انسانها باعث و بانی زلزلهاند؟!
نگرانیها از اینکه زلزلهها پدیدهای مربوط به دخالتها و فعالیتهای انسانهاست یک نگرانی همهگیر جهانی است. خصوصاً وقتی که حفاری یا فعالیت زمینگرمایی همزمان با زلزله رخ میدهد.
کد خبر :
۷۱۴۶۱
بازدید :
۱۷۵۱۷
فرادید | بهمحض آنکه استودیوی تلویزیونی شروع به لرزیدن میکند، وحشت بر مجری مستولی میشود. تکگویی او با شروع لرزشها متوقف و او ساکت میشود. لرزشها شدیدتر میشوند. سایر مجریهایی که دور یک میز پلاستیکی بزرگ در کنار مجری اصلی نشستهاند، در جایشان میخکوب میشوند؛ آنها با نگرانی به چپ و راست نگاه میکنند.
سپس لرزشها بدتر میشود. صدای برخورد ابزار استودیو از بالای سرشان شنیده میشود. یکی از مجریها سرش را بالا میگیرد و نگاهی به سقف میاندازد. مجری اصلی به نفسنفس میفتد. دیگر وقت رفتن است.
در همان هنگام که مجریهای تلویزیون کرهجنوبی با عجله میکروفنهایشان را از لباسهایشان جدا و صندلیهایشان را ترک میکردند، زلزلۀ ۵.۵ ریشتری «پوهانگ» را تکان میداد. این یک زمینلرزه قدرتمند بود.
سایر فیلمهای منتشر شده از لحظه وقوع زلزله مردمی را نشان میدهد که میدوند و دیوارها با فاصله کمی پشت سرشان فرو میریزند. تمام شهر با جمعیتی نیممیلیون نفری در شوک فرو رفته است. اما این زمینلرزه یک رویداد طبیعی نیست. آغازگر این لرزشها انسانها بودند.
این ادعا نتیجه گزارشی است که در ماه مارس توسط کارشناسان زلزله در پوهانگ منتشر شد. آنها مسئول کشف علت زمینلرزهای بودند که روز ۱۷ نوامبر سال ۲۰۱۷ کرهجنوبی را لرزاند. در این زمینلرزه ۱۳۵ نفر زخمی و ۱۷۰۰ نفر در خانههای موقتی اسکان داده شدند. هزاران ساختمان آسیبی معاد ۷۵ میلیون دلار دیدند.
از آنجایی که یک پروژه حفاری زمینگرمایی در نزدیکی محل وقوع زمینلرزه در جریان بود؛ یک سؤال بزرگ مطرح شد و آن اینکه مقصر کیست؟ انسانها یا طبیعت؟ کرهجنوبیها برای پی بردن به پاسخ این پرسش و فهم اینکه آیا فعالیتهای صنعتی در وقوع زمینلرزه نقش داشته یا خیر، گروهی از کارشناسان را به خدمت گرفتند و به آنها عنوان کارآگاهان زمینلرزه دادند.
کارآگاهان زمینلرزه موظف هستند با مطالعه اطلاعات مربوط به تاریخچه زلزله به این پرسش پاسخ دهند که آیا زلزله کرهجنوبی یک رویداد کاملا طبیعی بود یا نتیجه مداخلات انسانی؟ اثبات این مسئله کار بسیار سختی است. اما این دانشمندان اکنون به روشهای مطمئنتری برای شناسایی مقصر اصلی دست یافتهاند. آنها کالبدشناسان زمین هستند.
با افزایش حفاریها یا فرکنیگ (شکست هیدرولیکی) در سراسر جهان، نگرانی از افزایش تعداد زمینلرزههای ناشی از فعالیتهای انسانی نیز افزایش یافته است. در حدود ۱۰۰۰۰۰ چاه نفتی هر سال حفاری میشوند و استفاده از انرژی زمینگرمایی، که برخی اوقات شامل تزریق مایع به سنگهای داغ برای تولید بخار است، تا سال ۲۰۵۰ شش-برابر خواهد شد.
با از بین بردن مقادیر زیاد سوخت فسیلی یا پر کردن سنگهای ترکخورده از مایع، امکان برهم خوردن تعادل فشار لایههای زیرین و زمینلرزه وجود دارد.
