مشهورترین «مومیایی باتلاقی» اروپا واقعا کیست؟

فرادید| سال ۱۹۵۰ وقتی خانواده‌ای در حال استخراج ذغال سنگ برای سوخت بودند، جسد مرموزی را در باتلاق کشف کردند. آن‌ها تصور کردند این جسد که به خوبی حفظ شده، آخرین قربانی یک قاتل محلی بوده است، اما واقعیت این نبود: اگرچه این مرد کشته شده بود، اما قتل او نه در زمان‌های اخیر بلکه در عصر آهن یعنی حدود ۲۴۰۰ سال پیش اتفاق افتاده بود. 

به گزارش فرادید، این مرد که اکنون به نام «مرد تولوند» شناخته می‌شود، چهره حفظ‌شده‌ی عالی، ته‌ریش و کمی لبخند دارد و یکی از مشهورترین اجساد باتلاقی در جهان است و این نظریه که او قربانی مراسم قربانی کردن انسان بوده، داستان او را اسرارآمیزتر هم کرده است. 

در دهه‌های پس از کشف این مرد، دانشمندان به طور گسترده در مورد مرد تولوند مطالعه کردند و جزئیات بیشتری در مورد زندگی و مرگ او گردآوری کردند. در ادامه، نتایج بدست آمده در مورد این مرد مومیایی را می‌خوانید. 

مرد تولوند که بود؟ 

وجود دندان‌های عقل حاکی از آن است که مرد تولوند حداقل ۲۰ساله بوده که در باتلاق Bjældskovdal دانمارک در یوتلاند درگذشته، اما محققان فکر می‌کنند او در واقع بین ۳۰ تا ۴۰ سال داشته است. تاریخ‌گذاری رادیوکربنی نشان می‌دهد او در مقطعی بین ۳۸۰ تا ۴۰۵ قبل از میلاد مرده است. 

اگرچه دانشمندان می‌دانند مرد تولوند در اثر حلق‌آویز شدن مرده، اما هنوز دلیل آن را نمی‌دانند. آیا ممکن است او از روی انتقام یا به عنوان یک قربانی در مراسم آیینی کشته شده باشد؟ 

مرد تولوند با قد ۵ فوت و ۳ اینچ در حالت خوابیده با طنابی به دور گردنش کشف شد. کالبدشکافی نشان داد او بر اثر حلق‌آویز شدن مرده و سر و صورتش به خوبی حفظ شده است. 

پس از مرگ، اسیدیتۀ موجود در باتلاق ذغال‌سنگ نارس، استخوان‌های مرد تولند و بسیاری از بافت‌های نرم او از جمله مغز و روده‌های دست‌نخورده و در عین حال منقبض‌شده و محتویات آن‌ها را حفظ کرده است. پوست و ناخن‌های مرد تولوند طی هزاران سال در محیط بدون اکسیژن باتلاق، سیاه شده بودند، اما تجزیه کامل آن‌ها به واسطه مواد شیمیایی تولیدشده حین تجزیه خزه اسفاگنوم (خزه اصلی تشکیل‌دهنده ذغال‌سنگ نارس)، اتفاق نیفتاده است. 

امروزه جسد او در موزه سیلکبورگ، موزه میراث فرهنگی دانمارک نزدیک محل کشف او نگهداری می‌شود. 

قوم او چه کسانی بودند؟ 

مرد تولوند اوایل عصر آهن در سالهای پیش از فتح اکثریت اروپا توسط امپراتوری روم می‌زیست. در طول این دوره، یوتلاند پرجمعیت و کانون روستاها و مزارع بود. کشاورزان آن دوران غلات پرورش می‌دادند، از حیوانات نگهداری می‌کردند و به مراسم مذهبی می‌پرداختند که شامل قربانی کردن (غذا یا سلاح، اما گاهی‌اوقات شاید بدن انسان) در باتلاق‌های محلی میشد. 

محققان امروزی گمان می‌کنند این باتلاق‌ها از دید مردمان آن زمان، مکان‌های ماوراء‌طبیعی مرتبط با خدایان و زندگی پس از مرگ بودند. اما از آنجا که ساکنان یوتلند هیچ نوشته‌ای از خود به جای نگذاشته‌اند، روشن نیست واقعاً چه چیزی سبب‌ساز تشریفات مذهبی آن‌ها شده است. 

مرد تولوند در این باتلاق در دانمارک پیدا شد. چه چیزی سبب می‌شود باتلاق‌ها اجسام درون خود را اینقدر خوب حفظ کنند؟ ایزابلا مول‌هال باستان‌شناس سال ۲۰۲۳ به جغرافیای ملی گفته است عواملی شامل کمبود اکسیژن، سطح اسیدیته و خزه‌های موجود در باتلاق‌ها جلوی روند تجزیه را می‌گیرند. 

مرد تولوند چه چیزی پوشیده بود؟

باتلاق‌ها به خاطر حفظ لباس‌ها و بدن‌ها معروف هستند، مانند لباس‌های بافتنی که سال ۱۹۵۱ جسد باتلاقی اسکاتلندی را احاطه کرده بود. اما مرد تولند لباس‌های بسیار کمتری به تن داشت: او برهنه بود و فقط کلاه و کمربند داشت. 

بررسی‌های بیشتر نشان داد مرد تولوند بیشتر اوقات با پای برهنه راه می‌رفته و ته‌ریش روی صورتش نشان می‌دهد که حتماً صورتش را تراشیده است. 

