتلای به بیماری‌های مرتبط با گرما آسیب‌پذیرتر هستند؛ همچنین ممکن است چندین هفته طول بکشد تا بدن فرد به آب و هوای گرم عادت کند.

• در صورت افزایش خطر احتیاط کنید: در صورتی که دارو‌هایی را مصرف می‌کنید یا شرایطی دارید که خطر ابتلا به مشکلات مربوط به گرما را افزایش می‌دهد، از قرار گرفتن در معرض گرما خودداری کنید و در صورتی که دچار علائم گرم شدن بیش از حد بودید، سریع عمل کنید. در صورتی که در رویداد ورزشی سخت یا فعالیت در آب و هوای گرم مشارکت کنید، در ابتدا اطمینان حاصل کنید که خدمات پزشکی در صورت ایجاد شرایط حاد اورژانسی وجود دارد.

تشخیص
در صورتی که دچار گرمازدگی شدید، معمولا پزشک مشکلتان را با آزمایش تشخیص می‌دهد؛ همچنین تست‌های آزمایشگاهی می‌تواند تشخیص را تایید کنند. این آزمایش‌ها عبارت‌اند از:

• اندازه گیری درجه حرارت رکتال برای بررسی دمای مرکز بدن. اندازه‌گیری درجه حرارت رکتال دقیق‌ترین روش تعیین درجه حرارت مرکز بدن است و صد البته دقیق‌تر از اندازه گیری درجه حرارت به روش دهان یا پیشانی.

• انجام آزمایش خون برای بررسی سدیم یا پتاسیم خون و میزان گاز‌های موجود در خون. برای بررسی اینکه آیا آسیبی به سیستم عصبی مرکزی وارد شده است یا خیر.

• آزمایش ادرار برای بررسی رنگ ادرار. به این دلیل که وقتی گرمازدگی شدید باشد، رنگ ادرار معمولا تیره‌تر خواهد بود؛ همچنین باید عملکرد کلیه فرد مورد بررسی قرار بگیرد؛ زیرا می‌تواند تحت تاثیر حرارت قرار بگیرد.

• تست عملکرد عضله. برای بررسی آسیب جدی به بافت عضلانی (رابدومیولیز).

• آزمایش اشعه ایکس و دیگر تست‌های تصویر برداری. برای بررسی آسیب به اندام‌های داخلی.

درمان
به مراکز درمانی مراجعه کنید تا با خنک کردن بدن و رساندن آن به یک دمای طبیعی از صدمه به مغز و سایر اندام‌های حیاتی جلوگیری کنید. پزشک برای انجام این کار می‌تواند این مراحل را انجام بدهد:

• فرو رفتن در آب سرد: ثابت شده است که حمام آب سرد یا یخ موثر‌ترین شیوه برای سرعت بخشیدن به کاهش دمای مرکزی بدن است. می‌توانید با غوطه ور کردن سریع بدن در آب سرد خطر مرگ و آسیب به اندام‌های حیاتی را کاهش بدهید.

• از تکنیک‌های تبخیری خنک کننده استفاده کنید: در صورتی که گزینه فرو رفتن در آب سرد در دسترس نیست، کارمندان مراقبت‌های بهداشتی ممکن است سعی کنند دمای بدن فرد مبتلا را با استفاده از روش تبخیر کاهش بدهند. آب خنک روی صورت و بدن فرد پاشیده می‌شود، درحالی که باد گرمی به بدن وزیده می‌شود و موجب تبخیر آب خواهد شد؛ همچنین همین امر سبب خنک شدن پوست می‌شود.

• بدن خود را با پتوی سرد و یخ بپوشانید و خنک کنید: یکی دیگر از روش‌ها این است که خود را در یک پتو خنک کننده قرار بدهید و بطری‌های یخ را روی کشاله ران، گردن، پشت و زیر بغل خود قرار بدهید تا دمای بدن پایین بیاید.

منبع: mayoclinic