چرا «اژدها» در همۀ فرهنگ‌ها حضور دارد؟
زیبایی، وحشت و قدرت اژدها محرکِ داستان‌های رمزآلود است و نشان می‌دهد که تمام پدیده‌ها را نمی‌توان به سادگی درک کرد و توضیح داد.
فرادید | سریال « خاندان اژدها » نخستین پیش‌درآمدِ HBO بر « بازی تاج و تخت »، بدون شک توجهِ مردم را به موضوعِ اژدهایان وحشی بیشتر جلب کرده است. اژدهایان به هرشکلی که باشند، دوپا یا چهارپا، با نفس آتشین یا توانایی تغییر چهره، فلس‌دار یا پردار، مردمِ سراسر دنیا را شیفتۀ قدرت‌های افسانه‌ای خود کرده‌اند.
به گزارش فرادید ، مدت‌ها پیش از این که « هری پاتر »، « شانگ‌چی و افسانه‌ی ده حلقه » و دیگر برداشت‌های مدرن بر شهرت اژدها در قرن بیست و یکم بیفزایند، مصنوعات بجامانده از تمدن‌های باستان اهمیت آن‌ها را در بسیاری از ادیان سراسر دنیا نشان داده بود. اژدها در بسیاری از تمدن‌ها تقریباً یک نماد جهانی است. دانشمندان همواره تلاش کرده‌اند برای افسانه‌های اژدها توضیحاتی پیدا کنند، اما وجودِ پایدارشان گواه قدرت داستان‌وار و رمزآمیز آنهاست.
اژدهایان باستان، داستان‌های باستان
ادیان و فرهنگ‌های سراسر جهان مملو از افسانه‌های اژدهاست. در واقع در بیشتر ادیان، استعاره‌ای اسطوره‌ای وجود دارد که برخی دانشمندان آن را Chaoskampf می‌نامند. این واژه‌ی آلمانی به معنای مبارزه با هرج و مرج است. اسطوره‌شناس‌ها از این واژه برای اشاره به درون‌مایه‌ی فراگیری استفاده می‌کنند که شامل یک شخصیت قهرمان می‌شود که یک هیولای آشوب‌گرِ آغازین را می‌کشد؛ هیولایی که معمولاً شکلی مارپیچ یا اژدهامانند دارد و اندازه اش به قدری بزرگ است که انسان‌ها در برابر آن کوتوله به نظر می‌رسند. یک نمونه‌ی باستانی آن را می‌توان در «اِنوما اِلیش» یافت، متنِ آفرینشِ بابلی متعلق به ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد.
در متن این اثر، «تیامات» ایزدبانوی آبِ شور و مادر خدایان، ۱۱ نوع هیولا از جمله اژدها را به دنیا می‌آورد. در حالی که خودِ تیامات هرگز به عنوان «اژدها» توصیف نشده، اما برخی از فرزندان او شامل چندین نوع اژدها می‌شوند. بعد‌ها نگاره‌شناسی به حدی تکامل یافت که ظاهر تیامات نیز ویژگی‌های مارپیچ به خود گرفت و تصویر او را به شکارچی اساطیریِ پنجه‌دار دیگری به نام اژدها مرتبط ساخت.
اژدها در چین و فرهنگ‌های دیگر
حضور اژدها در چین هم قدمت فراوانی دارد. در آنجا اژدها را لانگ ( Long ) می‌نامند و این موجود از سنت‌های مختلف فرهنگی، معنوی و اجتماعی آن‌ها جدایی‌ناپذیر است. اژد‌های زودیاک چینی در کنار چهار حیوان دیگر، یکی از موجودات نگهبان مقدس به حساب می‌آید. انواع مختلف این موجوداتِ آبزی، باهوش و نیمه‌الهی در کیهان‌شناسیِ چین باستان، سلسله‌مراتبی را شکل می‌دهند و در اسطوره‌های آفرینشِ سنن مختلفِ بومی ظاهر می‌شوند.
