رستاخیز سی از آتش سیاوش

یک‌بار دیگر همایون شجریان و سهراب پورناظری کنسرت نمایش سی را روی صحنه می‌آورند. این دو موزیسین محبوب که تابستان سال گذشته در فضای باز کاخ سعدآباد تهران این کنسرت- نمایش را با الهام از داستان‌های شاهنامه روی صحنه بردند؛ قرار است از نیمه تیرماه دوباره در کاخ سعدآباد تهران میزبان علاقه‌مندانی باشند که دل در گرو موسیقی و اساطیر باستان این مرزوبوم نهاده‌اند.

داستان گذشته
نمایش سی همایون شجریان و سهراب پورناظری که سال پیش‌روی صحنه آمد؛ براساس داستان‌های زال و رودابه، رستم و اسفندیار و رستم و سهراب تنظیم شده بود. نمایشی شکوهمند و پرطمطراق که به مدت سی‌شب در کاخ سعدآباد روی صحنه رفت و هرشب میزبان چهار‌هزارنفر از مخاطبان بود؛ و البته یکی دوبار هم اجرایش تمدید شد تا اثبات شود تماشاگران از نمایش شکوه و عظمت روی صحنه لذت می‌برند. نتیجه هم بسیار نزدیک به شواهدی بود که خبر از استقبال مخاطبان می‌داد.

به هرحال، بعد از نزدیک دوماه اجرا با این‌که درنهایت گفته شد کنسرت نمایش سی فروش حیرت‌انگیزی داشته؛ اما کتمان نمی‌توان کرد که نتوانست توقعات و انتظاراتی را که نام‌های بزرگ شجریان و پورناظری ایجاد کرده بود، پاسخ گوید.

داستان همایون
همایون شجریان که یکی از دو فکر خلاق پیش برنده پروژه سی است؛ درباره هدفی که سازندگان کنسرت نمایش سی دنبال می‌کنند، می‌گوید که هدف او و سهراب پورناظری این است که بسان اجرا‌های سال گذشته بتوانند «نسل‌های مختلف را کنار هم نشانده و کاری خلق کنیم که از چند نسل بتوانیم شنونده و بیننده داشته باشیم و پیام شاهنامه را به آن‌ها برسانیم». هدفی که در انتخاب فرم‌های موسیقی و نمایشی همه‌پسند این نمایش؛ که تقریبا هرکسی با هر سلیقه و سن و علایق مختلف می‌توانست از آن‌ها لذت ببرد، قابل پی‌جویی بود. ظاهرا این اتفاق در اجرا‌های امسال هم بی‌کم‌وکاست پیگیری خواهد شد.

همایون شجریان درباره خود پروژه سی نیز می‌گوید: نقطه مرکزی ما در این پروژه شاهنامه است. در واقع شاهنامه هم در متن اشعار و هم در متنی که اجرا می‌شود، حضوری پررنگ دارد. با این‌که مثل اجرای گذشته این‌بار نیز تمامی اشعار از شاهنامه فردوسی نخواهد بود و در کنار آن موسیقی‌ها و تصنیف‌های مختلفی هم اجرا خواهد شد.

داستان اکنون
امسال گفته شده که پروژه سی یکسره متفاوت از اجرا‌های سال گذشته خواهد بود. این تفاوت را هم می‌شود در داستان‌هایی که روایت خواهند شد، دید؛ و هم در جزییاتی، چون ایفای نقش هنرمندان در این نمایش عظیم؛ که سازندگانش می‌گویند امسال به موفقیت آن امید بسیار بسته‌اند.

از تغییرات اصلی کنسرت نمایش سی باید به تغییر حضور همایون شجریان در نمایش امسال اشاره کرد. این خواننده صاحبنام و محبوب که سال گذشته در نقش سیمرغ به اجرای برنامه پرداخت؛ گفته شده است که این‌بار در نقشی دیگر به صحنه خواهد آمد. البته هنوز گروه تولید نمایش اعلام نکرده‌اند که این نقش دیگر چه خواهد بود. در تماس «شهروند» با سهراب پورناظری او اعلام کرد که هنوز درباره این جزییات چیزی قطعی نشده و نتیجه تغییرات در هفته‌های آتی اعلام خواهد شد.

این درحالی است که در این ماه‌های اخیر بار‌ها و بار‌ها اعلام شده که مراحل پیش‌تولیدِ این اثر از بهمن‌ماه ۹۶ آغاز شده است و در چنین شرایطی این‌که سه‌ماه بعد از آغاز پیش‌تولید هنوز جزییات ایفای نقش هنرپیشگان و قطعاتی که اجرا خواهند شد، قطعی نشده است، بیش از این‌که ریشه در واقعیت داشته باشد، به یک شوخی دردناک پهلو می‌زند.

داستان سنت
در اخبار منتشرشده درباره کنسرت- نمایش سی آمده که سهراب پورناظری درحال حاضر درحدود ٦‌ماه است که مشغول نگارش قطعات موسیقایی برای این اثر است. قطعاتی که بسان کنسرت نمایش سال گذشته و البته مطابق با انتظاراتی که سابقه احترام‌انگیز سهراب پورناظری به وجود می‌آورد، به احتمال فراوان بهره‌مند از تلفیق حضور موسیقی نواحی، سنتی و معاصر ایران خواهد بود.