آخرین وعده غذایی مرد تولوند

سال ۲۰۲۱، محققان محتویات آخرین وعده غذایی مرد تولوند را کشف کردند: فرنی حاوی جو، انواع دانه‌های وحشی، کتان و ماهی. تجزیه و تحلیل روده او نشان داد برخلاف برخی دیگر از اجساد باتلاقی معروف، مرد تولوند هنگام مرگ تحت تأثیر مواد توهم‌زای خوراکی یا سایر گیاهان دارویی (نشانه‌های قربانی شدن در مراسم قربانی انسان) قرار نگرفته است. 

نحوۀ مرگ مرد تولوند

دانشمندان می‌گویند ممکن است مرد تولوند قربانی یک مراسم آیینی باشد. طیف گسترده‌ای از انواع دانه‌ها و علف‌های هرز موجود در روده او مشابه آن‌هاست که در دستگاه گوارش سایر اجساد باتلاقی کشف شده که تصور می‌شود قربانی شده‌اند. 

هِنری چَپمَن، باستان‌شناس در مصاحبه سال ۲۰۲۱ با جغرافیای ملی، درباره این قربانیان گفت: «مردم معتقدند آن‌ها قربانی شده‌اند چون در محیط اتفاق ناخوشایندی رخ داده بود. این موارد محققان را به این باور رسانده که مراسم قربانی کردن شامل خوردن انواع مختلفی از غذاها قبل از مرگ می‌شده که شاید واکنش به تغییرات محیطی بوده که کشاورزی یا منابع غذایی را تهدید میکرده است. 

احتمال دیگر این است که مرگ مرد تولوند دلیل شوم‌تری داشته باشد: شاید او یک جنایتکار بوده یا در اثر خودکشی مرده یا قربانی یک قتل انتقام‌جویانه بوده است. اجساد باتلاقی دیگری که در سراسر منطقه یافت شدند، حاوی شواهدی از قتل عمدی و حتی سوء‌استفاده وحشتناک از اجساد بودند. 

مرد تولوند به وضوح به عمد کشته شده، اما جسد او با احتیاط دفن شده و دهان و چشمانش را بسته‌اند. در نهایت، این دفن دقیق، به دار آویختن او و این واقعیت که آن زمان سوزاندن و در گور نهادن بیشتر از انداختن اجساد در باتلاق رواج داشته، دلیلی است که بسیاری از محققان را به این باور رسانده که او قربانی مراسم آیینی بوده است. 

اسرار باقی‌مانده از مرد تولوند

اگرچه تقریباً ۷۵ سال از کشف مرد تولوند می‌گذرد، اما او همچنان می‌تواند اطلاعات بیشتری را در اختیار باستان‌شناسان کنجکاو قرار دهد. طی آزمایشات اولیه دانشمندان روی بدن او، سرش با دقت حفظ شده و در دانمارک به نمایش گذاشته شد. اما بدنش خشک شد. 

چندین دهه هیچ‌کس نمی‌دانست اندام‌های بدن باتلاقی کجا هستند. این معما منجر به یک گنج‌یابی عجیب در دهه ۱۹۸۰ شد، زمانی که محققانِ مجهز به فناوری‌های جدید به ارزش بالقوه بقیه بدن پی بردند و از مردم برای یافتن باقیمانده جسد کمک خواستند. 

چپ: خزه اسفاگنوم که در باتلاق‌ها یافت می‌شود، یک مولکول قندی اسیدی آزاد می‌کند که به مومیایی کردن اجساد کمک می‌کند.

راست: انگشت شست مرد تولوند از جمله اندام‌هایی بود که پس از هزاران سال در باتلاق ذغال سنگ نارس به طرز شگفت‌انگیزی حفظ شده بود. 

معلوم شد بخش‌های جداشده در موزه‌ها و مؤسسات مختلفی در سراسر دانمارک نگهداری می‌شوند. این جستجو خیلی چیزها به ارمغان آورد، جز اعضای داخلی بدن و انگشت شست پای راست بدن باتلاقی که محل آن یک راز باقی مانده بود تا اینکه فرزندان نگهبان سابق، آن را پس از مرگ پدرشان به موزه بازگرداندند. 

موزه سیلکبورگ در وب‌سایت خود می‌گوید: «اکنون تقریباً تمام اعضای بدن مرد تولوند در اختیار موزه است. با این حال، اگر کسی به یک ظرف مرموز حاوی اندام‌های داخلی او برخورد کرد، ما بسیار علاقه‌مندیم از این موضوع باخبر شویم.» 

این بقایای هنوز هم می‌توانند اطلاعات بیشتری را فاش کنند، هرچه محققان تاکنون در به دست آوردن DNA باستانی از بافت‌های مرد تولوند ناموفق بوده‌اند. 

در این بین، مرد باتلاقی الهام‌بخش شعر و موسیقی و کتاب‌های کودکان بوده است و اینها همه گواه جذابیت همیشگی او هم برای دانشمندان و هم برای عموم مردم است. یک باستان‌شناس سال ۱۹۵۶ گفت: «او فقط یک اثر تاریخی در موزه نیست، بلکه یک انسان است. انگار ما مرگ او را باور نمی‌کنیم. پشت گرمی و شوخ‌طبعی چهره او، مردی زنده وجود دارد.»

مترجم: زهرا ذوالقدر