بنیان‌گذار افسانه‌ای «کونگ فو»؛ مردی که ۹ سال به دیوار غار خیره شد

فرادید| آموزه‌های مرموز بودیسم ذن و استادان آن بیش از هزار سال است که بر هنر، فلسفه و شعر شرق آسیا اثر گذاشته‌اند. با این حال، کل این سنت ریشه در یک مرد افسانه‌ای دارد که نه تنها با آوردن ذن به چین شناخته می‌شود، بلکه به توسعه یک هنر رزمی جدید در صومعه شائولین که بعدها به سراسر جهان گسترش یافت، کمک کرده است: کونگ فو. 

به گزارش فرادید، داستان استاد «بودی دارما» در لایه‌هایی از افسانه و اغراق پوشیده شده، اما پنجره‌ای به قلب فرهنگ چین و یکی از معروف‌ترین هنرهای آن است. 

سفر بودی دارما به چین

بودی دارما (داروما) اثر تایکان مونجو، ۱۸۳۶

بر اساس یک افسانه، بودی دارما در قرن پنجم یا ششم میلادی در جنوب هند به دنیا آمد. او تقریباً هزار سال پس از سیدارتا گوتاما (بودا) به سن قانونی رسید، زمانی که آموزه‌های بودیسم تبدیل به سنت غالب در هند شده بودند. با این حال، ظهور جنبش‌های مذهبی هندی مانند باکتی و احیای سنت‌های برهمنی شروع به رقابت بر سر سلطه کردند. طی چند قرن، بودیسم در هند به طور کامل رو به افول گذاشت. 

بودیسم توانست از نابودی فرار کند و به تدریج از راه جاده ابریشم و مسیرهای تجاری دریایی به جنوب شرق و شرق آسیا گسترش یابد. وقتی بودیسم در سرزمین اصلی خود تقریباً ناپدید شده بود، در مکان‌هایی مانند تبت، تایلند و چین به طور محکم تثبیت شده بود. 

اگرچه بودیسم در اوایل هزاره نخست میلادی به چین آمده بود، یکی از سنت‌هایی که بودیسم چینی را تعریف می‌کند (ذن) تا قرن‌ها بعد به چین نرسید. در چین به این سنت «چان» گفته می‌شود که معادل سانسکریت «دیانا» به معنی مدیتیشن یا آرامش است. در نهایت وقتی این سنت به ژاپن رسید، چان «ذن» تلفظ شد. ارتباط بین ژاپن، چین و بودیسم هندی توسط یک راهب مرموز، بدخلق و عمیقاً آگاه تکمیل شد. 

ورود به چین

بودی دارما در حال عبور از رودخانه یانگ تسه، قرن بیستم

اگرچه منابع چینی درباره ریشه‌های بودی دارما متفاوت هستند و از او شخصیت شبه‌افسانه‌ای نشان می‌دهند، زندگی‌نامه‌نویسان معتقدند بودی دارما از سنین جوانی تمایلات معنوی نشان داده و در نهایت خانه را ترک کرده و به یک راهب بودایی تبدیل شده است. پس از اتمام آموزش‌هایش، استادش او را راهنمایی کرد تا به چین سفر کند و بودیسم را گسترش دهد. 

طبق افسانه‌ها بودی دارما به جنوب چین رسید، شاید در گوانگ‌دونگ یا گوانگ‌شی و به تدریج به شمال سفر کرد و دارما را منتشر کرد. اگرچه بودیسم قرن‌ها پیش به چین معرفی شده بود، هنوز در حال ادغام شدن در فرهنگ چین همراه با سنت‌های بومی چین مانند دائوئیسم و کنفوسیوس‌گرایی بود. قرون ۵ و ۶ میلادی لحظه مهمی در این پیوند بود و شاهد ظهور چندین مکتب بودیستی و ترجمه متون مهم به زبان چینی بود. 

گسترش بودیسم عمدتاً به دلیل حمایت دولتی بود، طوری که امپراتوران قدرتمندی همچون امپراتور وو از سلسله‌ی لیانگ از این دین پشتیبانی می‌کردند. به نقل از افسانه‌ها سفر بودی دارما او را به دربار این امپراتور کشاند. در مواجهه‌ای نمادین که بازتاب روح فلسفه‌ی ذن است، امپراتور درباره‌ی پاداشی که از حمایت مالی از بودیسم به دست می‌آید، پرسید. بودی دارما پاسخ داد پاداش واقعی تنها از تجربه‌ی مستقیم روشنگری به دست می‌آید. 