درست است که ما به صورت استعاری از زمین زیر پایمان به عنوان «زمین سفت» یاد میکنیم، اما در مقیاس زمینشناسی زیر پای ما به هیچ عنوان سفت نیست. زمین پر از صفحاتی با چگالیهای متفاوت است. این صفحات گسلها و شکستگیها هستند که اغلب باریکههای روبان مانندی از مایع شامل رسوبات، خاک رس و سنگ بستر از میان آنها عبور میکند.
لازم به یادآوری نیست که در مقیاسهای بزرگتر، صفحات تکتونیکی غولآسا یا در خلاف جهت یکدیگر با هم برخورد میکنند یا از یکدیگر جدا میشوند. در برخی مناطق زمین مانند برجی از آجرهای اسباببازی روی هم چیده شده است که هر آن ممکن است فرو بریزند.
بیل اِلسوورث نخستین باری که تصاویری از مردم پوهانگ را در حال فرار از زلزله دید، به یاد دارد.
«بعد از دیدن تصاویر دوربینهای مداربسته، باید بگویم آنها خیلی خوششانس بودند که کسی کشته نشد.»
السوورث از مرکز مطالعه لرزههای القاعی دانشگاه استنفورد در این پژوهش بینالمللی برای شناسایی علل زمینلرزه کرهجنوبی مشارکت داشت. این کارشناسان میدانستند برچسب زدن بر زلزله پوهانگ به عنوان بلایی که توسط انسان بهوجود آمده است؛ ادعای بزرگی است.
زلزلهها با مقیاس ریشتر اندازهگیری میشوند - که لوگاریتمی است - به این معنی که هر واحد افزایش، قدرت زلزله را ۱۰ برابر میکند.
ساکنان منطقه میتوانند زلزلهای به بزرگی ۳ ریشتر را احساس کنند و زلزلهای به بزرگی ۴ ریشتر میتواند منجر به سقوط اشیاء از روی قفسهها شود. زلزلهای به بزرگی ۵.۵ یا بیشتر از آن که به واسطه فعالیتهای انسانی بهوجود میآید بسیار نادر است و اگرچه این زلزله، زلزلهای متوسط است، میتواند باعث تخریب ساختمانها شود.
روز بعد از زلزلۀ پوهانگ، شرکت «نِکست ژِئو» که مسئول عملیات آزمایشی زمینگرمایی نیروگاه بود هر نوع مسئولیتی در این زمینه را رد کرد. اما مشاهدات و مستندات السوورث و گروهی که او با آنها همکاری میکرد به نتایج دیگری دست یافتند.
این گروه تحقیقاتی دادههای لرزه نگاری و اطلاعات مربوط به فعالیت شرکت نکست ژئو را گردآوری کردند.
نیروگاههای زمینگرمایی با استفاده از گرمای حاصل از زمین برق تولید میکنند. راههای مختلفی برای این کار وجود دارد. برای مثال از بخاری که بهطور مستقیم از ذخیرهگاههای زمینگرمایی آزاد میشود؛ استفاده میکنند. در موارد دیگر، سنگ ممکن است داغ باشد، اما مایع کافی برای بالا آوردن گرما به شکل بخار به سطح زمین وجود ندارد. برنامه شرکت نکست ژئو برای شکستن سنگها و آزاد کردن گرما تزریق مایع به درون زمین بود.
برای انجام این کار شرکت نکست ژئو باید زمین را تا اعماق زیاد حفر میکرد. در این مرحله بود که اشتباه رخ داد. وقتی سنگ زیرزمینی حفاری میشود به ذرات بسیار ریزی تبدیل میشود که باید از سر راه برداشته شوند. این کار با وارد کرد مایعی با چگالی بالا که دراصطلاح به آن «گِل» گفته میشود؛ انجام میشود. گل از طریق متۀ حفاری وارد میشود که سنگهای پودر شده را به سطح زمین میآورد.
اما حفارهای کرهجنوبی تصادفی منطقهای که دارای سنگهای شکسته بود و در عمق ۳.۴ کیلومتری زمین قرار داشت، حفاری کردند. مقدار زیادی از گل وارد شد که به جای آنکه سنگها را به سمت بالا بیاورد به درون سنگها نفوذ کرد. این کار باعث شد فشار منطقه بالا برود.
