تصاویر؛ بزرگترین توپ‌های جنگی تاریخ؛ از گوستاو نازی ها تا توپ تزاری

فرادید| ساخت توپ‌های بسیار بزرگ همواره یکی از جاه‌طلبانه‌ترین تلاش‌های نظامی و مهندسی بشر بوده است. این تجهیزات؛ از غول‌های آهنی قرون وسطی گرفته تا سلاح‌های عظیم قرن بیستم نه تنها برای ایجاد تخریب گسترده طراحی شده بودند، بلکه نشانگر نهایت دانش فنی، قدرت صنعتی و گاه حتی نماد قدرت سیاسی زمانه‌ی خود به‌شمار می‌رفتند.

به گزارش فرادید؛ برخی از آن‌ها هرگز وارد میدان نبرد نشدند، اما همچنان به‌خاطر اندازه‌ی حیرت‌انگیز، وزن سرسام‌آور یا نقشی که در تحولات جنگی ایفا کردند در حافظه‌ی نظامی جهان باقی مانده‌اند. در این‌جا لیستی از بزرگ‌ترین توپ‌های جنگی تاریخ که بر اساس سه معیار اصلی یعنی قطر لوله (کالیبر)، وزن سامانه، و جایگاه تاریخی انتخاب شده‌اند را مشاهده می‌کنید.

1. توپ گوستاو (Schwerer Gustav) و دورا (Dora) - آلمان، 1941

در میان بزرگ‌ترین و سنگین‌ترین توپ‌های جنگی تاریخ، «شِوِرِر گوستاو» و «دورا» جایگاهی بی‌رقیب دارند. این دو غول فلزی، با کالیبر بی‌سابقهٔ 80 سانتی‌متر و وزن کلی حدود 1.350 تُن، به‌دستور ارتش آلمان نازی و توسط شرکت مشهور «کروپ» برای نفوذ به استحکامات مستحکم خط ماژینو فرانسه طراحی شدند.

هر گلولهٔ آن‌ها تا 7 تُن وزن داشت و برد شلیکشان تا 47 کیلومتر می‌رسید. با اینکه طراحی این توپ‌ها از سال 1934 آغاز شد، اما تا آغاز جنگ آماده نشدند و از این رو، در نبرد فرانسه به‌کار نرفتند. گوستاو در سال 1942 در محاصره سواستوپول به میدان آمد و با کمک چهار هزار سرباز برای نصب و 500 نیروی متخصص برای شلیک، طی هفته‌ها عملیات، مواضع بتنی و انبار مهمات زیرزمینی شوروی را ویران کرد.

پس از این نبرد، این غول آهنین به نزدیکی لنینگراد منتقل شد، اما پیش از آغاز عملیات، دستور لغو حمله صادر شد. در همین حین، دومین توپ یعنی «دورا» نیز در استالینگراد مستقر شد اما پیش از استفاده، با تهدید محاصره شوروی عقب‌نشینی کرد.

هر دو توپ در نهایت به‌دست نیروهای آلمان نابود شدند تا به دست دشمن نیفتند. «شورر گوستاو» سنگین‌ترین توپ متحرک تاریخ و تنها سلاح کالیبر 80 سانتی‌متری است که واقعاً وارد میدان جنگ شده است. این دو اسطورهٔ جنگی، یادگاری از اوج بلندپروازی نظامی آلمان نازی و محدودیت‌های فنی جنگ‌افزارهای عظیم در قرن بیستم هستند.

2. توپ تزار (Tsar Cannon) - روسیه، 1586

توپ تزار، یکی از بزرگ‌ترین و نمادین‌ترین توپ‌های تاریخ، در سال ۱۵۸۶ به دست استاد ریخته‌گری روسی، آندری چوخوف، در مسکو ساخته شد. این توپ عظیم‌الجثه برنزی با قطر داخلی خیره‌کنندهٔ ۸۹ سانتی‌متر و وزنی نزدیک به ۴۰ تُن، نه به‌عنوان سلاحی عملیاتی بلکه بیشتر برای نمایش قدرت فنی و سیاسی روسیه در دوران تزار فئودور ایوانوویچ طراحی شده بود.

هرچند در ظاهر به‌عنوان یک سلاح عظیم در کرملین نصب شده، شواهدی از شلیک حداقل یک‌بارهٔ آن یافت شده‌ است. توپ تزار بیشتر نقش یک اثر هنری و نمادین را دارد تا یک ابزار جنگی واقعی؛ به‌خصوص که بارها جابه‌جا شده، بر روی یک پایه تزئینی سوار شده و حتی گلوله‌های آهنین یک‌تُنیِ مقابل آن نیز تنها جنبهٔ نمایشی دارند.

