دارالشفا نه، دارالموت

ژان شاردن جهانگرد پرآوازه فرانسوی

بررسی تاریخ اجتماعی مردمان یک سرزمین، از آن‌رو اهمیت دارد و نسبت به دیگر گونه‌های تاریخ‌پژوهی برتری می‌یابد که لایه‌های نادیده تاریخ زندگی مردم را می‌نمایاند.

از همین دریچه نو، تصویری دگرگونه از حکومت، جامعه و مردمان آن می‌توان دریافت.

بیمارستان، پدیده‌ای مهم در تاریخ تمدن بشری به شمار می‌آید. گزارش‌هایی گوناگون از وجود نهاد بیمارستان، البته با نام‌هایی گوناگون، در تاریخ ایران ثبت شده است؛ هرچند در چند سده متأخر تاریخ ایران، با تصویری ناخوشایند در زمینه وجود بیمارستان‌ها در ایران روبه‌رو می‌شویم.

ژان شاردن، جهانگرد پرآوازه فرانسوی که در دوره صفوی به ایران آمده است، درباره بیماری‌ها و بیمارستان در مشرق‌زمین می‌نویسد «پزشك بيمارستان از ساعت هشت صبح تا ظهر نزديك در ورودي روي يك تخت چوبي قابل جابه‌جا كردن كه قطرش بيش از سي‌وپنج تا چهل انگشت نيست مي‌نشيند، و بيماراني را كه به او مراجعه مي‌كنند معاينه مي‌نمايد».

اشاره بعدی شاردن نشان می‌دهد بیمارستان یادشده بر پایه آیین نیکوکاری و وقف شکل گرفته است «بهاي دارو و غذاي بيماران از محل درآمد موقوفات تأمين مي‌شود.

اما ... هميشه عده بيماران بسيار كم است، به همين جهت مبلغي كه به مصرف تهيه غذا و داروي بيماران مي‌رسد از آنچه اختلاس مي‌كنند بيشتر نيست، و به جهات مشروح در ذيل عدّه بيماراني كه به بيمارستان مراجعه مي‌كنند اندك است».

آنچه در نگاه شاردن درباره شمار اندک بیماران در میان ایرانیان عصر صفوی آمده است، ما را با دو تصویر از تفاوت‌های زندگی در جهان شرق و جهان غرب در روزگار گذشته روبه‌رو می‌کند «نخست اين‌كه برخلاف كشورهاي اروپايي كه مردم بر اثر ناسازگاري هوا آسان در معرض ابتلاء به انواع بيماري‌هاي دير درمان قرار مي‌گيرند مردم مشرق‌زمين چون از هواي لطيف و پاك برخوردارند كمتر بيمار و دردمند مي‌شوند.

دو ديگر اين‌كه در اين بيمارستان به خوشرويي و لطف و مدارا با بيماران رفتار نمي‌كنند و با مريضان و ديوانگان چندان سرد مهري و نامردمي روامي‌دارند كه بيماران غالبا جان مي‌سپارند از اين رو مردم هنگامي كه از بيمارستان كه آن را دارالشفا مي‌نامند سخن به ميان مي‌آورند با كنايتي تلخ و نفرت‌انگيز مي‌گويند دارالشفا دارالموت است».