پس از آن، بودی دارما عازم جنوب شد و از رودخانه‌ی یانگ‌تسه عبور کرد. گفته شده که او روی یک تیغه علف از آب‌های رودخانه عبور کرد، همان‌طور که آزادانه و بی‌دغدغه از ذهن پرشور بیدارکننده عبور می‌کرد. 

صومعه شائولین و مدیتیشن ذن

هویکه که دست دوستی خود را به سمت بودی دارما دراز کرده است، اثر سسهو، ۱۴۹۶

بودی دارما به سفر خود ادامه داد و در نهایت به صومعه شائولین در کوه‌های سونگ‌شان در استان هِنان رسید. این صومعه که سال ۴۹۵ میلادی تأسیس شده بود، پیش از آن یک مرکز تثبیت‌شده برای آموزش و تمرین بودیسم بود. با این حال، ورود بودی دارما سرآغاز یک فصل جدید در تاریخ این صومعه بود. 

وقتی او به مجموعه رسید، ابتدا خستگی ناشی از سفر را از تن به در کرد و وارد یک دوره مدیتیشن فشرده شد. می‌گویند او نه سال در یک غار نزدیک معبد مدیتیشن کرد. روش ذن در مدیتیشن شامل تجربه‌ای مستقیم و بدون واسطه از طبیعت واقعی ذهن می‌شود. در جستجوی چنین هدفی، مدیتیشن ذن بوسیله تأمل بدون مقصود و بی‌زحمت پیش می‌رود و به آگاهی رخصت می‌دهد تنها نظاره‌گر آن چیزی باشد که در فضای ذهن و بدن پدیدار می‌شود. 

بودی دارما خلوت گزید و با نگاه ثابت و بدون پلک زدن به دیوار آبی، مدیتیشن کرد؛ یعنی ذهنش را در حالت طبیعی آگاهی خود استراحت داد تا روشنی بزرگ بیداری در درونش عمیق‌تر شود. طبق افسانه‌ها پلک‌هایش که مرتباً افتاده بودند، به قدری او را عصبانی کردند که آن‌ها را کند و بر زمین انداخت و آن‌ها به‌طور معجزه‌آسایی همان جا ریشه دوانده و به نخستین گیاهان چای چین تبدیل شدند. از آن زمان به بعد، چای و ذن از هم جدا نشدنی شدند. 

توسعه کونگ فو

معبد شائولین، چین، عکس از پیتر گریفین

بودی دارما پس از پایان دوره مدیتیشن خود متوجه شد راهبان شائولین به دلیل سبک زندگی نشسته (یک‌جا نشین) ضعیف شده‌اند. تمرین آن‌ها در واقع این بود که ساعت‌ها در طول روز بنشینند و جز کشیدن آب و پیاده‌روی برای دریافت پیشکش (صدقه)، وضعیت جسمانی آن‌ها تقریباً کاملاً نادیده گرفته شده بود. با این حال، دیدگاه بودی دارما از بیداری کاملاً متفاوت بود. او ایده‌ای از ذن داشت که شامل یکپارچگی کامل ذهن و بدن، درون و بیرون، روزمره و عرفانی میشد. این تأکید بر ذن همچنان برای مخاطبان مدرن با شعر و زیبایی‌شناسی سادگی و سرزندگی روزمره جذاب است. 

بودی دارما به راهبان شائولین مجموعه‌ای از تمرینات بدنی برای افزایش قدرت، انعطاف‌پذیری و نشاط آموخت. این حرکات که به «یی جین جینگ» و «شی سوئی جینگ» شناخته می‌شوند، فقط برای قدرت بیرونی نبودند بلکه ابزاری برای ساخت آگاهی ذهنی و تمرکز بودند. در اصل، این تکنیک‌ها یک نوع مدیتیشن بودند. 

با گذشت زمان، تمرینات بدنی بودی دارما به اشکال ساختاریافته‌تر و پیچیده‌تری از هنرهای رزمی تبدیل شد. راهبان در صومعه شائولین از این مبنا برای توسعه تکنیک‌هایی برای دفاع شخصی، مبارزه و تقویت بدنی استفاده کردند که از منابع مختلف الهام گرفته بود، از جمله هنرهای رزمی هند و سبک‌های رزمی بومی چین. سبک منحصربه‌فرد صومعه شائولین کونگ فو نام گرفت. 

افسانه در برابر واقعیت تاریخی

بودی دارما، اثر هاکوئین اکاکو، قرن ۱۷

این داستان هرچند جذاب بنظر می‌رسد، اما ارتباط بین بودی دارما و کونگ فو ترکیبی از حقایق تاریخی اندک و قرن‌ها اغراق است. در حالی که وضعیت او به عنوان نخستین پدر معنوی ذن به خوبی مستند شده، به نظر می‌رسد نقش او در ایجاد کونگ فو از افسانه‌های بعدی باشد. با این حال، مانند همه افسانه‌ها، این داستان در چگونگی درک ما از طبیعت ذن و معنویت چینی عمیقاً مهم است. 

