آثار گمشدۀ «ریاضیدان بزرگ» در بین متون دورۀ اسلامی کشف شد
وقتی صحبت از ثبت تاریخ می‌شود، کشفیات به دو روش عمده انجام می‌شوند: یا نتیجه سال‌ها تلاش دقیق و مداوم است یا تصادفی در کشوهایی پیدا می‌شوند که سال‌ها گرد و غبار روی آن‌ها نشسته است.
فرادید| کشف جدید دو رساله علمی از آپولونیوس، ریاضیدان یونانی معروف به «ریاضیدان بزرگ» جزو کشف‌های تصادفی و شگفت‌انگیز است. این کتاب‌ها که در قرن ۱۷ به دانشگاه لایدن به عنوان بخشی از مجموعه‌ی گسترده‌ای حاوی حدود ۲۰۰ نسخه خطی عربی آورده شده بودند، از آن زمان در صندوق‌ها و قفل‌های بسته نگهداری شده‌اند و در طول این مدت به عنوان آثار گمشده در تاریخ شناخته می‌شدند.
به گزارش فرادید، «مخروطی‌های آپولونیوس» (حدود ۲۰۰ پیش از میلاد) یکی از عمیق‌ترین آثار ریاضیات یونان باستان بود. این اثر به نظریه بیضی‌ها، سهمی‌ها و هذلولی‌ها می‌پردازد؛ منحنی‌هایی که می‌توانید آن‌ها را زمانی که یک چراغ قوه را به دیوار می‌تابانید، تماشا کنید.
این یک اثر مهم تاریخی است که آن را به عنوان نخستین معرفی این مفاهیم به دنیای ریاضیات می‌شناسند، اما تا همین اواخر فقط چهار جلد اول از هشت جلد این اثر به عنوان آثار باقی‌مانده شناخته می‌شدند. کشف دوباره دو بخش گمشده (کتاب‌های پنجم و هفتم) گواهی‌ست بر عظمت تاریخی دورانی که غربی‌ها اغلب آن را نادیده می‌گیرند: دوران طلایی اسلام.
نقشه رنگی اروپا که با دست نقاشی شده در «کتاب جهان‌نما» اثر کاتب جلبی، چاپ ابراهیم متفرقه، استانبول، ۱۱۴۵ هجری (۱۷۳۲ میلادی)
مصطفی زهری، استاد تحلیل عددی و مدل‌سازی ریاضی دانشگاه شارجه درباره این کشف گفته: «نسخه‌های خطی عربی در کتابخانه‌های غربی مانند کتابخانه دانشگاه لایدن، سوابق ارزشمندی از دستاوردهای فکری تمدن اسلامی به ویژه در ریاضیات و هندسه هستند.»
«علاوه بر دانشگاه لایدن، مؤسسات غربی مانند کتابخانه بریتانیا و کتابخانه ملی فرانسه، هزاران نسخه خطی عربی، فارسی و عثمانی در خود دارند که شامل رسالات هندسی نادر می‌شود. این مجموعه‌ها پل‌هایی بین تحقیقات تاریخی و مدرن ایجاد می‌کنند.»
آپولونیوس تنها دانشمند باستانی نیست که آثارش توسط سنت اسلامی قرون وسطی حفظ شده است. آدریل ترات، رئیس و استاد فلسفه در کالج واباش ایندیانا سال ۲۰۱۵ نوشت: «ما به طور کلی می‌پذیریم امروزه متون یونانی را داریم چون این متون در دست مسلمانان بودند.»
«یونانیان باستان علم و ریاضیات را از بابلی‌ها و مصری‌ها قرض گرفته بودند. این دانش از طریق یونانیان به مسلمانان منتقل شد و سپس دوباره به اروپایی‌ها رسید. این قضیه فقط در علم صادق نیست، بلکه در آثار کلاسیک و فلسفه نیز صادق است.»
شاید عجیب باشد که نسخه‌های خطی عربی بجامانده، حتی در نهادهایی که آن‌ها را نگهداری کردند، کم مطالعه می‌شوند. بخشی از آن به دلیل کمبود دانش پیش‌زمینه است، چون تحلیل مناسب این آثار نه تنها به تسلط بر زبان‌های قرون وسطی مانند عربی، فارسی یا ترکی نیاز دارد، بلکه مستلزم درک دقیق هر دو سنت متنی و علمی است که در خود دارند.
سه ماهی مرکب و دیگر حیوانات دریایی و زمینی از نسخه خطی عربی کتاب گیاه‌شناسی دیوسکریدیس
با این حال، نسخه‌های خطی بازیابی‌شده گامی بزرگ در جهت درست هستند. آن‌ها نه تنها شامل آثار گمشده آپولونیوس، بلکه شامل رسالاتی در زمینه‌های زیست‌شناسی، نجوم، ریاضیات (از جمله یک دایره‌المعارف ریاضی عظیم به نام «کتاب کمالات» که بخشی از آن حفظ شده) و جغرافیا نیز می‌شوند. برخی از این متون ممکن است خیالی باشند، اما به طور کلی این‌ها سابقه ارزشمندی از توانمندی علمی خاورمیانه قرون وسطی هستند.
مترجم: زهرا ذوالقدر
