سفر در زمان؛ دارسی تحمل رنج و صبر فراوان کرد تا بریتانیا به نعمت نفت ایران رسید

سفرنامه کازما، سفرنامه خاطرات آکی ئوکازما، نخستین وزیرمختار ژاپن در ایران است. ایران خاطرات از سال ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۱ ادامه دارد. کتاب فوق با ترمه دکتر هاشم رجب‌زاده، از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در سال ۱۳۸۰ به چاپ رسیده است.

شرکت نفت ایران و انگلیس

به تازگی شرکت نفت انگلیسی نظر دنیا را تا اندازه‌ای به خود گرفت، زیرا که ایران امتیاز نفت را یکجانبه باطل کرد و انگلستان عقد دوباره قرارداد را از ایران خواستار شد. جهانیان به یاد دارند که در سال‌های جنگ جهانی اول این شرکت در خلیج فارس و اقیانوس هند به کشتی‌های انگلیسی کمک رساند. دنیا هنوز به موقع اقتصادی و سیاسی این شرکت توجه دارد.

مدیران شرکت نفت در تهران دوست صمیمی‌ام بودند، پس به معرفی آنها از پالایشگاه نفت در آبادان و میدان‌های نفتی میان کوه‌ها؛ و در فاصله ۴۰۰ تا ۵۰۰ کیلومتری آبادان دیدن کردم از آبادان به اهواز در امتداد رود کارون و در مسیر لوله نفت با هواپیمای آن شرکت رفتم در روزگار، قدیم لشکر اسکندر از اهواز گذشت در این صبح از اثر باد سخت دیروز هوا هنوز خاک آلود و تیره بود و هواپیما نزدیک زمین پرواز می‌کرد. از آنجا با اتومبیل به میدان نفتی نفتون و هفتگل رفتیم. من نخستین سفیر خارجی بودم که ازینجا دیدن می‌کردم و تنها سفیری که تا کنون به اینجا آمده بود.

سال پس از آن شاه برای دیدن به این ناحیه سفر کرد. مسیر و نقاط دیدار او با برنامه سفر من یکی بود. این سرزمین از روزگار باستان نفت خیز بوده و قفقاز از زمان زرتشت به شهر آتش شهرت داشته است از کوه‌های زاگرس تا غرب فلات ایران کان نفت است و و زمین‌شناسان در پی - کشف ذخایر نفتی فراوان زیرزمینی به ناحیه شمال قفقاز غرب عراق بین النهرین و مصر توجه داشته‌اند. در سال ۱۹۰۱ ویلئام دارسی  از حکومت ایران امتیاز اکتشاف و استخراج نفت در ایران را جز در پنج ایالت شمالی آذربایجان گیلان مازندران استرآباد و خراسان گرفت منطقه این امتیاز مساحتی دو برابر خاک ژاپن دارد در برابر صاحب امتیاز متعهد شد که بیست هزار لیره حق امتیاز و بیست هزار لیره سهام در شرکت اکتشاف و استخراج نفت و ۱۶ درصد سود سالانه را به دولت ایران بدهد. او چنین امتیاز مهم جهانی را در واقع به رایگان به دست آورد دولت انگلیس مالک نیمی از سهام این شرکت شد، و شرکت نفت بی پرداخت مالیات به دولت ایران از انگلستان ماشین و لوازم و آذوقه وارد کرد.

جوان‌های بسیار پس از فارغ التحصیل شدن از دانشگاه‌های معروفی همچون کمبریج و اوکسفورد به ایران رفتند و عمر را در کار نفت نهادند. دارسی تحمل رنج و صبر فراوان کرد تا بریتانیا به چنین نعمتی رسید. در آغاز که او در قصر شیرین نزدیک مرز عثمانی، آنروز شروع به حفاری برای یافتن نفت کرد در بردن ماشین آلات و نگاه داشتن کارشناسان و پرداخت مزد کارگران سختی‌های فراوان دید و سیصد هزار دلار هزینه کرد، اما به نفت دست نیافت، و مردم دنیا به انگلیس‌ها خندیدند دولت ایران و طوایف بختیاری هم دشواری‌های گوناگون برای او بار آوردند، اما دارسی سرانجام بر همه موانع پیروز آمد و به کان سرشار نفت دست یافت؛ پس کارش بالا گرفت و در سال ۱۹۰۹ شرکت حالیه نفت انگلیس بنیاد شد.

سرمایه اولیه آن دو میلیون لیره بود، اما اکنون فقط سهم سرمایه‌گذاری دولت انگلیس بیش از ۵ میلیون است و خط لوله نفتی بسیار طولانی و تأسیسات و تصفیه خانه گسترده دارد. با اینکه از حجم کار پالایشگاه آبادان کاسته شده است، باز هشت هزار کارگر دارد هنگامی که از محل تاریخی نخستین چاهی که به نفت رسید دیدن می‌کردم این احساس را داشتم که برخلاف آنچه که عموماً تصور می‌شود، گمان نمی‌رود که کار بر انگلیس‌ها برگشته و بریتانیا رو به زوال باشد.

منبع: انتخاب