السوورث میگوید: «به هر دلیلی راه عبوری باز شده بود که اجازه داد مایع به درون سوراخ عمیق حفاری نفوذ کند. حفارها گل بیشتری را وارد کردند تا از انجام درست عملیات مطمئن شوند؛ اما با این کار فشار منطقه افزایش یافت و نتیجۀ ناخواستهای ایجاد شد: لرزهخیزی.»
«در همان هنگام چند لرزه خفیف ایجاد شد که آنقدر خفیف بودند که حس نشدند.»
این لرزهها توسط تیم حفاری احساس نشد، اما تحلیلهای فضایی نشان میدهد که زمینلرزههای خفیفی بعد از آن ایجاد شد. در واقع حفارها به منطقهای ضربه وارد کرده بودند که محل تلاقی دو صفحۀ زمین یا به اصطلاح زمینشناسی گسل بود. حرکت زمین در راستای این گسلها اتفاق میفتد و دلیل زلزله نیز همین حرکات است.
ایدهئالترین حالت ممکن این است که محل گسلها شناسایی شود و عملیات حفاری در منطقه گسلها انجام نشود، اما ازآنجایی که تعیین محل گسل از سطح زمین غیرممکن بود؛ تیم حفاری کرهای نیز فکرش را نمیکرد حفاری در آن منطقه خطرآفرین باشد.
السوورث میگوید: این بدشانسی بود.»
زلزلههای خفیفی که در همان زمان رخ دادند نشانه بودند که به آنها توجهی نشد. چند هفته بعد زلزلهای به بزرگی ۵.۵ ریشتر پوهانگ را لرزاند.
نتایج به دست آمده در گزارش السوورث و همکارانش نشان داد که این زلزله القاعی و ناشی از فعالیتهای انسانی بوده است. کرهجنوبی اکنون این مسئله را پذیرفته و فعالیت نیروگاه زمینگرمایی متوقف شده است.
انگلستان
یک بعدازظهر آفتابی در اوایل فصل بهار است که «استفان هیکس» به کمک یک پنل خورشیدی بزرگ در یک محفظۀ بزرگ را که در گوشهای از زمین قرار گرفته است، باز میکند.
در پشت حصار، چند اسب قبل از آنکه با شتاب مکان را ترک کنند، ما را با تعجب نگاه میکنند.
هیکس میگوید: «۵ تا از آنها در این منطقه وجود دارند و سپس با اشتیاق کابلها و خرت و پرتهای درون جعبه را بررسی میکند تا مطمئن شود همه چیز سرجایش است.»
هیکس یک دانشمند لرزهنگاری از کالج سلطنتی لندن است. او هدایت پژوهشی را برعهده دارد که هدفش شناسایی علل زمینلرزههای متعدد و کوچکی است که منطقه را میلرزاند. این زمینلرزهها در Surrey با تپههایی با شیب ملایم و چشمههای بخار آب رویدادهایی جدید است که پیش از این شایع نبودهاند. اما در ۲۷ ماه فوریه در ساعات آغازین صبح زلزلهای به بزرگی ۳.۱ ریشتر منطقه را لرزاند. این قویترین زلزلهای بود که تاکنون در این منطقه رخ داده بود و با اینکه خسارتهای زیادی به بار نیاورد، اما رویدادی عجیب بود. در انگلستان فقط ۲ یا ۳ زلزله در سال رخ میدهد.
از آنجا که شرکت نفت و گاز انگلستان در منطقه مشغول استخراج نفت است، ساکنان محلی نگران هستند این فعالیتهاست که منجر به فعال شدن گسلی قدیمی و زلزله شده است. به دنبال این زلزلهها اعتراضات و راهپیماییهایی در منطقه حفاری شروع شد. بسیاری از معترضین از دانشمندان درخواست کردهاند علت این زلزلهها را شناسایی کنند و برای همین هیکس اکنون در این منطقه است.
هیکس میگوید: «این چیزی است که ما به آن دیجیتایزر میگوییم» و به جعبه کوچکی اشاره میکند که در درون محفظۀ سیاهرنگ قرار گرفته است.
«این وسیله سیگنالهای آنالوگ را به شکل رقم در میآورد و ما بعدا میتوانیم آن را به شتاب، متر بر ثانیه یا سرعت تبدیل کنیم.»