روحیه ذن حول‌عدم تفاوت بین مقدس و عادی، درون و بیرون، ذهن و بدن می‌چرخد. این فلسفه‌ی «شونیاتا» یا «خلأ» به هم‌نفوذی و ارتباط کامل تمام پدیده‌ها اشاره دارد. چنین نگاهی نه تنها مدیتیشن ذن را شکل می‌دهد، بلکه بیان‌های هنری و شاعرانه آن را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. حرکات هماهنگ فیزیکی کونگ‌فو نیز یکی دیگر از ابرازهای این دیدگاه جهانی هستند. 

چه بودی دارما کونگ‌فوی اولیه را آموزش داده باشد چه نه، این افسانه به جریان عمیقی در دین چینی اشاره دارد، یعنی یکپارچگی تمرینات درونی روحانی و انضباط فیزیکی بیرونی. سنت‌های بومی چینی مانند دائوئیسم، مدت‌هاست سیستم‌های مرتبطی از حرکات فیزیکی، تمرینات تنفسی و مدیتیشن را توسعه داده‌اند. این سیستم‌ها اکنون در تمام جهان محبوب هستند و تای‌چی/چی‌گونگ شناخته‌شده‌ترین آن‌ها است. ارتباط بین هنرهای رزمی و آنچه به‌طور کلی می‌توانیم «روحانیت» بنامیم، بر این نکته تأکید دارد که فارغ از فواید سلامتی، هدف این تمرینات و سنت‌ها، انضباط درونی و تحول است. 

صومعه شائولین و کونگ فو در سراسر جهان

هنرمند رزمی کونگ فو، عکس لان یائو

صومعه شانگ‌نینگ به یک نماد فرهنگی چین تبدیل شده که نمایانگر هنرهای رزمی، انضباط و تمرینات روحانی است. این مرکز بودایی با وجود اینکه در چین کمونیستی و رسماً بی‌دین قرار دارد، همچنان هرساله ده‌ها هزار گردشگر را جذب خود می‌کند. 

امروزه، کونگ‌فو توسط میلیون‌ها نفر در سراسر جهان تمرین می‌شود و از مرزهای فرهنگی و جغرافیایی فراتر رفته است. مدارس و مراکز آموزشی کونگ‌فو تقریباً در هر کشور یافت می‌شوند و کلاس‌هایی از سبک‌های سنتی مانند کونگ‌فو شانگ‌نینگ و وینگ چون تا تطبیق‌های مدرن طراحی‌شده برای ورزش‌های رقابتی و دفاع شخصی ارائه می‌دهند. این رویدادها اغلب فرم‌ها (تائولو)، مبارزات (ساندا) و استفاده از سلاح‌ها را به نمایش می‌گذارند و تنوع و عمق غنی این هنر رزمی را نشان می‌دهند. 

تأثیر کونگ‌فو به فرهنگ عامه نیز گسترش یافته است. فیلم‌های هنرهای رزمی که بسیاری از آن‌ها شامل کونگ‌فو می‌شوند، نقش مهمی در معرفی این هنر به مخاطبان جهانی ایفا کرده‌اند. چهره‌های نمادینی مانند بروس لی، جکی چان و جِت لی از راه فیلم‌هایشان کونگ‌فو را محبوب کرده و نسل‌ها را به تمرین این هنر ترغیب کرده‌اند. این فیلم‌ها بیشتر درس‌های فلسفی و اخلاقی کونگ‌فو را به تصویر می‌کشند و جذابیت آن را بیشتر می‌کنند. 

بودی دارما، از مجموعه «صد جنبه ماه»، اثر یوشیتوشی، ۱۸۸۷

جهت‌گیری اصلی کونگ فو صرف نظر از تجاری‌سازی و تطبیق آن، دست‌نخورده باقی مانده است. احترام به سنت، جستجوی خودبهبودی و پرورش همزمان بدن و ذهن همچنان ویژگی‌های اصلی این تمرین هستند. افسانه بودی دارما و ریشه‌های کونگ فو درک ما را از ادغام بودیسم ذن و هنرهای رزمی چینی عمیق می‌کنند. خواه حقیقت داشته باشد و خواه افسانه باشد، این داستان پیوند عمیق بین تمرین معنوی و انضباط بدنی در فرهنگ چینی را نشان می‌دهد و چگونگی تداوم و تکامل سنت‌های باستانی را در حالی که ارزش‌های اساسی خود را حفظ می‌کنند، روشن می‌سازد.

مترجم: زهرا ذوالقدر