در صدا و سیما چه خبر است؟

تینا جلالی | از میان سریال‌های مختلفی که اخیرا از تلویزیون پخش شد، سریال‌های مهم شبکه یک- «پایتخت ۶» به کارگردانی سیروس مقدم و «نون. خ. ۲» ساخته سعید آقاخانی- مجموعه‌هایی بودند که عوامل و سازندگان آن در رویارویی با بحران کرونا ضبط مجموعه را متوقف کردند و مجبور شدند، سریال‌ها را بدون پایان‌بندی و بی‌سرانجام روانه آنتن کرده و به طور موقت از تلویزیون خداحافظی کنند.

سیروس مقدم پیش‌تر گفته بود: «تنها قسمت‌های آخر و فینال مجموعه «پایتخت ۶» طلب مخاطبین از ما باشد که ان‌شاءالله در اولین روزی که ستاد ملی مبارزه با کرونا اعلام وضعیت عادی کرد، تیم پایتخت فینال را ساخته و در یکی از اعیاد مثل عید فطر و یا ... به محضر مردم عزیز تقدیم می‌کنند.»

سریال «نون. خ. ۲» هم به شکل ناگهانی و درست زمانی که مخاطبان زیادی را به خود جذب کرده بود از آنتن خداحافظی کرد. سعید آقاخانی در مقام کارگردان هیچ توضیحی در این رابطه نداد، اما حمیدرضا آذرنگ یکی از بازیگران اصلی مجموعه در فضای مجازی، ویدیویی را منتشر کرد با این محتوا که پایان «نون. خ» به دست آن‌ها رقم نخورده: «مهمان ناخوانده‌ای که این روز‌ها همه‌مان را کنج خانه زندانی و حبس کرده و شب‌ها و روز‌های قرنطینه‌ای را آفریده است؛ باعث شد که پایان سریال «نون. خ» به اینجا ختم شود.».

اما در روز‌های اخیر، خبر توقف ساخت سریال این شب‌های ماه رمضان با عنوان «زیرخاکی» هم به دلیل بحران شیوع ویروس منتشر شد. جلیل سامان در دو متن مجزا در فضای مجازی از ناتمام ماندن تصویربرداری فصل دوم سریال به علت شیوع کرونا و ادامه تصویربرداری آن در زمانی نامشخص خبر داد تا این مجموعه هم به جمع سریال‌های تلویزیون که تحت تاثیر ویروس کرونا نیمه‌تمام باقی مانده‌اند، اضافه شود.

احترام به مخاطب کجاست؟
طی یکی، دو هفته گذشته خبر رسیده برخی از پروژه‌های تلویزیونی با رعایت کلیه مقررات و پروتکل‌های بهداشتی کار ضبط خود را شروع کرده‌اند و تصویربرداری پروژه‌ها آغاز شده است. در شرایطی که مردم کشور همچنان با وضعیت قرنطینه‌ای دست و پنجه نرم می‌کنند و کشور هنوز بحران کرونا را از سر نگذرانده، در وضعیتی که سینما‌ها تعطیل است و مردم سرگرمی خاصی ندارند و نمی‌توانند با خیال راحت اوقات فراغت خود را در بیرون از خانه سپری کنند، دو پرسش مطرح می‌شود:

آیا سازندگان مجموعه‌های «پایتخت» و «نون. خ. ۲» که ساخت ادامه سریال خود را به خاطر شیوع کرونا رها کرده‌اند نباید در هفته‌های گذشته که ساخت سریال‌ها از سر گرفته شده (نه در صورت حرفه‌ای ماجرا) حداقل برای احترام و شعور مخاطب هم که شده، ادامه ضبط مجموعه‌ها را از سر می‌گرفتند تا مخاطبان بتوانند در روز‌ها و شب‌های عید فطر مخاطب تلویزیون باشند، آن هم دو مجموعه‌ای که به اذعان خود مدیران این دستگاه عریض و طویل، مخاطبان زیادی را جذب کردند؟

عملا می‌بینیم که چنین چیزی روی نداده. در این مدت نه خبری از ادامه تصویربرداری سریال «نون. خ. ۲» منتشر شده و نه اصلا مشخص است چه زمانی ادامه سریال پایتخت ۶ ساخته می‌شود؟ گویی سازندگان هم بدشان نمی‌آمده که بعد از چند ماه وقفه، بودجه و کد مجزای دوباره‌ای برای از سر‌گیری ادامه سریال‌ها تعریف شود.

