درآمدی بر معمای مخاطب: یک خوانش اقتصادی
فیلم خوب چیست؟ بهترین فیلم‌ها کدامند؟ اینها سؤالاتی هستند که گریبان هر بیننده‌ای را لااقل یک‌بار گرفته‌اند. باور کنیم یا نکنیم بهترین فیلم‌ها یا فیلم‌ترین فیلم‌ها معیار دارند. از بدو تأسیس سینما هر فرد یا گروهی برای پاسخ‌دادن به این سؤالات به ابداع یا اقتباس ضوابطی برای آنها روی آورده است.
کد خبر :
۹۹۳۳
بازدید :
۸۹۵۷
فیلم خوب چیست؟ بهترین فیلم‌ها کدامند؟ اینها سؤالاتی هستند که گریبان هر بیننده‌ای را لااقل یک‌بار گرفته‌اند. باور کنیم یا نکنیم بهترین فیلم‌ها یا فیلم‌ترین فیلم‌ها معیار دارند. از بدو تأسیس سینما هر فرد یا گروهی برای پاسخ‌دادن به این سؤالات به ابداع یا اقتباس ضوابطی برای آنها روی آورده است.
مآلا اهل‌فن، این معیارهای متعارف برتری را به دو دسته تقسیم می‌کنند:
معیارهای نخبه‌گرایانه و عوام‌گرایانه «عالم هنر» یا جماعت هنری، ضابطان معیارهای نخبه‌گرایانه هستند و سهم آنها (شامل صنوف متعدد دست‌اندرکاران و منتقدان سینما، جشنواره‌ها و جوایزشان، انستیتوهای فیلم و ارزش‌گذاری‌های متناوبشان) تأثیر بسزایی در شکل‌گیری این معیارها دارد؛ با تلخیص و تخفیف، از نظر آنها اولویت با فیلمی است که غنای زیبایی‌شناسانه داشته باشد و جایگاهی هنری/تاریخی بیابد.
«گیشه» یا فروش، ضابط معیارهای عوام‌گرایانه است و- باز هم با تلخیص و تخفیف- اولویت با فیلمی است که خوب می‌فروشد. طبیعتا مخاطب نیز باور خود را به هرکدام از این دو شق نظری منتسب می‌کند و فهم و داوری متعارف تا حدودی بر این باورهای دوگانه استوار است.
اما سؤال اینجاست که آیا واقعا هر فیلمی که خوب می‌فروشد، خوب است؟ یا هر فیلمی که توجه نخبگان هنر را برمی‌انگیزد، فیلم‌تر است؟ جزئیات زیاد این پاسخ‌ها مانع می‌شوند تا در این وجیزه بتوان به همه شئون آن پرداخت.
اما برای روشن‌ترشدن این بحث غالبا طاقت‌فرسا و ترسیم چشم‌اندازی از مصادیق آن، نگارنده دست به تنظیم دو جدول زده است که (با تلخیص و تخفیف) عملکرد اقتصادی و هنری مقطعی از تاریخ سینما را بررسی می‌کنند.
در قسمت اول این مقاله، به بررسی جدول پرفروش‌ترین‌ها می‌پردازیم و از این رهگذر این سؤال را مورد بررسی قرار می‌دهیم که «آیا واقعا هر فیلمی که خوب می‌فروشد، خوب است؟» تحلیل و مقایسه این دو جدول را در قسمت‌های بعدی این مقاله پی خواهیم گرفت.
۱- چندی قبل آی‌‌ام‌دی‌بی، مرجع معتبر اینترنتی فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی، ٢٥ساله شد (برای سهولت کار، وب‌سایت « بانک اطلاعات سینمای ایران سوره» را نسخه فارسی آن تصور کنید).