 امروزه، این توپ در میدان ایوانُفسکایا در کرملین مسکو قرار دارد و به‌همراه ناقوس تزار، به‌عنوان دو نماد عظیم‌الجثه ولی بدون کارکرد نظامی، مورد توجه میلیون‌ها بازدیدکننده قرار می‌گیرد.

3. توپ کارل گرت (Karl-Gerät) - آلمان، 1941

کارل گرت  یکی از بزرگ‌ترین سلاح‌های توپخانه‌ای در جنگ جهانی دوم بود که توسط آلمان نازی ساخته شد. در ابتدای سال ۱۹۴۱، اولین واحد توپخانه سنگین با نام باترِی ۸۳۳ تأسیس شد و به سرعت برای عملیات بارباروسا آماده شد.

 این سلاح در طول جنگ در چندین جبهه مختلف به کار گرفته شد، از جمله در محاصره سواستوپول و لنینگراد، اما با مشکلات فنی متعدد روبرو شد و نتوانست به طور مؤثری در برابر دفاع‌های شوروی عمل کند.

در سال ۱۹۴۴، این سلاح در سرکوب شورش ورشو به کار گرفته شد، اما حتی در آن زمان نیز از آن به‌طور محدود و در برابر ساختمان‌ها و پناهگاه‌ها استفاده می‌شد. در نهایت، در سال‌های پایانی جنگ، بیشتر مدل‌های کارل-گرت توسط نیروهای آمریکایی و شوروی به‌عنوان غنایم جنگی به تصرف درآمدند.

4. توپ‌های بریتانیایی Mallet - بریتانیا، 1857

مورتار مالِت یک توپخانه شل‌انداز بریتانیایی بود که در قرن نوزدهم برای جنگ کریمه طراحی شد، اما هرگز در نبرد استفاده نشد. این مورتار توسط رابرت مالِت طراحی شد و به گونه‌ای ساخته شده بود که قابلیت حمل آسان‌تری داشته باشد. مالِت برای اولین بار در سال ۱۸۵۴ طرح خود را به‌طور عمومی معرفی کرد، اما تا زمانی که او در مارس ۱۸۵۵ نامه‌ای به نخست‌وزیر، لرد پالمِرستون، نوشت، دولت بریتانیا به این طرح توجه نکرد.

پس از تأسیس دولت، پالمِرستون دستور داد تا دو دستگاه از مورتارهای طراحی شده توسط مالِت ساخته شود. ساخت این مورتارها ابتدا به شرکت Thames Ironworks and Shipbuilding Company واگذار شد، اما به‌دلیل ورشکستگی این شرکت، کار ساخت بین سه شرکت دیگر تقسیم شد و در نهایت در ماه می ۱۸۵۷ تحویل داده شد. آزمایش‌های اولیه در اکتبر ۱۸۵۷ آغاز شد، اما هر بار به‌دلیل آسیب به مورتار، آزمایش‌ها به پایان رسید.

 این مورتارها قادر بودند گلوله‌هایی با وزن بین ۱۰۶۷ تا ۱۳۳۴ کیلوگرم پرتاب کنند و یکی از آزمایش‌ها نشان داد که این گلوله‌ها می‌توانند مسافتی بیش از ۲۵۰۰ متر را طی کنند. باوجود طراحی قدرتمند، مورتار مالِت هرگز در میدان نبرد استفاده نشد. در حال حاضر، هر دو مورتار در مجموعه‌های موزه سلطنتی سلاح‌ها و زره‌ها قرار دارند.

5. لیتل دیوید (Little David) - آمریکا، 1944

لیتل دیوید یک توپخانه 36 اینچی (914 میلی‌متری) بود که برای شکستن خط دفاعی زیگفرید طراحی شد و سپس در جنگ جهانی دوم برای آزمایش بمب‌های هوایی استفاده شد. این توپ به عنوان یکی از بزرگ‌ترین سلاح‌های توپخانه‌ای ساخته شده شناخته می‌شود و از نظر کالیبر از دو توپ معروف آلمانی Schwerer Gustav و Dora که کالیبر 31.5 اینچ (800 میلی‌متر) داشتند، بزرگ‌تر بود.