ابزارهای متعدد در منطقه وقوع زلزله به این معنی است که صداهای تصادفی مثل عبور ماشینها را میتوان تشخیص داد. این دستگاهها فقط لرزشهای ناشی از زلزله را ثبت میکنند.
کیت تشخیص زلزله ۱۲.۵۰۰ دلار هزینه دارد. هیکس و همکارانش از تابستان سال ۲۰۱۸ مشغول بررسی لرزهها در منطقه هستند.
اما برخلاف پوهانگ، در این منطقه شاهدی برای اثبات القاعی بودن زلزلهها پیدا نشده است.
تمام ۹۰ زلزلهای که در ۸ ماه اخیر در منطقه رخ دادهاند کمتر از ۱ ریشتر بوده اند و در عمق ۲.۵ کیلومتری زمین رخ دادهاند؛ این درحالیست که حفاری در عمق ۷۰۰ یا ۸۰۰ متری رخ میدهد. علاوه بر آن زلزلهها فقط در نزدیکی محل حفاری رخ ندادهاند بلکه در سراسر منطقه ثبت شدهاند.
هیکس میگوید: «ما تصور میکنیم همزمانی زلزلهها با حفاری تصادفی است. بااینحال بسیار جالب است، چون تاکنون چنین زلزلههایی در انگلستان ثبت نشدهاند.».
اما یکی از ساکنان منطقه به نام جکی ویلسون که میگوید هنگام زلزله ۳.۱ ریشتری گربهاش از روی تخت پریده است؛ میگوید: «یک نفر آمد و از ما خواست درخواستی مبنی بر لغو حفاریها در منطقه را امضاء کنیم. او میگوید: «حدس میزنم از وقتی حفاریها در منطقه شروع شده است، این زلزلهها رخی میدهد.»
هیکس از ساکنان محلی ای-میل، تلفن و توئیتهایی را دریافت میکند که بهطور مشابه علت زلزله را حفاریها در منطقه عنوان میکنند. اما تاکنون او به نظریه خود مبنی بر طبیعی بودن زلزلهها قویاً پایبند مانده است. چند هفته بعد از این دیدار هیکس و همکارانش با انتشار گزارشی القاعی بودن زلزلهها در منطقه را رد میکنند.
نگرانی جهانی از القاعی بودن زلزله
اما نگرانیها از اینکه زلزلهها پدیدهای مربوط به دخالتها و فعالیتهای انسانهاست یک نگرانی همهگیر جهانی است. خصوصاً وقتی که حفاری یا فعالیت زمینگرمایی همزمان با زلزله رخ میدهد.
انسانها در سراسر جهان نسبت به اینکه زلزلهها مصنوعی هستند یا بههر حال دخالت و فعالیتهای انسانها باعث فعال شدن گسلها میشود، مشکوکاند. دومی به دلیل فعالیتهای تکتونیکی رخ میدهد، اما بههر حال عامل انسانی در آن نقش مهمی دارد.
فرانسیسکو گریگولی از دانشگاه زوریخ میگوید: «نگرانی مردم از زلزله طبیعی است. هیچ دستورالعمل استانداردی برای شناسایی این رویداد وجود ندارد.»
او که به همراه همکارانش زلزله پوهانگ را یک سال بعد از رخداد بررسی کرده است میگوید؛ دسترسی به اطلاعات حفاری برای ما ممکن نبود و اطلاعات مربوط به زلزله نیز از طریق دانشگاه ژاپن که کیلومترها از مرکز زلزله فاصله داشت در اختیار ما گذاشته شد، هر چه اطلاعات بیشتری در دسترس باشد، دقیقتر میتوان نقش عامل انسانی در زلزله را توضیح داد.
همچنین عدهای از دانشمندان معتقدند با استفاده از ابزار پیشرفته تشخیص لرزه میتوان در حفاریها دقت بیشتری اعمال کرد تا کمترین خسارات ایجاد شود. بااینحال عدهای مخالف انجام حفاری در مناطق پرجمعیت هستند.
دانشمندان میگویند باید به صدای زمین خوب گوش داد تا بتوان از وقوع فجایع پیشگیری کرد و این مستلزم توجه و تحقیقات دائمی و استفاده از ابزار پیشرفته برای ثبت لرزههای خفیف و همینطور بیاهمیت نبودن نسبت به این لرزههاست.
منبع: بی بی سی ورلد
مترجم فرادید: عاطفه رضواننیا
۰