تولدی مبارک برای پایگاه داده‌های اینترنتی فیلم و یکی از ارزشمندترین مراجع ادبیات سینمایی (یا حتی ادبیات ثانویه در علوم انسانی). فلسفه تأسیس چنین دانشنامه‌ای، از یک‌سو بر گردآوری اطلاعات پیرامون عالم فیلم استوار است و از سویی دیگر، در پیونددادن بی‌واسطه این داده‌ها با نیازهای مخاطبان (چه با پوشش اخبار و نمایه‌های مختلف محصولات، چه با درجه‌بندی و فهرست‌سازی کاربران، چه با اعلام مرتب آمار فروش فیلم‌ها، چه با پوشش شبکه توزیع فیلم).
حالا پس از ٢٥ سال، این پایگاه در نظر اهل فن نیز یکی از حلقه‌های میان تولید و توزیع فیلم است؛ حلقه‌ای که می‌تواند به پرکردن شکاف میان «گیشه» و «عالم هنر» کمک کند. به یمن تولد این مرجع، آی.ام. دی.بی فهرستی از پرفروش‌ترین عناوین تولیدی ٢٥ سال اخیر را منتشر کرد؛ فهرستی مبتنی‌بر فروش این فیلم‌ها در آمریکا و کانادا یا همان «بازار داخلی» به‌اصطلاح هالیوودی‌ها؛ فهرستی از ٢٥ محصول برتر اقتصادی این ٢٥ساله، در بزرگ‌ترین بازار جهان که از هر جهت قابل‌تأمل و بررسی است.
چراکه در آن فروش فیلم‌های آشنا و مشهور، به اتکای قیمت امروز بلیت یک‌بار دیگر محاسبه شدند. اما این اتفاق هم‌زمان شد با اکران «جنگ ستارگان» و رکوردشکنیهای پی‌درپی این فیلم در گیشه‌های مختلف. در نتیجه، رده‌بندی میزان فروش پرفروش‌ترین‌ها [ازجمله فهرست فوق] دست‌خوش تغییرات فاحشی شد و نظر بسیاری نسبت به عملکرد اقتصادی این «محصولات» تغییر کرد.
با یک جست‌وجوی ساده اینترنتی برای یافتن فهرستی مشابه از پرفروش‌ترین فیلم‌های جهان، (فهرستی که ارزش اقتصادی محصولات سینمایی و برندها را به قیمت امروز محاسبه کرده باشد) به آماری دست می‌یابیم که از سوی باکس‌آفیس‌موجو (یکی از مراجع متقن گیشه و همکار آی‌‌ام‌دی‌بی) منتشر شده است؛ آماری دقیق که مضاف بر آن، عملکرد اقتصادی فیلم‌ها را نیز مندرج کرده است.
با رده‌بندی‌های گوناگون سرشار از معیارهای حرفه‌ای سختگیرانه؛ از فروش داخلی و خارجی گرفته تا محاسبه تورم در فروش، ارزش اقتصادی تک‌تک عوامل اصلی فیلم و مانند اینها؛ کیمیای نابی که ارزش اقتصادی امروزین بسیاری از فیلم‌های قدیمی‌تر را نیز مانند یک «محصول» مشخص می‌کند.
شاید برای بسیاری باورنکردنی باشد که برمبنای فروش داخلی، «بربادرفته» که در اکران خود فروشی معادل ١٤٩میلیون‌دلار داشته است، با احتساب تورم بلیت، با ارزشی برابر یک میلیارد و ٧٣٩ میلیون دلار در صدر محصولات پرارزش تاریخ سینما بایستد. یا از آن بیشتر، سری «جنگ ستارگان» با احتساب تورم بلیت و جمع فروش داخلی قسمت‌های مختلف، پرارزش‌ترین برند تاریخ سینما از لحاظ اقتصادی باشد.
در جدول الف، فهرست اولیه آی‌‌ام‌دی‌بی از ٢٥ فیلم در ستون اول، رتبه و عملکرد اقتصادی هر فیلم در فهرست باکس‌آفیس‌موجو در ستون‌های دیگر و درجه‌ای که مخاطبان آی‌‌ام‌دی‌بی از ١٠ به هر فیلم داده‌اند، در آخرین ستون قرار گرفته است.