توسعه این توپ به‌عنوان یک پیشرفت از پیشنهادات قبلی برای تخریب استحکامات بتنی سنگین مانند خط زیگفرید با استفاده از مواد منفجره پلاستیکی حجیم بود. به جای پرتاب این مواد از هواپیما، ایده این بود که آن‌ها از یک مورتار پرتاب شوند. توپخانه لیتل دیوید قادر بود تا یک گلوله ۳۶۵۰ پوندی (۱۶۶۰ کیلوگرم) را شلیک کند و برای شلیک آماده می‌شد که 12 ساعت زمان می‌برد. این توپ قادر به حمل و نقل به‌صورت واحدهای جداگانه بود و به کمک دو تراکتور M25 جابجا می‌شد.

اما پس از شکست خط زیگفرید با استفاده از نیروهای معمولی، توپ لیتل دیوید بیشتر برای استفاده در عملیات پیش‌بینی شده علیه ژاپن در نظر گرفته شد. با این حال، پایان جنگ جهانی دوم باعث شد که این توپ هرگز در نبرد به‌کار گرفته نشود.

 لیتل دیوید از نظر کالیبر یکی از بزرگ‌ترین قطعات توپخانه تولید شده بود، هرچند که سلاح‌های آلمانی Schwerer Gustav و Dora گلوله‌های سنگین‌تری شلیک می‌کردند. با توجه به برد محدود 9.7 کیلومتری این توپ و دقت کم آن، کارایی آن به‌طور جدی مورد سوال بود. پس از تسلیم ژاپن و لغو عملیات، لیتل دیوید که هنوز در مرحله آزمایشی بود، هرگز به کار نرفت.

این توپ به‌طور موقت در موزه آزمایشگاه ارتش ایالات متحده در Aberdeen Proving Ground نگهداری می‌شد و با توجه به بسته شدن این موزه، وضعیت آن دچار تردید شد. اما از سپتامبر 2023، لیتل دیوید به مکان جدید موزه منتقل شده و قرار است پیش از نمایش، مرمت شود.

6. هویتزر 203 میلی‌متری M1 / M115آمریکا، 1940

هویتزر ۲۰۳ میلی‌متری M1 (که بعدتر به M2 و M115 نیز تغییر نام یافت) یک سلاح سنگین و قدرتمند است که توسعه آن از سال 1919 برای ارتش ایالات متحده آغاز شد، ولی در نهایت در سال 1940 به بهره‌برداری رسید. هویترز در ابتدا برای پشتیبانی از نیروهای زمینی ایالات متحده در جنگ جهانی دوم طراحی شد و تا دهه‌ها پس از آن در خدمت ارتش‌های مختلف باقی ماند. وزن آن حدود 13.5 تن بوده و توانایی شلیک گلوله‌هایی با وزن 90 کیلوگرم را تا مسافت 17 کیلومتر دارد.

در دوران جنگ جهانی دوم، از آن به‌عنوان یک سلاح اصلی در توپخانه سنگین ایالات متحده استفاده شد و در جنگ‌های کره و ویتنام نیز به کار گرفته شد. اما اهمیت ویژه‌ای که این سلاح پیدا کرد، استفاده از آن به عنوان یک سلاح هسته‌ای برای تهدید دشمنان در دوران جنگ سرد بود. توپ‌های هویتزر ۲۰۳ میلی‌متری M1 قادر به شلیک گلوله‌های هسته‌ای بودند که آن‌ها را به بخشی از استراتژی بازدارندگی هسته‌ای ناتو تبدیل می‌کرد.

علاوه بر ایالات متحده، ایران نیز یکی از کشورهایی بود که از آن استفاده کرده است. ایران تعداد 50 دستگاه از این سلاح را در اختیار داشته که در جنگ‌ها و بحران‌های منطقه‌ای به‌ویژه در دوران جنگ ایران و عراق از آن بهره گرفته شده است. هویتزر به‌دلیل قدرت تخریب بالا و دقت نسبتاً خوب، توانسته نقش مهمی در نبردهای سنگین ایفا کند.

در نهایت، با پیشرفت‌های نظامی و جایگزینی توپخانه‌های خودکششی و سلاح‌های پیشرفته‌تر، استفاده از هویتزر ۲۰۳ میلی‌متری M1 در دهه‌های اخیر کاهش یافت. اما همچنان توپخانه M115 به‌عنوان یکی از سلاح‌های قدرتمند تاریخ  شناخته می‌شود.