راز «تپۀ مردان مُرده»؛ شهری که 4 هزار سال قبل ناگهان متروکه شد

فرادید| هزاران سال پیش، در دره‌ی سند شهری ۴۰ هزار نفری وجود داشت که با قدرت‌های بزرگ مصر باستان، بین‌النهرین و کرت قابل مقایسه بود. این شهر قرن‌ها به طور مستمر رشد کرد تا اینکه ناگهان رو به زوال رفت و بنا به دلایلی که به طور کامل درک نشده، به حال خود رها شد. 

به گزارش فرادید، ویرانه‌های موهنجودارو، به معنای «تپۀ مردان مرده»، در پاکستان امروزی در استان جنوب‌غربی سند واقع شدند. به گفته‌ی یونسکو، این سایت ۲۴ هکتار وسعت دارد، اگرچه تنها یک‌سوم سازه‌ها از سال ۱۹۲۲ به بعد حفاری شده‌اند. 

ویرانه‌های موهنجودارو سال ۱۹۸۰ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفتند.

طرح سازماندهی‌شده‌ی این شهر که حدود ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد ساخته شده، نشان می‌دهد این سکونتگاه حاصل رشد بی‌برنامه نبوده، بلکه یک سیستم اولیه برنامه‌ریزی شهری داشته است. بیشتر شهر با آجرهای پخته یکدست ساخته شده که نشان می‌دهد آجر پخته، مصالح ساختمانی استاندارد آن دوران بوده است. 

این کلان‌شهر در دوران اوج خود، جاده‌های مستقیمی داشت که در زوایای قائمه متقاطع شده بودند و بلوک‌های شهری تراز با مراکز مدنی، حمام‌های عمومی، مراکز فرهنگی، مرکز کاهنان، سیستم زهکشی پیچیده و انبار غله بزرگ ایجاد کرده بودند. 

موهنجودارو شکوفا شد تا اینکه در حدود ۱۸۰۰-۱۷۰۰ قبل از میلاد متروک و به حال خود رها شد. با توجه به حفظ این مکان، گفته شده که این شهر به احتمال زیاد قربانی یک فاجعه آنی شده است، نه نابودی طبیعی تدریجی.

ساختار سازماندهی‌شده‌ی موهنجودارو نشان می‌دهد حاصل برنامه‌ریزی شهری بوده است. 

به طرز عجیبی، هیچ نشانه‌ای از سیل یا آتش‌سوزی و جنگ نابودگر وجود ندارد. ده‌ها اسکلت در این مکان کشف شدند، هرچند به نظر نمی‌رسد آن‌ها قربانی یک قتل‌عام بوده باشند. 

با این حال، روشن است که بسیاری از تمدن‌های اطراف دره سند در همین زمان به فروپاشی دچار شدند. سال ۱۸۰۰ قبل از میلاد، بیشتر شهرهای بزرگ منطقه تقریباً به طور کامل متروکه شدند. در آخر، روستاهای اطراف کوهپایه‌های هیمالیا هم کاهش یافتند. 

یک نظریه تکرارشونده این است که خشکسالی بزرگی منطقه را فراگرفته و موجب فروپاشی کشاورزی و سکونتگاه‌های بزرگتر شده است. 

سال ۲۰۲۳، مطالعه یک استالاگمیت باستانی از غاری در هیمالیا، شواهد قوی این نظریه را یافت. دانشمندان دانشگاه کمبریج به لایه‌های رشد در ترکیب زمین‌شناسی نگاه کردند تا درباره بارندگی‌های تاریخی این منطقه اطلاعات کسب کنند. مشخص شد که حدود ۴۲۰۰ سال پیش، این منطقه شرایط بسیار خشکی را به مدت چند قرن تجربه کرده است. 

حتی فراتر از دره سند و کوه‌های هیمالیا، شواهدی هست که نشان می‌دهد خشکسالی جهانی، حدود ۴۲۰۰ سال پیش رخ داده است. البته همه با این ایده موافق نیستند، اما این نظریه به خوبی توضیح می‌دهد که چرا بسیاری از نخستین تمدن‌های بزرگ بشریت در این زمان با یک پایان ناگهانی مواجه شدند.

مترجم: زهرا ذوالقدر