اما سوال مهم و اساسی دیگر این است که آیا در دستگاه عریض و طویل تلویزیون هیچ تقویمی برای آینده‌نگری روز‌ها و مناسبت‌های تاریخی وجود ندارد؟ مگر کشور ما هر سال نوروز ندارد؟ آیا باید این طور فکر کنیم که ماه رمضان در تقویم رویداد‌های صدا وسیما تعریف نشده است؟

آیا می‌توان این برداشت را کرد که اساسا تلویزیون با واژه‌ای تحت عنوان برنامه‌ریزی و استراتژی بیگانه است که در چنین روز‌هایی به صورت پی در پی با سریال‌هایی مواجه می‌شود که به اصطلاح «ته» نداشته باشد؟

محمدعلی نجفی: تلویزیون را جدی نگیرید
با محمدعلی نجفی که دهه ۶۰ سریال «سربداران» او از تلویزیون پخش می‌شد در همین رابطه گفتگو کردیم. او بر این عقیده است که اساسا عملکرد تلویزیون را نباید جدی گرفت برای اینکه گردانندگان این دستگاه نه اندیشه‌ای در سر دارند و نه به فرهنگ فکر می‌کنند و نه برای هنر ارزش قائل می‌شوند:

«برای مسوولان تلویزیون، توجه مخاطب اصلا مهم نیست و اصلا از خودشان این سوال را نمی‌پرسند که کسی برنامه‌شان را می‌بیند یا نمی‌بیند. ضمن اینکه اصلا برایشان اهمیت ندارد که چه چیزی را برای مخاطب تولید می‌کنند و از چه موضوعی با مخاطب حرف می‌زنند.

گردانندگان آن انگار در یک فضای کاملا انتزاعی قدم می‌زنند گو اینکه واقعیت‌های جامعه را اصلا نمی‌بینند یا درکی از شرایط موجود ندارند. حالا شما از پایان‌بندی سریال‌ها و حرفه‌ای بودن عملکرد سازندگان سریال حرف می‌زنید؟»

او می‌گوید: «از نظر من تلویزیون مثل خانواده از هم گسیخته‌ای است که پدر و مادر برای خودشان هستند و کار‌های خود را می‌کنند و عقاید خودشان را دارند. فرزندان هم از صبح تا شب به دنبال کار و بار خود می‌گردند. آن‌ها دلمشغولی و تفکرات خود را دارند.

فقط شب به شب این فرزندان به خانه می‌آیند و در خانه می‌خوابند و پدر و مادر همین که می‌دانند، فرزندانشان زنده هستند برایشان کافی است ولاغیر. تلویزیون هم همین حالت پارکینگ را دارد.»

نجفی می‌گوید: ۴۰ سال پیش من مجموعه‌ای را ساختم تحت عنوان سربداران. آیا عجیب نیست که بعد از ۴۰ سال همچنان این مجموعه از تلویزیون پخش می‌شود؟ آیا خود این موضوع از ضعف بزرگ تلویزیون حکایت نمی‌کند؟

محمدعلی نجفی معتقد است اگر اندک مجموعه‌هایی هم در سال‌های اخیر ساخته شده که با استقبال مخاطب همراه بوده همه بر حسب تصادف بوده: «معتقدم مجموعه‌هایی نظیر «شب دهم» حسن فتحی یا «زیر تیغ» محمدرضا هنرمند گلی در میان کویر هستند که رویش این گل‌ها در کویر کاملا تصادفی بوده وگرنه خودمان که دیگر می‌دانیم، تلویزیون ما چیزی نیست که بخواهیم جدی‌اش بگیرم.»

صحبت‌های نجفی که به پایان می‌رسد، ناخواسته حرف‌های اخیر ابوالحسن داوودی به یادم می‌آید. او همین چند وقت پیش گفته بود شرایط تلویزیون این روز‌ها کاملا اضطراری و اورژانسی است. او گفته بود، خروجی تلویزیون در سطح ملی به جایی رسیده که مردم دیگر به این رسانه اعتماد ندارند. او ندانم‌کاری‌ها در مدیریت را به رسانه‌ای تشبیه کرده بود که توسط مدیر منصوب یک روزنامه حزبی اداره می‌شود و نه مسوول یک رسانه بزرگ و انحصاری ملی.»

کامران قدکچیان: تلویزیون با کیفیت رابطه‌ای ندارد.
اما کامران قدکچیان که اوایل دهه ۷۰ سریال «بهشت گمشده» را برای تلویزیون ساخته بود در همین راستا معتقد است در ۴۰ سال اخیر تنها نکته‌ای که در تلویزیون برای مسوولان اهمیت نداشته، بحث کیفیت مجموعه‌ها و برنامه‌هایی است که روانه آنتن می‌کنند، یعنی تنها چیزی که در تلویزیون ملاک نیست، کیفیت است.