در ستون دوم و پنجم رتبه و ارزش اقتصادی (با اتکا به فروش داخلی) هرکدام از برترین تولیدات ٢٥ سال اخیر به قیمت امروز محاسبه شده‌اند. متأسفانه چنین دقت و وثوقی در مورد فروش خارجی (خارج از آمریکا و کانادا) محصولات آمریکایی و حتی غیرآمریکایی وجود ندارد.
به‌عنوان نمونه استودیوهای هالیوودی در سال ۲۰۱۵ مسئولان آماردهی کشور چین را بارها متهم کردند که با دست‌کاری در آمار فروش انیمیشن چینی «شکار هیولا» آن‌را بالاتر از «سریع و خشن ٧» به‌عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال کشور چین اعلام کرده‌اند.
با این توصیف، این جدول یک استثنا دارد: «جنگ ستارگان». فروش و رکوردشکنیهای«جنگ ستارگان» تا پایان هفته چهارم لحاظ شده است (پس از افتتاح در چین) و کماکان ادامه دارد.
تاکنون این فیلم توانسته است با فروشی بالغ بر ٨٥٠میلیون‌دلار، رکورد میزان فروش داخلی را (بدون احتساب تورم) بشکند. اما همان‌طور که در جدول ذیل (ستون‌های دوم و پنجم) می‌بینید، با احتساب تورم پس از «تایتانیک» قرار دارد.
در بخش فروش خارجی (ستون هفتم) نیز این فیلم تاکنون توانسته به فروشی بالغ بر یک‌میلیارددلار دست پیدا کند که آن را پشت سر «تایتانیک» و «آواتار» در رده سوم فروش خارجی قرار می‌دهد. با توجه به پیش‌بینی‌ها و با این روند فروش، در چند هفته آتی این فیلم رکورد «تایتانیک» را در مجموع فروش یا همان فروش جهانی (ستون هشتم) به‌راحتی خواهد شکست.
هرچند که رسیدن به فروش جهانی «آواتار» سخت و رسیدن به جایگاه «بربادرفته» در جدول فروش با احتساب تورم بلیت، بعید به نظر می‌رسد. ازاین‌رو، رتبه آن در ستون دوم صرفا حدس نگارنده بر این مبناست.
پي‌نوشت:
١- فهرست پرفروش‌های ٢٥ ساله آی‌‌ام‌دی‌بی
www.imdb.com/list/ls٠٧٩٥٢٤٣١٧
٢- جدول پرفروش ترین‌های تاریخ سینمای آمریکا با احتساب تورم
www.boxofficemojo.com/alltime/adjusted.htm
مآلا اهل‌فن، این معیارهای متعارف برتری را به دو دسته تقسیم می‌کنند:
معیارهای نخبه‌گرایانه و عوام‌گرایانه «عالم هنر» یا جماعت هنری، ضابطان معیارهای نخبه‌گرایانه هستند و سهم آنها (شامل صنوف متعدد دست‌اندرکاران و منتقدان سینما، جشنواره‌ها و جوایزشان، انستیتوهای فیلم و ارزش‌گذاری‌های متناوبشان) تأثیر بسزایی در شکل‌گیری این معیارها دارد؛ با تلخیص و تخفیف، از نظر آنها اولویت با فیلمی است که غنای زیبایی‌شناسانه داشته باشد و جایگاهی هنری/تاریخی بیابد.
«گیشه» یا فروش، ضابط معیارهای عوام‌گرایانه است و- باز هم با تلخیص و تخفیف- اولویت با فیلمی است که خوب می‌فروشد. طبیعتا مخاطب نیز باور خود را به هرکدام از این دو شق نظری منتسب می‌کند و فهم و داوری متعارف تا حدودی بر این باورهای دوگانه استوار است.
اما سؤال اینجاست که آیا واقعا هر فیلمی که خوب می‌فروشد، خوب است؟ یا هر فیلمی که توجه نخبگان هنر را برمی‌انگیزد، فیلم‌تر است؟ جزئیات زیاد این پاسخ‌ها مانع می‌شوند تا در این وجیزه بتوان به همه شئون آن پرداخت.