با این‌که قطع به یقین در بخش‌هایی از این اثر می‌توان رنگ و بویی از موسیقی کلاسیک غربی را نیز چشید. در حقیقت همان‌گونه که تجربه سال گذشته مخاطبان را به ضیافت نمایش و موسیقی دعوت کرده بود، پروژه جدید چند رسانه‌ای سی نیز تلاش برای ایجاد پیوندی مدرن و در عین حال خلاقانه بین اجزای مختلف هنر‌های نمایشی و موسیقی در ایران خواهد بود که می‌توان آن را آغازگر رویکردی نوین در اجرای هنر چند رسانه‌ای دانست.

داستان تغییرات
برای این‌که از حجم و میزان و اندازه تغییراتی که سی امسال یا اجرا‌های سال گذشته خواهد داشت باخبر شویم؛ بهترین گزینه نشستن پای صحبت‌های یکی از سازندگان خلاق این پروژه می‌تواند باشد؛ سهراب پورناظری موزیسینی که همکاری‌های پرثمرش با همایون شجریان در سال‌های اخیر قله‌هایی چند در موسیقی این مرز و بوم حاصل آورده است. سهراب پورناظری که یکی از تهیه‌کنندگان سی نیز هست، اما درباره چند و، چون اجرای سی در دوره جدید سعی می‌کند چیزی بروز ندهد و این در حالی که حدود دو ماه به موعد اجرای پروژه مانده است، عجیب است.

در ادامه پیگیری‌های خبرنگار «شهروند» سهراب پورناظری می‌گوید: هنوز به جزییات اجرای سی نرسیده‌ایم و همه چیز در حال حاضر یک کلیت است و هنوز جزییات آن مشخص نشده است. پورناظری در پاسخ به این سوال که آیا سی جدید براساس همان متن قدیمی اجرا خواهد شد یا متنی جدید برای اجرای جدید نوشته شده، گفت: این‌ها جزییاتی است که به زودی اعلام خواهد شد و درباره تیم بازیگری، کارگردان و... اطلاع‌رسانی خواهد شد.

داستان متن
جزییاتی که پورناظری می‌گوید، به زودی اعلام خواهد شد؛ چیزی نیست که پروژه‌ای در این حد و اندازه سعی در پرده‌پوشی آن داشته باشد. این‌که مثلا بازیگر یا نویسنده‌ای در اجرا‌های جدید یک نمایش حضور داشته باشد یا نه؛ نه پرونده‌ای اسرارآمیز است و نه رخدادی منحصربه‌فرد که سازندگان پروژه سی چنین در پرده‌پوشی آن می‌کوشند. مثلا نغمه ثمینی با این‌که پورناظری به صراحت نمی‌گوید که در اجرای جدید نویسنده‌ای دیگر حضور خواهد داشت؛ اما خود ثمینی با اشاره به این‌که «قرار نیست من در این پروژه باشم» پرسش «شهروند» درباره متن اجرای جدید را چنین پاسخ می‌دهد: قرار نیست من در این پروژه باشم.

پروژه کاملا جدید است که من نویسنده‌اش نیستم. ثمینی در پاسخ به این سوال که در این پروژه جدید، آیا متن همان متن قدیمی خواهد بود، گفت: من همکار این پروژه نیستم، اما گفته می‌شود که قرار است پروژه از اول نوشته شود. از ثمینی درباره این موضوع پرسیده شد که اگر احتمالا متن شبیه همان اجرای نخست باشد، آیا مشمول حق مصنف می‌شود؟ گفت: قرار است شبیه نباشد و متن جدید کاملا متفاوت باشد.

داستان کارگردان سابق
اصغر دشتی، کارگردان نخستین اجرای پروژه سی که در مردادماه سال گذشته اجرا شد، در گفت‌وگو با «شهروند» از جزییات و حتی کلیات اجرای جدید اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و می‌گوید: در اجرای جدید، با این پروژه همکاری ندارم و باید اخبار جزییات را از آقایان شجریان و پورناظری کسب کنید.

دشتی در پاسخ به این سوال که آیا اطلاع دارید کدام یک از بازیگران اجرای قبل با این اثر همکاری خواهند کرد، ضمن اعلام بی‌اطلاعی از این موضوع تأکید داشت که من کارگردان اجرای نخست این نمایش بوده‌ام و در این اجرا هیچ همکاری‌ای ندارم؛ بنابراین باید از دست‌اندرکاران موضوع را پیگیری کند.

اصغر دشتی که به نظر می‌رسد در دور جدید از مجموعه دست‌اندرکاران تولید این اثر کنار گذاشته شده است، درباره اجرای نخست این پروژه گفته بود: این پروژه برای من تفاوت اساسی با دیگر پروژه‌هایی که به‌عنوان تئاتر روی صحنه برده‌ام، دارد. در کار‌های دیگر ما به‌عنوان کارگردان همه چیز در حوزه اختیارمان است، اما در این اثر برای نخستین‌بار تعدادی هنرمند گرد هم آمده‌اند و در یک تعامل سعی می‌کنند اثری چند رسانه‌ای ارایه کنند.

داستان سرمایه
گفته می‌شود برگزاری این برنامه برعهده شرکت‌های دل آواز و بارانا خواهد بود.