فلکه زاینده رود باز شد؛ چقدر از این حقابه به گاوخونی می‌ رسد؟

قرار بود که در تابستان امسال دو نوبت آب از مخزن سد زاینده رود رهاسازی شود تا به دست کشاورزان برسد ولی کشاورزان ترجیح دادند همان مقدار کم آب، جمع شده و فقط در یک نوبت به آنها تحویل شود. این آب آنقدر کم است که به تالاب گاوخونی که هیچ، به همه کشاورزان هم نخواهد رسید.

در مسیر آب نباشید

ستاد مدیریت بحران استان از مردم خواست از هرگونه استقرار و توقف و تردد در بستر رودخانه زاینده رود و مسیر کانال‌های آبیاری و پارک خودروها در بستر رودخانه در طول مسیر خودداری کنند.

منصور شیشه فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان اظهار کرد: باتوجه به مصوبات کارگروه سازگاری با کم آبی، خروجی سد زاینده رود از صبح روز سه شنبه دهم تیرماه افزایش و جریان آب به مدت محدود در بستر رودخانه جهت تأمین بخشی از نیاز آبی باغات و درختان حوضه زاینده رود و توزیع آب در شبکه‌های آبیاری توزیع می‌شود. لازم است در این زمینه عوامل شرکت آب منطقه‌ای، شهرداری‌ها و دهیاران شهرها و روستاهای در مسیر رودخانه و مجاری آبی جهت رفع موانع و پیشگیری از وقوع حوادث با اطلاع رسانی و آموزش و اعمال نظارت در اجرای دقیق برنامه توزیع آب همکاری کنند.

تغییر الگوی کشت هم آب می‌خواهد

کشاورزان شرق و غرب اصفهان نمی‌دانند که خوشحال باشند یا نه، چون آبی که روزگاری جریانی دائمی داشت، حالا به اقتضای گرمایش جهانی، کاهش بارش، ناکارامدی در مدیریت آب و کشاورزی و ... بسیار کم شده است. حسین محمدرضایی، رئیس صنف کشاورزان اصفهان گفت: ۴۵ میلیون متر مکعب آب، برای اشجار غرب و شرق اصفهان رها سازی شده است. در مسیر رسیدن آب به کشاورزان جهت آبیاری محصولات ریشه‌ای مثل یونجه، بخش زیادی از آن هدر می‌رود و تبخیر می‌شود. در ابتدا قرار بود برای تابستان امسال، ۲ نوبت ۴۰ میلیون آب رهاسازی کنند ولی کم‌کم کاهش پیدا کرد و به دو نوبت ۲۰ میلیون متر مکعبی رسید. اگر ۲۰ میلیون متر مکعب باز می‌شد به جایی نمی‌رسید، در نهایت تصمیم گرفته شد که ۴۵ میلیون متر مکعب آب در یک نوبت رهاسازی شود.

او در پاسخ به اینکه آیا این آب به همه کشاورزان می‌رسد گفت: این آب به رودشتین نمی‌رسد. آنجا هم کشاورزان اشجار دارند ولی کشاورزان شهرستان اصفهان و بالادست رودخانه، مثل لنجان و خمینی‌شهر و فلاورجان بیشتر به این آب نیاز دارند. اگر این آب را کشاورزان پایین دست نرسد، به همان اندازه طلبکار می‌شوند تا در کشت‌های بعدی به آنها اختصاص یابد.

اسم برنج بد در رفته است

حسین محمدرضایی، رئیس صنف کشاورزان اصفهان در مورد اصرار به کشت برنج در لنجان گفت: امسال کشت برنج به دلیل خشکسالی ممنوع شد. کشت و کار این افراد و درآمدشان از برنج است. در طومار شیخ بهایی هم که ۵۰۰ سال پیش نوشته شده، از شلتوک‌کاری اسم برده شده است. البته آن زمان این مقدار کشت نمی‌کردند. در سه دهه گذشته کشاورزان منطقه، حدود ۲۲ هزار هکتار کشت برنج داشته‌اند ولی هم اکنون به حدود ۲-۳ هزار هکتار رسیده است. اگر مراحل آماده‌سازی زمین شالیزار درست انجام شده باشد، زیاد آب نمی‌خواهد. اسم برنج مثل هندوانه که می‌گویند آب‌بر است، بد در رفته است؛ ولی برنج زیاد آب نمی‌خواهد. کشاورزان با تراکتور آنقدر بر روی زمین حرکت می‌کنند که زمین سفت می‌شود و آب به زمین نفوذ نمی‌کند. و فقط آب تبخیر می‌شود. در لنجان اگر آبی در زمین نفوذ کند وارد رودخانه زاینده‌رود می‌شود.

در کنار این مشکلات، بسیاری از مسئولان به کشاورزی گلخانه‌ای و سیستم‌های نوینی مثل هیدروپونیک به‌عنوان راهکار خروج از بحران نگاه می‌کنند. اما واقعیت میدان چیز دیگری است. این کارشناس محلی در این‌باره گفت: «هزینه احداث گلخانه بالاست؛ احداث هر هکتار گلخانه ۱۵ میلیارد تومان است و کشاورز معمولی توان مالی آن را ندارد. این نوع کشاورزی بدون حمایت دولت پیش نمی‌رود. دولت به همه اقشار کمک می‌کند و کشاورزان، خودشان کار را پیش می‌برند.»