او می‌گوید: «در این دستگاه سازندگان به تنها چیزی که باید مقید باشند، تایم و زمان برنامه و سریال است. یعنی اگر قرارداد ۴۵ دقیقه دارند باید و حتما و قطعا آن ۴۵ دقیقه را به تلویزیون بدهند.

حالادر این ۴۵ دقیقه یک بازیگر از ابتدا تا به انتهای زمان فقط در صحنه راه برود و از مقابل دوربین رد شود برای مدیران به هیچ وجه فرقی نمی‌کند و اصلا درباره این موضوع سوال هم نمی‌پرسند که چرا یک بازیگر ۴۵ دقیقه فقط از جلوی دوربین رد شده است؟

از نظر قدکچیان ۲۰ روز مانده به عید یکباره مدیران تصمیم می‌گیرند که بودجه برای برنامه عید اختصاص بدهند یا یک هفته مانده به ماه رمضان دور هم جمع می‌شوند که مجموعه ماه رمضانی بسازند در این مسیر شبکه‌های تلویزیون هم که کاملا به دست هم نگاه می‌کنند و می‌بینند کدام شبکه چه چیزی را پخش می‌کنند آن‌ها هم همان را پخش کنند.

تنها چیزی که در این میان وجود ندارد، تدبیر و درایت و برنامه‌ریزی تولید است همه چیز سمبل کاری، همه چیز دقیقه نودی. حرف‌ها وعده‌ها و قول‌های زیبا در جلسات می‌گویند، پای اجرا که می‌رسند هیچ به هیج.

از نظر قدکچیان تلویزیون در ۷ سال اخیر با گرفتاری مالی زیادی مواجه بوده و فشار اقتصادی باعث پیامد‌های منفی برای این دستگاه شده که نتیجه آن در بی‌برنامگی‌ها خودش را بروز داده است: «در بسیاری از سریال‌ها پول عوامل داده نشده و تنها با وعده و قول و قرار عوامل را سر کار برده‌اند.»

خسرو دهقان: دلیل همه مشکلات بی‌رقیبی است
خسرو دهقان، منتقد نگاه کارشناسانه به این ماجرا دارد و می‌گوید: «به عقیده من تمام این بلبشو‌های موجود در صدا و سیما به خاطر نداشتن رقیب است.» او برای روشن شدن بحث به مثالی اشاره می‌کند: «در نظر بگیرید در یک شهر یا یک روستا فقط یک بقالی یا یک نانوایی برای عرضه مایحتاج مردم وجود داشته باشد، پر واضح است که آن بقالی یا نانوایی هر جنسی که صاحبانشان بخواهند به مردم عرضه می‌کند و مردم هم مجبورند از آن کالا‌ها استفاده کنند، چون چاره‌ای به غیر از آن ندارند.

حتی اگر نان بی‌کیفیت باشد حتی اگر شیر، ماست کره و هر چیزی که در بقالی وجود دارد، نامرغوب باشد مردم از آن تهیه می‌کنند، اما اگر در همان روستا یا شهر دو بقالی و دو نانوایی باشد، قضیه کاملا فرق می‌کند هر کدام از این بقالی‌ها یا نانوایی‌ها برای جذب مشتری بیشتر تلاش می‌کنند، جنس بهتر و باکیفیت‌تری به مشتری خود عرضه کنند.»

از نظر این منتقد وضعیت امروز تلویزیون ما بی‌شباهت به این بقالی و نانوایی خودمختار نیست: «تلویزیون امروز بی‌رقیب است و از آنجایی که در ایران شبکه خصوصی هم تعریف نشده تا مسوولان آن‌ها برای جذب مخاطب بیشتر با هم به رقابت بپردازند و روی کیفیت کارشان تمرکر کنند همین مساله باعث شده هر نوع برنامه و سریال و آیتم با هر سطح کیفیتی را به خورد مخاطب دهند تا جایی هم که می‌توانند، می‌تازانند و در آخر هم می‌گویند «همینی که هست.»

دهقان همچنین در بخش دیگری از صحبت خود به واقف بودن مدیران سازمان صدا و سیما بر تمایل و جذب مردم به ماهواره‌ها و شبکه‌های فارسی زبان خارجی اشاره می‌کند و می‌گوید: «مدیران سازمان صدا و سیما بهتر از هر کس دیگری در جریانند که مردم به برنامه‌های ماهواره تمایل بیشتری دارند، اما این مساله اصلا برایشان مهم نیست و به آن توجهی نمی‌کنند و تلاش هم نمی‌کنند که توجه مردم را به شبکه‌های داخلی خودمان جلب کنند. در نتیجه هر برنامه‌ای با هر سطح کیفیتی برای مخاطب پخش می‌کنند.»

