صخره‌های چین‌خوردۀ ایران که توجه محققان ناسا را به خود جلب کرده‌اند
صخره‌های چین‌خورده ایران، ساختاری رنگارنگ دارند و بخشی از رشته‌کوهی هستند که میلیون‌ها سال پیش در نتیجه برخورد صفحه تکتونیکی اوراسیا با صفحه عربی شکل گرفته‌اند.
فرادید| صخره‌های چین‌خورده ایران، رشته‌کوه‌ها و دره‌هایی ناهموار در جنوب‌غربی دریای خزر هستند. این ساختارها، امتدادی از کمربند کوهستانی «قفقاز بزرگ» هستند که از مرز روسیه با گرجستان و جمهوری آذربایجان نیز عبور می‌کند.
به گزارش فرادید، این صخره‌ها در محل تلاقی قاره‌های آسیا و اروپا قرار گرفته‌اند؛ جایی که نیروهای عظیم زمین‌ساختی با هم برخورد می‌کنند. این ساختارها از لایه‌های رسوبی بی‌شماری تشکیل شده‌اند که در جریان برخورد اولیه صفحات تکتونیکی عربی و اوراسیایی، دگرگون شده و به‌شکل چین‌خورده در چشم‌انداز امروزی ظاهر شده‌اند. زمان‌بندی دقیق این برخورد هنوز مورد بحث است و تخمین‌ها از ۱۰ تا ۵۰ میلیون سال پیش را شامل می‌شوند.
به گفته مقامات ناسا در ژانویه ۲۰۲۴ در شبکه اجتماعی اِکس: «برخورد زمین‌ساختی میان اوراسیا و عربستان طی میلیون‌ها سال، این لایه‌های رنگارنگ سنگ را فشرده کرده و به شکل چین‌های بزرگ درآورده است.»
صفحات عربی و اوراسیایی هنوز هم در حال برخورد با هم هستند و تحقیقات جدید نشان می‌دهد بخشی از پوسته اقیانوسی که پیش از این میان این دو صفحه قرار داشت، اکنون زیر عراق و ایران در حال فروپاشی است. به‌نظر می‌رسد صفحه اقیانوسی نئوتتیس (Neotethys) از زیر در حال کشیدن منطقه به سمت پایین است و این پدیده موجب تجمع غیرمعمول رسوبات در سطح زمین شده است.
در این تصویر ماهواره‌ای که سال ۲۰۲۵ گرفته شده، صخره‌های چین‌خورده ایران دیده می‌شوند. خط سبز رنگی که از بالای تصویر به سمت پایین خم شده، رودخانه قزل‌اوزن است. در بخش بالای تصویر، خطی که از میان صخره‌های چین‌خورده عبور می‌کند، آزادراه زنجان–تبریز (آزادراه ۲) است.
صخره‌های چین‌خورده ایران با نوارهایی پررنگ از رنگ‌های خاک‌رس (قرمز مایل به قهوه‌ای)، سبز و آبی دیده می‌شوند. این رنگ‌ها ناشی از لایه‌های مختلف رسوبی هستند که در طول زمان انباشته شده‌اند. پس از برخورد اولیه صفحات تکتونیکی، این لایه‌ها در طول میلیون‌ها سال فرسایش یافته و رنگ‌ها و بافت‌های متناوب سنگ‌ها را در معرض دید قرار داده‌اند.
تصاویر ماهواره‌ای از این صخره‌های چین‌خورده، میزان فشردگی و پیچیدگی این مناظر در طول دوران‌ها را به‌خوبی نشان می‌دهند. دانشمندان آزمایشگاه پیشرانش جت ناسا یکی از این تصاویر را با استفاده از مادون قرمز رنگ‌آمیزی کرده‌اند تا لایه‌های مختلف سنگ، پوشش گیاهی و آزادراه ساخت بشر میان زنجان و تبریز را که از میان این صخره‌ها عبور می‌کند، بهتر نشان دهند.
یک تصویر ماهواره‌ای دیگر از رصدخانه زمینی ناسا پیچیدگی سطح زمین در این منطقه را به‌خوبی نشان می‌دهد و رودخانه قزل‌اوزن را به تصویر می‌کشد؛ رودخانه‌ای که در گوشه جنوب‌شرقی چین‌خوردگی‌های سنگی جریان دارد و آب مورد نیاز کشاورزی در این ناحیه را تأمین می‌کند.
مترجم: زهرا ذوالقدر
