چرا چاق می‌شویم؟

امروزه چاقی و اضافه وزن به یکی از مشکلات شایع در تمامی کشور‌ها تبدیل شده است که به جز دریافت زیاد کالری، عوامل مختلفی در ایجاد این مشکل نقش دارند.

علت اصلی اضافه‌وزن و چاقی، عدم تعادل بین کالری‌­های دریافتی و کالری‌­های مصرفی توسط فرد است. به عبارتی می‌­توان گفت اضافه­ وزن نتیجه عدم تعادل بین غذای مصرفی و فعالیت فیزیکی است.

به طور کلی، در اضافه‌وزن و چاقی مشکلاتی مانند دریافت زیاد غذا‌های پرانرژی و پرچرب و کاهش فعالیت فیزیکی ناشی از طبیعت بی‌­تحرک بیشتر مشاغل، تغییر سبک حمل‌ونقل و افزایش شهرنشینی وجود دارد.

مصرف زیاد غذا‌های پرکالری، بدون افزایش متناسب فعالیت فیزیکی، منجر به افزایش ناسالم وزن می‌شود. کاهش سطوح فعالیت بدنی نیز منجر به عدم تعادل انرژی و در نتیجه افزایش وزن می‌شود. تغییر در الگو‌های رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی اغلب نتیجه تغییرات محیطی و اجتماعی مرتبط با توسعه و کمبود سیاست‌­های حمایتی در بخش‌های سلامت، کشاورزی، حمل‌ونقل، محیط، فرآیند غذا، توزیع، بازاریابی و آموزش است.

به‌طور ویژه، علل و عواملی مانند وراثت و ژنومیکس تغذیه­‌ای نقش موثری در چاقی و اضافه وزن ایفا می‌کنند. بیشتر عوامل هورمونی و عصبی دخیل در تنظیم وزن، به‌طور ژنتیکی تعیین می‌شوند. این امر شامل علامت‌­های کوتاه­ مدت و بلندمدت است که سیری و تغذیه را تعیین می‌­کنند. نقایص کوچکی در بیان یا تداخل ژن‌ها می­‌تواند به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای در افزایش وزن دخیل باشد.

بنابر اعلام دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت، تعداد و اندازه سلول‌های چربی، توزیع منطقه‌ای چربی در بدن و RMR (میزان متابولیسم استراحت) نیز تحت تأثیر ژن‌ها قرار می‌گیرند. مطالعات دوقلو‌ها نشان می‌­دهد که ژن‌ها، ۵۰ تا ۷۰ درصد استعداد به چاقی را تعیین می‌کنند. انتخاب‌­های تغذیه‌ای و شیوه زندگی می‌توانند ژن‌های چاقی را فعال یا غیرفعال کنند.

فعالیت فیزیکی ناکافی

عدم ورزش و شیوه زندگی عموماً بی‌حرکت، همراه با پرخوری مزمن نیز از علل افزایش وزن هستند. طبیعت بی‌تحرک جامعه عاملی در افزایش مشکل روبه رشد چاقی است؛ به طوری که افراد کمتری ورزش می‌­کنند و زمان زیادی در فعالیت‌­های با مصرف انرژی پایین، تماشای صفحه‌نمایش مانند تماشای تلویزیون یا فیلم، استفاده از کامپیوتر، انجام بازی‌های ویدئویی، نشستن در ماشین و رانندگی به محل کار یا مقصد صرف می‌شود.

التهاب

بافت چربی به‌طور فعالانه طیف وسیعی از سیتوکین‌­های پیش التهابی و ضد­التهاب را ترشح می‌کند. اثرات این سیتوکین‌­ها عبارتند از عدم حساسیت به انسولین، هایپرلیپیدمی، کاهش پروتئین عضلانی و استرس اکسیداتیو. دانشمندان ارتباط مستقیمی بین چاقی و بیماری‌­های التهابی مانند اختلالات قلبی-عروقی، برخی سرطان­‌ها و دیابت نوع ۲ یافته‌اند.