جواد نوروزبیگی: تلویزیون به مردم بی‌احترامی می‌کند
جواد نوروزبیگی که سال‌ها قبل دو سریال «آشپزباشی» به کارگردانی محمدرضا هنرمند و «شوق پرواز» ساخته یدالله صمدی را روی آنتن تلویزیون داشت، نیمه کاره رها کردن مجموعه‌ها را نوعی بی‌احترامی به مخاطب می‌داند و به نکته جالبی اشاره می‌کند:

«سال ۸۸ که مجموعه آشپزباشی از تلویزیون پخش می‌شد، ضبط تصاویر با اوج التهابات و شلوغی‌ها همراه بود. خاطرم هست به هر نحوی که بود تحت هر شرایطی ولو برای دو ساعت گروه ضبط را به اتفاق کارگردان دور هم جمع می‌کردیم و هر جور که بود، ضبط را ادامه می‌دادیم تا مجموعه کامل به آنتن تحویل داده شود.

یا هنگام پخش مجموعه سریال «شوق پرواز» پخش مجموعه را یک سال عقب انداختم، چون با برخی از نهاد‌ها به مشکل برخورده بودیم و من نمی‌خواستم مجموعه نصفه و نیمه از تلویزیون پخش شود. تمام تلاشم را کردم تا مجموعه را کامل به مخاطب ارایه دهم.»

این تهیه‌کننده سینما که سال‌های زیادی است که با تلویزیون همکاری نکرده، می‌گوید: «نیمه کاره رها کردن قصه و سریال برای مخاطب هیچ توجیهی ندارد و این مساله درست مثل این می‌ماند که ما کالای ناقص به مخاطب تحویل دهیم، آیا ما هم در سینما می‌توانیم یک فیلم سینمایی را در شرایط کرونایی نیمه ساخت بدون پایان‌بندی و انسجام قصه روانه اکران کنیم؟ آخر مگر می‌شود؟

نوروزبیگی می‌گوید: «اگر من تهیه‌کننده این سریال‌های اخیر تلویزیون بودم به اعتبار خودم و از آنجایی که به کارم علاقه دارم تحت هر شرایطی با رعایت کلیه پروتکل‌های بهداشتی یا کار را تمام می‌کردم یا وقتی چاره‌ای نداشتم، سریال را اساسا پخش نمی‌کردم. نیمه رها کردن سریال را اصلا نمی‌توانم درک کنم. کمااینکه سریال‌های دیگر من هم با مشکلات زیادی مواجه بود با تمام تلاشی که با تیم کردیم، مجموعه‌های کامل شده را به پخش رساندم».

نیمه رها کردن سریال‌ها در تلویزیون مسبوق به سابقه است
اما در انتها بد نیست این نکته را هم محض اطلاع یادآوری کنیم که رها کردن سریال‌ها بدون پایان‌بندی و بی‌نوعی بی‌احترامی به شعور و علایق مخاطب در شبکه یک سیما مسبوق به سابقه است. اگر خاطرتان باشد، سال ۹۱ مجموعه کمدی از شبکه یک پخش می‌شد تحت عنوان «میلیاردر» با بازی سامان گوران، مجید مظفری، عاطفه رضوی و محمدرضا شریفی‌نیا که کارگردانی آن را علیرضا امینی بر عهده داشت و تهیه‌کننده سریال مذکور هم رامین عباسی‌زاده بود.

همان زمانی که مهدی فرجی، مدیر شبکه یک سیما بود. سریال درباره پسری به نام بهادر بود که برای پیدا کردن کار به هر دری می‌زند تا اینکه در شرکتی بزرگ و خانوادگی استخدام می‌شود.

این مجموعه هم همچون سرنوشت «پایتخت ۶» و «نون. خ. ۲» بعد از چند قسمت که از پخشش گذشت از آنتن جدا شد با این وعده که به زودی ادامه داستان به مخاطبان ارایه می‌شود ولی تاکنون بعد از گذشت نزدیک به ۸ سال از ادامه ساخت «میلیاردر» خبری نیست که نیست. برای جدا شدن سریال «پایتخت ۶» و «نون. خ. ۲» از آنتن بحث کرونا مطرح شد برای پخش میلیاردر چه بهانه‌ای بود؟