واگذاری واردات به خودروسازان؟

در شرایطی که ثبت‌سفارش خودرو همچنان ممنوع است، شنیده می‌شود خودروسازان به‌دنبال اخذ مجوز موقت برای واردات محصول کامل (خودرو به‌صورت CBU) هستند تا از این مسیر تعهدات معوق خود را رفع کنند.

با توجه به تحریم صنعت خودروی ایران از نیمه تابستان سال گذشته، همزمان چند اتفاق ناخوشایند و دردسرساز برای خودروسازان کشور رخ داد که مهم‌ترین آن‌ها رفتن شرکای خارجی و مختل شدن روند تامین قطعات وارداتی بود. کشور‌ها و شرکت‌های مختلف از بیم جرایم سختگیرانه آمریکایی‌ها، قید همکاری با خودروسازان و قطعه‌سازان ایرانی را زدند تا در نتیجه این اتفاق، شرکای بین‌المللی چمدان‌هایشان را ببندند و بروند و تامین‌کنندگان نیز از ارسال قطعات و مواد اولیه خودداری کنند.

نتیجه این اتفاقات، افت شدید تولید خودرو در کشور بود و به تبع آن، خودروسازان با انبوهی از تعهدات غیر قابل اجرا (از مسیر تولید داخل) مواجه شدند. خودروسازان کشور به خصوص ایران خودرو و گروه خودروسازی سایپا، تا پیش از اعمال تحریم‌ها توسط ایالات متحده آمریکا در نیمه مرداد سال گذشته، بدون هیچ محدودیتی، محصولات تولیدی خود را پیش‌فروش کرده بودند.

آن طور که مسوولان وزارت صنعت، معدن و تجارت عنوان کرده‌اند، چیزی حدود یک میلیون دستگاه محصول توسط خودروسازان پیش‌فروش شده بود، یعنی معادل حدودا ۷۰ درصد اوج تولید سالانه آن‌ها در دوران پسابرجام (حدفاصل سال‌های ۹۴ تا ۹۶).

در واقع خودروسازان سرمست از اتفاقات پسابرجام (بازگشت شرکای خارجی، عادی شدن روند تامین قطعات و بهبود اوضاع اقتصادی و رشد تیراژ)، بی آنکه دوراندیشی لازم را انجام دهند، صد‌ها هزار محصول پیش‌فروش کردند تا از این راه نقدینگی جذب کنند.

به‌نظر می‌رسد در آن دوران، خودروسازان تنها به فکر جذب منابع مالی آن هم از مسیر پیش‌فروش بوده و فکر آن را نمی‌کردند که در آینده‌ای نه‌چندان دور، تحریم‌ها بازگشته و شرکای خارجی بروند و تیراژ دوباره مانند سال‌های ۹۱ و ۹۲ (دوران تحریم‌های اولیه علیه خودروسازی) سر به افول بگذارد.

در دوران پسابرجام، پیش‌فروش‌های کلان به نوبه خود مساله خاصی به‌نظر نمی‌رسید و روال طبیعی خودروسازان در فروش به حساب می‌آمد، اما بعد‌ها که آمریکا از برجام خارج و تحریم‌ها بازگشتند، چالش تعهدات ایجاد شده، گریبان خودروسازان را گرفت. خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم ها، به رفتن شرکای خارجی و مختل شدن تامین قطعات انجامید و در پی آن، تیراژ به شدت افت کرد. حالا خودروسازان با صد‌ها هزار تعهدی که باید آن‌ها را در دوران تحریم تحویل می‌دادند مواجه بودند.