در انسان‌­ها پرخوری مزمن کلید التهاب را تحریک کرده و به افزایش وزن و مقاومت انسولینی منجر می­‌شود. به علاوه چاقی مرکزی با فاکتور‌های التهابی به‌ویژه CRP ارتباط قوی دارد. تغییرات ساده در رژیم غذایی و شیوه زندگی می­‌تواند التهاب مربوط به چاقی را تغییر دهد. مواد غذایی مانند پرتقال ضدالتهاب هستند، در حالی‌که خامه ممکن است پیش التهاب باشد. آنتی‌اکسیدان‌ها و اسید‌های چرب غیراشباع امگا-۳ شدت التهاب را کاهش می‌دهند.

خواب و ریتم‌­های شبانه‌روزی

خواب کم، تنظیمات اندوکرینی مربوط به گرسنگی و اشتها را تغییر می‌دهد؛ بنابراین هورمون‌­های مؤثر بر اشتها تحت تأثیر قرار گرفته و ممکن است سبب دریافت زیاد انرژی شوند؛ بنابراین محرومیت مداوم از خواب می‌­تواند مقدار غذای دریافتی را تغییر داده و در اپیدمی چاقی سهیم باشد. برخی افراد ممکن است کار شیفتی یا مواجهه با نور زیاد در شب داشته باشند، این کار می­‌تواند در ریتم‌­های شبانه­ روزی اختلال ایجاد کرده و شیوع چاقی را افزایش دهد.

استرس

استرس عامل دیگری برای چاقی است. تحت شرایط استرسی، کورتیزول آزاد شده و سبب تحریک ترشح انسولین جهت حفظ قند خون در وضعیت ثابت می‌شود؛ بنابراین اشتها افزایش می‌­یابد.

طعم و مزه و اشتها

غذا و مزه آن، پاسخ‌های لذت‌بخش را باعث می‌شوند. تنوع بی‌پایان غذا‌هایی که در هرلحظه‌ای و با قیمت معقول در دسترس هستند، می­‌توانند در دریافت کالری زیاد، دخیل باشند؛ زیرا افراد زمانی که انواع مختلفی از غذا به آن‌ها ارائه می‌شود، نسبت به زمانی که فقط یک نوع غذا ارائه می­‌شود، بیشتر غذا می‌خورند. به‌طور طبیعی، وقتی غذایی مصرف شد اشتیاق و علاقه به مصرف آن کاهش می‌یابد.

اندازه پرس­‌های غذایی

پرخوری فعالانه تا حدی نتیجه اندازه بزرگ پرس‌­های غذایی است. پرس‌­ها و کالری‌­هایی که رستوران‌­ها و فروشگاه‌­های فست‌­فود در یک وعده ارائه می‌­کنند، اغلب بیشتر از نیاز‌های انرژی یک فرد برای کل روز است.

ترکیبات شیمیایی بیگانه با بدن

Obesogens؛ ترکیبات شیمیایی بیگانه با بدن هستند که سبب اختلال در متابولیسم طبیعی چربی­‌ها شده و نهایتاً منجر به چربی زیاد و چاقی می­‌شوند. می‌توان این ترکیبات را "مختل‌کننده‌های اندوکرین" نامید. زیرا این ترکیبات هموستاز لیپید، ذخیره‌سازی چربی و نقطه تنظیم متابولیک را تغییر داده، تعادل انرژی را مختل کرده یا تنظیم سیری و اشتها را جهت افزایش تجمع چربی و چاقی تغییر می­‌دهند.

نمونه­‌های مشکوک از این مواد در محیط و تهیه غذا، بیس فنول A و فتالات‌­ها (نوعی مواد شیمیایی صنعتی و آلی) هستند که در بسیاری از پلاستیک‌­های مورد استفاده در بسته­‌بندی مواد غذایی یافت می‌شوند. این مواد به داخل غذا‌های فرآیند شده، منتقل شده یا در آن‌ها ذخیره می‌­شوند.