اما برای روشن‌ترشدن این بحث غالبا طاقت‌فرسا و ترسیم چشم‌اندازی از مصادیق آن، نگارنده دست به تنظیم دو جدول زده است که (با تلخیص و تخفیف) عملکرد اقتصادی و هنری مقطعی از تاریخ سینما را بررسی می‌کنند.
در قسمت اول این مقاله، به بررسی جدول پرفروش‌ترین‌ها می‌پردازیم و از این رهگذر این سؤال را مورد بررسی قرار می‌دهیم که «آیا واقعا هر فیلمی که خوب می‌فروشد، خوب است؟» تحلیل و مقایسه این دو جدول را در قسمت‌های بعدی این مقاله پی خواهیم گرفت.
۱- چندی قبل آی‌‌ام‌دی‌بی، مرجع معتبر اینترنتی فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی، ٢٥ساله شد (برای سهولت کار، وب‌سایت « بانک اطلاعات سینمای ایران سوره» را نسخه فارسی آن تصور کنید).
تولدی مبارک برای پایگاه داده‌های اینترنتی فیلم و یکی از ارزشمندترین مراجع ادبیات سینمایی (یا حتی ادبیات ثانویه در علوم انسانی). فلسفه تأسیس چنین دانشنامه‌ای، از یک‌سو بر گردآوری اطلاعات پیرامون عالم فیلم استوار است و از سویی دیگر، در پیونددادن بی‌واسطه این داده‌ها با نیازهای مخاطبان (چه با پوشش اخبار و نمایه‌های مختلف محصولات، چه با درجه‌بندی و فهرست‌سازی کاربران، چه با اعلام مرتب آمار فروش فیلم‌ها، چه با پوشش شبکه توزیع فیلم).
حالا پس از ٢٥ سال، این پایگاه در نظر اهل فن نیز یکی از حلقه‌های میان تولید و توزیع فیلم است؛ حلقه‌ای که می‌تواند به پرکردن شکاف میان «گیشه» و «عالم هنر» کمک کند. به یمن تولد این مرجع، آی.ام. دی.بی فهرستی از پرفروش‌ترین عناوین تولیدی ٢٥ سال اخیر را منتشر کرد؛ فهرستی مبتنی‌بر فروش این فیلم‌ها در آمریکا و کانادا یا همان «بازار داخلی» به‌اصطلاح هالیوودی‌ها؛ فهرستی از ٢٥ محصول برتر اقتصادی این ٢٥ساله، در بزرگ‌ترین بازار جهان که از هر جهت قابل‌تأمل و بررسی است.
چراکه در آن فروش فیلم‌های آشنا و مشهور، به اتکای قیمت امروز بلیت یک‌بار دیگر محاسبه شدند. اما این اتفاق هم‌زمان شد با اکران «جنگ ستارگان» و رکوردشکنیهای پی‌درپی این فیلم در گیشه‌های مختلف. در نتیجه، رده‌بندی میزان فروش پرفروش‌ترین‌ها [ازجمله فهرست فوق] دست‌خوش تغییرات فاحشی شد و نظر بسیاری نسبت به عملکرد اقتصادی این «محصولات» تغییر کرد.
با یک جست‌وجوی ساده اینترنتی برای یافتن فهرستی مشابه از پرفروش‌ترین فیلم‌های جهان، (فهرستی که ارزش اقتصادی محصولات سینمایی و برندها را به قیمت امروز محاسبه کرده باشد) به آماری دست می‌یابیم که از سوی باکس‌آفیس‌موجو (یکی از مراجع متقن گیشه و همکار آی‌‌ام‌دی‌بی) منتشر شده است؛ آماری دقیق که مضاف بر آن، عملکرد اقتصادی فیلم‌ها را نیز مندرج کرده است.