زمانی که مبلغان یسوعی در قرن شانزدهم مسیحیت را در چین گسترش دادند، به اعتقادات مربوط به اژدها اعتراض نکردند. در عوض آن را با یک تعبیرِ غربی شده یعنی شیطان مرتبط کردند. امروزه در مذهب بودایی، تائوئیست و کنفوسیوسی، اژدها به عنوان نمادی از قدرت و روشنگری مورد تجلیل و احترام است. اژدها در ادیان آناتولی، اسطوره‌های سومری، حماسه‌های آلمانی، باور‌های شینتو و خیلی از مذاهب و آیین‌های دیگر هم وجود دارد. حضور مهم و تکرارشونده‌ی این موجود در ادیان و فرهنگ‌های جهانی این پرسش جالب را ایجاد می‌کند: اصلاً چرا اژدها به وجود آمد؟
قدرت نمادین
یک نظریه‌ی قدیمی اینست که برای وجودِ اژدها توضیحاتِ طبیعی وجود دارد. این به آن معنا نیست که بگوییم جانورانِ اسطوره‌ای در زندگیِ واقعی وجود داشتند بلکه به این معناست که فسیل‌ها، موجودات زنده و ویژگی‌های زمین‌شناسیِ موجود در دنیای طبیعی الهام‌بخشِ خلق آن‌ها شده‌اند. کارل ساگان نویسنده و دانشمندِ برنده‌ی جایزه‌ی پویلتزر کتابی با این موضوع نوشت و استدلال کرد که اژدها تکامل‌یافته از نیازِ انسان به آمیختنِ علم با اسطوره و عقل با بی‌خردی به عنوان بخشی از یک واکنشِ تکاملی به شکارچیانِ واقعی است. افکار او دنباله‌روی ایده‌های مطرح‌شده در قرن نوزدهم یا قبل از آن هستند، یعنی زمانی که فسیل‌های تازه کشف‌شده با نمونه‌های اژدها در سراسر دنیا ارتباط داده میشدند.
بقایای کامل یا جزئیِ گونه‌های منقرض‌شده‌ی فراوان شاید ویژگی‌های فیزیکی اژدها را روشن کند. سال ۲۰۲۰، دو دانشمند به نام‌های دوروتی‌بِل پالی و لیزا استون‌مَن اعلام کردند بقایای فسیل‌شده‌ی لِپیدودِندرون (گیاهی با شباهتِ فلس‌مانند به اژدها) ممکن است بتواند توضیحی برای اعتقاد فراگیر به وجود اژدهایان باشد. مواجهه‌های انسانی با مارمولک‌های پرنده، ماهی پارو، تمساح، افعی شاخ‌دار صحرا، مار‌های بزرگ و گونه‌های خاصِ مارمولک‌ها و پرنده‌ها نیز به عنوان توضیحاتِ ممکن برای افسانه‌ها و روایاتِ قومی درباره‌ی اژدها فرض شده‌اند.
دانشمندان نیز فرایند‌های زمین‌شناسیِ طبیعی را به عنوانِ توضیحِ افسانه‌های اژدها نقل کرده‌اند، به ویژه زمانی که این افسانه‌ها با بلایای طبیعی همراه است. برای مثال، اژد‌های آتش‌افروز شاید توضیحی برای آتش‌های معمایی باشد که مشاهده‌گران تلاش کردند به عنوان آتش اژدها آن را توجیه کنند. روزن‌های گاز طبیعی، متانِ تولیدشده از موادِ در حال پوسیدگی و منابع دیگرِ ذخائر گاز زیرزمینی درصورتی که به طور تصادفی روشن شوند، آتش می‌افروزند. پیش از آن که مکانیکِ احتراق به طور کامل درک شود، چنین رویداد‌هایی نشانه‌های حضور اژدها و دلیلی برای یک امرِ به ظاهر غیرقابل‌قبول تلقی میشدند.
اژد‌های ابدی
یک دلیل حضور ماندگار اژدها در دنیای ما شاید این باشد که آن‌ها نشان‌دهنده‌ی قدرت طبیعت هستند. داستان‌های نقل‌شده درباره‌ی انسان‌هایی که اژدها را رام می‌کنند را می‌توان داستان‌هایی انگاشت که بیانگر توانایی انسان‌ها در غلبه کردن بر نیروهایی غیر قابل‌کنترل هستند. به دست آوردن کنترل یک اژدها تاکیدی است بر این ایده که انسان‌ها نسبت به تمام دیگر موجودات طبیعت برتری دارند.
به هر حال دلیل اعتقاد به وجود اژدهایان هر چه که باشد، زیبایی، وحشت و قدرت این موجودات همیشه محرکِ داستان‌های رمزآلود بوده و نشان می‌دهد که تمام پدیده‌ها را نمی‌توان به سادگی درک کرد و توضیح داد.
منبع: bigthink
مترجم: زهرا ذوالقدر
