«دشت خمره‌ها»؛ چشم‌اندازی باستانی و رازآمیز در کشور لائوس
دشتِ اسرارآمیز خمره‌ها در لائوس شمالی احتمالاً از زمان‌های بسیار دورری به عنوان مکان دفن استفاده می‌شده است.
فرادید | بر اساس تحقیقات باستانشناسی، عمرِ دشتِ خمره‌ها (Plain of Jars) احتمالا بسیار بیشتر از آن چیزی است که قبلا تصور می‌شد. دشتِ خمره‌ها چشم‌اندازی است که در دلِ خود خمره‌های عظیمِ سنگیِ هزاران ساله از جنس ماسه‌سنگ دارد. بر اساس تحقیقات جدید، این خمره‌های عظیم که احتمالاً برای نگه‌داری اجساد مردگان (تا زمانی که فقط استخوان‌هایشان برای دفن باقی بماند) استفاده می‌شدند، بیش از ۳۰۰۰ سال قدمت دارند. البته به نظر باستان‌شناسان، بیشترِ بقایای انسانی در زمین‌های کنارِ خمره‌های باستانی بین ۷۰۰ و ۱۲۰۰ سال پیش دفن شده‌اند.
لوئیس شی‌وان، باستان‌شناسِ دانشگاه مِلبورن به لایوسایِنس در این باره گفته است: «حدس ما بر اساس این یافته‌ها، اهمیتِ تشریفاتِ جادویی آن دوران است. این تشریفات مدت زمان زیادی از اهمیت برخوردار بوده‌اند.» شی‌وان و همکارش دوگالد اُرایلی، باستان‌شناس دانشگاه ملی استرالیا، از سال ۲۰۱۶ سایتِ خمره‌های سنگیِ باستانی را مطالعه کرده‌اند. سال پیش چهارمین سفر اکتشافیِ سالانه‌ی آن‌ها به آنجا بود که به واسطه‌ی شیوع همه‌گیری کووید-۱۹ متوقف شد. برخی از مطالعات آن سفرِ اکتشافی، در مجله‌ی PLOS One منتشر شد.
خاک‌سپاری‌های اسرارآمیز
تیم باستانشناسی تاکنون سه سایتِ خمره‌ی مگالیتک متعدد را در سراسر لائوس شمالی با دقت بررسی کرده است. آن‌ها در این مطالعه‌ی جدید، روی معروف‌ترین سایت به نام سایت ۱ تمرکز کردند. این سایت درست در غربِ فونساوان قرار دارد و جزو ۱۱ سایتی است که نامشان در فهرست میراث جهانیِ یونسکو ثبت شده است. این سایت حاوی ۴۰۰ خمره‌ی سنگی است که به طور پراکنده در فضایی به وسعت ۲۴ هکتار پراکنده شده‌اند.
سنِ دقیق خودِ خمره‌های سنگی را نمی‌توان تخمین زد. یک باستان‌شناس معروف فرانسوی به نام مَدِلین کولانی سال ۱۹۳۵ گزارش داد که در برخی از آن‌ها بقایای انسانی یافته است، اما باستان‌شناسانِ امروزی در هیچ‌یک از خمره‌های سنگی، استخوان یا دندان انسانی را نیافتند که بتوان عمر آن را تخمین زد. با این حال، شواهدی از سه نوعِ مختلفِ خاک‌سپاری در مکان خمره‌ها یافت شده است: خاک‌سپاری اولیه که در آن اسکلت کامل انسان در محل دفن قرار داده شده، خاک‌سپاری ثانویه که در آن دسته‌هایی از استخوان‌های انسان دفن شدند و خاک‌سپاری در خمره‌های کوچک سرامیکی که آن زمان، آن‌ها را با قرار دادن تخته‌سنگ‌های برجسته از جنس کوارتز روی سطح‌شان نشانه‌دار می‌کردند. خمره‌های سرامیکیِ مدفون کاملاً با خمره‌های سنگی عظیمِ روی زمین تفاوت دارد. این خمره‌های مدفون در بخش‌هایی از آسیا در زمان‌های مختلف، شکلِ نسبتاً رایجی از خاک‌سپاری بودند.
