بزرگ‌ترین «سَر» دنیا متعلق به کدام جانور است؟
حیوانات در اشکال و اندازه‌های گوناگون وجود دارند؛ از کوچک‌ترین سوسک گرفته تا بزرگ‌ترین نهنگ. با وجود چنین تنوع گسترده‌ای از موجودات، کدام یک از میلیون‌ها گونه‌ی حیوانات روی زمین بزرگ‌ترین سر را نسبت به اندازه‌ی بدن خود دارد؟
فرادید | نهنگ‌های آبی (Balaenoptera musculus) تاکنون بزرگ‌ترین حیوانات شناخته‌شده‌ی روی زمین هستند. بزرگ‌ترین نهنگ‌های آبی که ماده هستند بیش از ۳۴ متر طول (از پوزه تا دُم) دارند، چیزی معادل ۲.۵ اتوبوس مدرسه. جمجمه‌ی یک نهنگ آبی به اندازه‌ی ۵.۵ متر که کمتر از یک‌چهارم بدنش را تشکیل می‌دهد، بزرگ‌ترین سر حیوان شناخته‌شده در این سیاره است.
به گزارش فرادید ، دانشمندان تصور می‌کنند سر و دهانِ نهنگ‌های آبی و گونه‌های دیگر نهنگ از قبیل نهنگ‌های قطبی (Balaena mysticetus) که اندازه‌ی جمجمه‌ی آن‌ها بیش از ۵ متر است به سمت بزرگ شدن تکامل یافته تا این موجودات بتوانند با یک بار قورت دادن تا جایی که می‌شود غذا بخورند. نهنگ‌های آبی، نهنگ‌های قطبی و دیگر نهنگ‌های بی‌دندان به صورت جهشی (حمله ناگهانی) غذا می‌خورند یعنی با دهان باز به سرعت به سمت جلو حرکت کرده و تا جایی که بتوانند آب و طعمه‌ها را می‌بلعند.
(اسکلت یک نهنگ ماده)
سپس از طریق استخوان‌های پرزمانندِ فک بالایی‌شان، آب دریا را از دهانشان خارج می‌کنند و کریل (سخت‌پوست بسیار کوچک و میگومانند دریایی) و طعمه‌های دیگر پشت این استخوان‌ها باقی می‌ماند. درقلمروی حیوانات، نهنگ‌های قطبی برنده‌ی جایزه‌ی بزرگ‌ترین دهان هستند. دهان یک نهنگ قطبی ۷.۶ متر از کلِ ۲۰ متر بدن او را اشغال کرده است.
اما تعیینِ بزرگ‌ترین سر حیوان نسبت به اندازه‌ی بدنش چالش‌برانگیزست. قلمروی حیوانات وسیع است و ممکن است میلیون‌ها گونه وجود داشته باشند که دانشمندان هنوز موفق به کشف آن‌ها نشده‌اند. حیواناتی مانند هشت‌پا‌ها هم هستند (مانند هشت‌پای گوش‌دراز یا دامبو / Grimpoteuthis) که بدنشان روی زمین پهن نمی‌شود تا به روشنی دیده شود «سر» کجایِ حیوان است.
هشت‌پا‌ها ساختاری شبیه سر دارند که به آن mantle یا پوسته مغز می‌گویند به علاوه‌ی هشت بازوی پرپیچ و تاب. اما پوسته مغز آن‌ها تمام اندام آن‌ها را به علاوه‌ی مغز در خود جای می‌دهد. هر بازوی هشت‌پا نیز سلول‌های عصبی خودش را دارد که به هر بازو ذهنیت خاص خودش را می‌دهد. پوسته مغز از بیرون شبیه سر به نظر می‌رسد، اما از آنجا که فقط حاوی مغز نیست و دربرگیرنده‌ی دیگر اندام‌های هشت‌پاست، آیا می‌توان آن را «سر» در نظر گرفت؟
شاید بتوان در دنیای حشرات پاسخ را یافت. برونو دی مدیروس، دستیار موزه‌دار حشرات گرده‌افشان در موزه‌ی تاریخ طبیعی فیلد در شیکاگو حشرات متعددی را معرفی میکند که می‌توانند پاسخ این پرسش باشند. مدیروس نخست حشراتی با «سر‌های بزرگ حجیم پر از ماهیچه‌های فک» را معرفی میکند؛ مانند موریانه‌های سرباز یا مورچه‌های برگ‌بُر که سر آن‌ها تقریباً نیمی از بدنشان را تشکیل می‌دهد.
سپس حشراتی با «سر‌های بسیار پهن» را معرفی میکند مانند مگس‌های چشم‌شاخکی از خانواده‌ی دوبالان. چشم این حشرات در مشاجره‌های مرد به مرد به آن‌ها در تظاهر به بزرگ‌تر بودن از حریف کمک میکند. در برخی از گونه‌های مگس‌ها، پهنای سر به اندازۀ دو برابر طول بدن است.
اما شاید برنده‌ی واضحِ دنیای حشرات، سوسکچه‌های نخستینِ آمریکای جنوبی (Antliarhinus zamiae) باشند. شهرت این سوسکچه بخاطر گیاهی (سرخس نخلی) است که روی آن گرده‌افشانی میکند. این گیاه از عصر دایناسور‌ها رشد کرده و شبیه درختان نخل کوتاه و نخراشیده است.
دهان سوسکچه‌های سرخس نخلی طوری است که می‌تواند بیش از دو برابر طول بدن آن‌ها باشد و جایگاه آن جلوتر از سر حشره است. بدن سوسکچه (بدون سر) معمولاً حدود ۱ سانتی‌متر است و پوزه‌ی آن به تنهایی می‌تواند به بیش از ۲ سانتی‌متر برسد. پوزه میزبان چشم‌ها و شاخک نیز هست و فک حشره (اجزای دهان) را درست در نوک خود حمل میکند. ماهیچه‌های فک در پایین پوزه کنترل‌کننده‌ی اجزای دهان هستند که سوسکچه از آن‌ها برای خوردن دانه‌ها یا سوراخ کردن گیاهان برای تخم‌گذاری استفاده می‌کنند.
شاید هنوز حیوان دیگری هم باشد که اندازه‌ی سر او نسبت به بدنش حتی بزرگ‌تر از این هم باشد، اما تا این لحظه، سوسکچه‌ی سرخس نخلی (cycad weevil) دارنده‌ی بزرگ‌ترین سر نسبت به اندازه‌ی بدن است.
منبع: livescience
مترجم: زهرا ذوالقدر