برای تغییر روش نیاز به تغییر الگوی کشت است، حسین محمدرضایی اما می‌گوید برای این هم آب نیست. او گفت: برای تغییر الگوی کشت به خصوص شرق اصفهان، پیشنهاد شد که کشاورزان درخت پسته بکارند. پسته گیاه دیربازدهی است و ۷ سال زمان می‌برد تا به بار بنشیند. درست است که پسته کم آب‌بر است ولی به هر حال به «حداقل آب» در طی سال نیاز دارد. پسته حداکثر ماهی یک مرتبه آب می‌خواهد ولی همان هم نیست. ضمن اینکه نوبت آبی بعدی که از سد رهاسازی خواهد شد زمستان خواهد بود. تغییر الگوی کشت هم نیاز به «نظم در آب‌دهی» دارد. سال گذشته کشاورزان در جلسات شاخه پسته‌ای را آوردند که خوشه و محصول خوبی داده بود ولی به دلیل بی‌آبی خشک شده بود. ۷ سال کشاورز صبوری می‌کند ولی بدون آب ضرر می‌کند.

او تغییر اقلیم را ناشی از دستکاری انسان در طبیعت دانست و گفت: اگر به آسمان اصفهان ابر بیاید، نمی‌بارد چون زمین خشک است. رودخانه و تالاب خشک است و رطوبتی نیست که ابر ببارد. هر وقت در زمستان آب به رودخانه بریزند، بارندگی رخ می‌دهد. این‌ها پیوندهای عمیق اکوسیستمی است.

دستان خشک گاوخونی

وقتی آب آنقدر کم است که به همه کشاورزان بالادست تالاب هم نمی‌رسد، انتظار تامین حقابه بسیار دور از واقعیت خواهد شد. این در حالی است که محیط زیست در اولویت دوم مصوبات و اسناد بالادستی، پس از تامین آب شرب است. داریوش گل‌علیزاده مدیرکل حفاظت محیط زیست اصفهان در گفت‌وگو با همشهری گفت: در سناریوهای خشکسالی، حداقل آبی که باید به تالاب گاوخونی برسد ۸۰ میلیون متر مکعب است تا تالاب حداقل کارکردهای اکولوژیکی را داشته باشد. در حال حاضر تالاب گاوخونی کاملا خشک است و آبی که رهاسازی شده فقط بخشی از آب مورد نیاز کشاورزان است. امسال دوسه بار آب وارد زاینده رود شد و هیچ کدام از آن دفعات قطره آبی نصیب تالاب نشد. بخشی از مشکلاتی که برای تالاب گاوخونی رخ می‌دهد، ناشی از سوء مدیریت منابع آبی است، خشکسالی و تغییر اقلیم هم به آن دامن زده است. وقتی آبی به زاینده رود نمی‌ریزد، آبی هم به تالاب نمی‌رسد. این در حالی است که وجود تالاب علاوه بر کارکردهای اکوسیستمی در روحیه مردم اصفهان نیز تاثیر دارد.

او که پیشتر رئیس مرکز ملی هوا و تغییر سازمان حفاظت محیط زیست بود، ادامه داد: ما خود را با واقعیت تغییر اقلیم سازگار نکرده‌ایم. البته در برنامه هفتم توسعه موضوع سازگاری با تغییر اقلیم پیش‌بینی شده است و سازمان برنامه مدیریت تغییرات اقلیمی را با چهار هدف، کاهش آسیب پذیری، تقویت سازگاری، توسعه اقتصاد سبز و صنعت کم‌کربن تدوین کند. پیش نویس این بخش از برنامه هفتم تدوین شده و در اختیار دولت قرار گرفته است و مراحل اداری آن باید انجام شود. اگر می‌خواهیم آسیب بیشتری در خشکسالی‌ها و سیلاب‌ها نبینیم باید خود را با شرایط جدید سازگار کنیم.

خشکسالی در سایر مناطق حفاظت شده استان اصفهان نیز تشدید یافته است. داریوش گل‌علیزاده در این‌باره گفت: برای اینکه حیات وحش آسیب نبیند، امسال مجبور شده‌ایم به صورت دستی علوفه پخش کنیم. این مسئله وحشی بودن حیوانات را تحت تاثیر قرار داده و مسیر گدار حیات وحش به مزارع کشاورزی را بیشتر کرده است. خشکسالی شرایط آتش سوزی را نیز بیشتر کرده است.

او در مورد سازگاری در بخش کشاورزی با تغییر اقلیم گفت: دولت باید در صورت لزوم از معیشت کشاورزان در برابر طرح‌های نکاشت و تغییر الگوی کشت حمایت کند تا از این مرحله سخت عبور کنیم.

منبع: همشهری