تاریخ‌گذاری پرتوکربنیِ بقایای انسان در خمره‌های سرامیکی و مکان‌های دفن دیگر نشان می‌دهد که بیشتر آن‌ها بین قرن‌های نهم و سیزدهم (بین ۷۰۰ و ۱۲۰۰ سال پیش) دفن شدند به این معنا که عمر آن‌ها بسیار جوانتر از خود خمره‌های سنگی است.
تیم تحقیقاتی به رهبری شی‌وان و اُرایلی از تکنیکی به نام تابناکی شبیه‌سازی‌شده‌ی نوری (optically stimulated luminescence/OSL) روی رسوبات یا خاکِ بدست‌آمده از زیر برخی از خمره‌های سنگیِ سایت ۲ (چند مایل در جنوب سایت ۱) استفاده کردند تا اطلاعات بیشتری درباره‌ی زمان قرارگیری آن‌ها در زیر خاک به دست آورند. این تکنیک، میزانِ تابشِ یون‌ساز جذب‌شده توسط ذرات کوارتزِ موجود در رسوبات را اندازه‌گیری می‌کند. از عددِ بدست‌آمده می‌توان برای محاسبه‌ی آخرین زمانِ قرارگیری ذرات در معرض نور روز استفاده کرد.
شی‌وان می‌گوید: «محدوده‌ی زمانی بقایای یافت شده زیر یک خمره ۱۳۵۰ تا ۷۳۰ پیش از میلاد و زیر یک خمره‌ی دیگر ۸۶۰ تا ۳۵۰ پیش از میلاد بود. به گمانم با ادامه‌ی این تحلیل به یک محدوده‌ی تاریخی دست پیدا کنیم.» به عقیده‌ی اُرایلی این تاریخ‌ها نشان می‌دهد که خمره‌های سنگی بسیار قدیمی‌تر از بیشترِ تدفین‌ها در زمین‌های اطراف خود است، اگرچه برای مرتبط کردن سن خمره‌ها با تدفین‌های همان سایت به تحقیقات بیشتری نیاز است.
باستان‌شناسان هنوز نمی‌دانند آیا افراد مختلف از سایت‌های خمره برای مراسم دفن در زمان‌های مختلف استفاده می‌کردند یا اینکه نسل‌های بعدیِ خمره‌ساز‌های اولیه از این مکان‌های باستانی دوباره برای خاک‌سپاری استفاده کردند. «اینکه آیا این اجساد دفن شده در این منطقه از نظر فرهنگی با کسانی که خمره‌ها را ساخته‌اند ارتباط دارند یا نه، پرسشی است که هنوز پاسخ آن را نمی‌دانیم.»
تیم تحقیقاتی در آخرین سفر اکتشافی‌شان به دشت خمره‌ها، نسبت ایزوتوپ‌های مختلفِ سرب و اورانیومِ درونِ کریستال‌های زرگونِ خمره‌ها را بررسی کردند. این ایزوتوپ‌ها (اشکالی از یک عنصر با شمار متفاوتی از نوترون‌ها در هسته) «امضای شیمیایی» منشا خمره‌ها هستند.
باستان‌شناسان دریافتند یکی از خمره‌های سنگیِ سایت ۱ از یک منبعِ ماسه‌سنگ از فاصله‌ی ۸ کیلومتری آورده شده است. «اینکه آیا خمره‌های کامل‌شده روی یک نوع غلتک یا سورتمه‌ی چوبی کشیده شده‌اند یا نه را هنوز نمی‌دانیم.»
منبع: livescience
مترجم: زهرا ذوالقدر