با رده‌بندی‌های گوناگون سرشار از معیارهای حرفه‌ای سختگیرانه؛ از فروش داخلی و خارجی گرفته تا محاسبه تورم در فروش، ارزش اقتصادی تک‌تک عوامل اصلی فیلم و مانند اینها؛ کیمیای نابی که ارزش اقتصادی امروزین بسیاری از فیلم‌های قدیمی‌تر را نیز مانند یک «محصول» مشخص می‌کند.
شاید برای بسیاری باورنکردنی باشد که برمبنای فروش داخلی، «بربادرفته» که در اکران خود فروشی معادل ١٤٩میلیون‌دلار داشته است، با احتساب تورم بلیت، با ارزشی برابر یک میلیارد و ٧٣٩ میلیون دلار در صدر محصولات پرارزش تاریخ سینما بایستد. یا از آن بیشتر، سری «جنگ ستارگان» با احتساب تورم بلیت و جمع فروش داخلی قسمت‌های مختلف، پرارزش‌ترین برند تاریخ سینما از لحاظ اقتصادی باشد.
در جدول الف، فهرست اولیه آی‌‌ام‌دی‌بی از ٢٥ فیلم در ستون اول، رتبه و عملکرد اقتصادی هر فیلم در فهرست باکس‌آفیس‌موجو در ستون‌های دیگر و درجه‌ای که مخاطبان آی‌‌ام‌دی‌بی از ١٠ به هر فیلم داده‌اند، در آخرین ستون قرار گرفته است.
در ستون دوم و پنجم رتبه و ارزش اقتصادی (با اتکا به فروش داخلی) هرکدام از برترین تولیدات ٢٥ سال اخیر به قیمت امروز محاسبه شده‌اند. متأسفانه چنین دقت و وثوقی در مورد فروش خارجی (خارج از آمریکا و کانادا) محصولات آمریکایی و حتی غیرآمریکایی وجود ندارد.
به‌عنوان نمونه استودیوهای هالیوودی در سال ۲۰۱۵ مسئولان آماردهی کشور چین را بارها متهم کردند که با دست‌کاری در آمار فروش انیمیشن چینی «شکار هیولا» آن‌را بالاتر از «سریع و خشن ٧» به‌عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال کشور چین اعلام کرده‌اند.
با این توصیف، این جدول یک استثنا دارد: «جنگ ستارگان». فروش و رکوردشکنیهای«جنگ ستارگان» تا پایان هفته چهارم لحاظ شده است (پس از افتتاح در چین) و کماکان ادامه دارد.
تاکنون این فیلم توانسته است با فروشی بالغ بر ٨٥٠میلیون‌دلار، رکورد میزان فروش داخلی را (بدون احتساب تورم) بشکند. اما همان‌طور که در جدول ذیل (ستون‌های دوم و پنجم) می‌بینید، با احتساب تورم پس از «تایتانیک» قرار دارد.
در بخش فروش خارجی (ستون هفتم) نیز این فیلم تاکنون توانسته به فروشی بالغ بر یک‌میلیارددلار دست پیدا کند که آن را پشت سر «تایتانیک» و «آواتار» در رده سوم فروش خارجی قرار می‌دهد. با توجه به پیش‌بینی‌ها و با این روند فروش، در چند هفته آتی این فیلم رکورد «تایتانیک» را در مجموع فروش یا همان فروش جهانی (ستون هشتم) به‌راحتی خواهد شکست.
هرچند که رسیدن به فروش جهانی «آواتار» سخت و رسیدن به جایگاه «بربادرفته» در جدول فروش با احتساب تورم بلیت، بعید به نظر می‌رسد. ازاین‌رو، رتبه آن در ستون دوم صرفا حدس نگارنده بر این مبناست.
پي‌نوشت:
١- فهرست پرفروش‌های ٢٥ ساله آی‌‌ام‌دی‌بی
www.imdb.com/list/ls٠٧٩٥٢٤٣١٧
٢- جدول پرفروش ترین‌های تاریخ سینمای آمریکا با احتساب تورم
www.boxofficemojo.com/alltime/adjusted.htm
۰