مشکل اصلی بیشتر به خودرو‌های مونتاژی مربوط می‌شد، همان‌ها که ارتباط شرکت‌های تولیدکننده خارجی‌اش با خودروسازان ایرانی به دلیل تحریم قطع شد. البته پرونده تعهدات معوق، شامل خودرو‌های داخلی مانند پراید و تیبا و پژو ۴۰۵ و پژو ۲۰۶ نیز می‌شود، با این حال، چون امکان تولیدشان کماکان وجود دارد، حساسیت روی آن‌ها کمتر است. در بین محصولات مونتاژی که خودروسازان با چالش تعهدات معوق آن‌ها روبه‌رو شده‌اند، وضعیت خانواده رنو و برلیانس حادتر به‌نظر می‌رسد، چه آنکه تولید آن‌ها تقریبا به مرحله توقف رسیده است.

شرایط به شکلی است که خودروسازان رسما اعلام کرده‌اند توان عمل به بخشی از تعهدات خود را در مورد این محصولات ندارند. طی چند ماه گذشته و با قطعی شدن ناتوانی در تحویل این خودروها، خودروسازان روش‌های مختلفی را برای جبران به مشتریان پیشنهاد دادند، از جمله دریافت محصول جایگزین به همراه سود بسیار بالا (تا ۴۵ درصد). حالا، اما در جدیدترین راهکار، وعده واردات خودرو‌های غیر قابل تحویل (از مسیر تولید داخل) به ثبت‌نام‌کنندگان داده شده است.

طبق اطلاعیه‌ای که به تازگی گروه خودروسازی سایپا منتشر کرده، از مشتریان خواسته شده تا در طرح جایگزینی «برلیانس» شرکت کنند، با این آپشن که اگر سایپا توانست این محصول را تا پایان سال وارد کند، این دسته از مشتریان در اولویت ثبت‌نام باشند.

جدا از اینکه طرح سایپا مورد استقبال مشتریان قرار خواهد گرفت یا نه، نکته نهفته در این ماجرا، تقویت گمانه‌زنی‌ها مبنی‌بر اعطای مجوز واردات به خودروسازان است. گفته می‌شود چند ده هزار دستگاه از خودرو‌های پیش‌فروش شده (ازجمله حدود ۵۰ هزار دستگاه ساندرو و برلیانس) امکان تحویل از محل تولید داخل را ندارند و مشتریان نیز زیر بار طرح‌های جایگزین نمی‌روند، از همین رو احتمال دارد دولت به طور موقت سایت ثبت‌سفارش را فقط برای خودروسازان و در جهت رفع این تعهدات، باز کند.

اگر چنین موضوعی صحت داشته باشد، آنگاه خودروسازان می‌توانند بخشی از تعهدات معوق خود را از ناحیه واردات رفع کنند، هرچند اجرایی شدن این طرح، با چالش‌ها و، اما و اگر‌های زیادی روبه‌رو است.

«ممنوعیت واردات»، «محدودیت ارزی»، «بی‌میلی خودروسازان خارجی به ارتباط با ایران در دوران تحریم»، «محدود شدن امکان نقل و انتقال پول» و «موجود بودن مدل‌های فعلی در خطوط تولید خودروسازان خارجی» از جمله چالش‌های اصلی واردات توسط خودروسازان به شمار می‌رود. در این بین، بدیهی‌ترین مانع، ممنوعیت ثبت‌سفارش خودرو است.

دولت یک سالی می‌شود که ثبت‌سفارش خودرو را ممنوع کرده و بنابراین هیچ کس امکان واردات خودرو را ندارد؛ بنابراین اگر قرار باشد خودروسازان حتی به‌صورت موقت مجاز به واردات شوند، باید دولت مصوبه‌ای را در این مورد لحاظ کند، موضوعی که قطعا حواشی زیادی را به‌دنبال دارد و یکی از آنها، اعتراض شدید واردکنندگان خواهد بود.

با فرض اینکه دولت سایت ثبت‌سفارش را برای خودروسازان باز کند، تازه مشکل اصلی از راه خواهد رسید و آن، کمبود و به نوعی نبود منابع ارزی است. در حال حال حاضر به دلیل تحریم‌ها، ورود ارز به کشور بسیار محدود شده و دولت سعی دارد منابع ارزی خود را تا حد امکان حفظ کند یا نهایتا برای کالا‌های اساسی و ضروری خرج کند.

با این حساب، خودروسازان حتی در صورت مجاز شدن به واردات، با مشکل ارزی روبه‌رو خواهند شد؛ زیرا دولت ارزی در اختیار آن‌ها قرار نخواهد داد و بنابراین مجبورند نیاز خود را از بازار آزاد تامین کنند و این یعنی تقبل هزینه‌ای هنگفت.

در این مورد، حسن کریمی سنجری کارشناس خودرو با بیان اینکه ممکن است دولت رای به آزادسازی واردات خودرو حتی به‌صورت موقت بدهد، به «دنیای‌اقتصاد» گفت: در وهله اول، با توجه به ممنوع بودن ثبت‌سفارش خودرو، امکان واردات توسط خودروسازان فعلا وجود ندارد؛ با این حال اگر فرض کنیم این ممنوعیت (برای خودروسازان) برداشته شود، ارزی نیست که آن‌ها بخواهند با آن خودرو وارد کنند.

وی افزود: دولت به‌دنبال مدیریت منابع ارزی است و اصلا یکی از دلایل بسته شدن سایت ثبت‌سفارش خودرو همین موضوع بود، بنابراین تامین ارز در صورت بازگشایی سایت، چالش اصلی خودروسازان است.

کریمی‌سنجری با بیان اینکه در اساسنامه خودروسازان امکان واردات (معمولا به قصد آزمون سنجی و تولید در آینده) پیش‌بینی شده، تاکید کرد: بنابراین بستر قانونی این اقدام به شرط باز شدن سایت ثبت‌سفارش مهیا است، منتها علاوه‌بر مشکل ارز، چالش دیگر اینجاست که خودروسازان خارجی با توجه به وجود تحریم، تمایلی به ارتباط با ایران ندارند.

این کارشناس ادامه داد: بنابراین اصلا ممکن است شرکت‌هایی مانند رنو و برلیانس حاضر به ارسال محصول کامل به ایران نشوند، آن هم در شرایطی که واردات خودرو کامل تحریم نیست. به گفته وی، در تحریم‌های فعلی حتی شرکت‌های چینی نیز تمایلی به همکاری با طرف ایرانی ندارند؛ زیرا نمی‌خواهند با توجه به جرایم مادی و معنوی آمریکا، ریسک آن را تقبل کنند.

کریمی این را هم گفت که اصلا شاید خودرو‌های دارای تعهدات معوق، در حال حاضر توسط شرکت‌های خارجی مادر تولید نشوند؛ بنابراین اصل واردات آن‌ها زیر سوال خواهد بود.

اما فربد زاوه دیگر کارشناس خودرو کشور نیز با بیان اینکه واردات خودرو کامل از نظر آمریکایی‌ها تحریم نیست، به «دنیای‌اقتصاد» گفت: حتی اگر خارجی‌ها حاضر به همکاری با ایران باشند و ارز هم تامین شود، مشکل دیگر، محدودیت در نقل و انتقال پول است که مانعی جدی بر سر راه واردات خودرو توسط خودروسازان به‌شمار می‌رود.

وی افزود: تحریم‌ها به شکلی است که حتی صادرات دارو و مواد غذایی با وجود قرار نداشتن در لیست تحریم، در مرحله نقل و انتقال پول به مشکل می‌خورد؛ زیرا بسیاری از شرکت‌های خارجی نمی‌خواهند زیر بار ریسک انتقال پول به مقصد ایران بروند.

زاوه، اما در پاسخ به این پرسش که آیا ممکن است دولت در نهایت واردات خودرو را به خودروسازان بسپارد، گفت: ممکن است این اتفاق رخ بدهد، هرچند احتمال آن زیاد نیست؛ البته شاید خودروسازان درخواست واردات موقت به دولت داده باشند تا از این راه تعهدات خود را پاسخ دهند.