۸ ویروس که در ایجاد سرطان نقش دارند

بر اساس تحقیقات معتبر که از طریق مجله Nature Genetics قابل دسترسی است، تقریبا ۱۰ درصد از انواع موارد ابتلا به سرطان در سراسر جهان توسط ویروس‌ها ایجاد می‌شود.

به گفته محققان ویروس‌ها را می‌توان به دو نوع تقسیم کرد: آن‌هایی که از DNA به عنوان ماده ژنتیکی بهره می‌برند و ویروس‌هایی که دارای RNA هستند. هرچند اثرات هر دو نوع ویروس بر رشد سرطان بسیار پیچیده است، مشخص شده که هر دو با طیف متنوعی از سرطان‌ها در ارتباط هستند.

در مقایسه با سایر ویروس ها، ویروس‌های سرطان زا چندان معمول نیستند، زیرا به جای کشتن سلول‌های میزبان خود، آن‌ها را آلوده می‌کنند. این رویکرد به اونکوویروس‌ها اجازه می‌دهد تا عفونت‌های پایدار ایجاد کنند. ممکن است سال‌ها طول بکشد تا بسیاری از سرطان‌های مرتبط با ویروس‌ها علامت دار شوند، زیرا عملکرد ویروس به عوامل محیطی، ضعف ایمنی میزبان و جهش‌های سلولی وی بستگی دارد. در ادامه به طور خلاصه هشت ویروس انکولوژیک شناخته شده را بررسی می‌کنیم:

ویروس اپشتین-بار

تخمین زده می‌شود که ویروس اپشتین بار (EBV)؛ یکی از ۹ نوع ویروس هرپس انسانی شناخته شده در خانواده هرپس، بیش از ۹۰ درصد از جمعیت جهان را آلوده کند. هرچند مکانیسم انتقال به طور کلی نامشخص است، اما این ویروس اغلب از طریق بزاق منتشر می‌شود. EBV همچنین می‌تواند از راه سرفه، عطسه، خون، مایع منی و تماس نزدیک انتقال یابد.

این ویروس بیشتر به دلیل ایجاد مونونوکلئوز شناخته شده است. عفونت EBV در عین حال احتمال ابتلا به انواع مختلف لنفوم از جمله لنفوم بورکیت، لنفوم هاجکین، لنفوم مرتبط با HIV و لنفوم پس از پیوند را نیز افزایش می‌دهد. علاوه بر این، عفونت EBV ممکن است به سرطان نازوفارنکس و سرطان معده نیز منتهی شود. در حال حاضر هیچ واکسنی برای EBV وجود ندارد.

ویروس هپاتیت B

ویروس هپاتیت ب (HBV)، یک ویروس DNA پوشش دار با شیوع بالا است که ۲۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان را آلوده کرده است. HBV عامل اصلی کارسینوم هپاتوسلولار (HCC) است که سومین علت مرگ و میر ناشی از سرطان در تمامی نقاط دنیا محسوب می‌شود. این ویروس می‌تواند خود را در ژنوم انسان بگنجاند، در سلول‌های کبدی تکثیر شود و مستقیما فعالیت سرطان زایی را از طریق مسیر‌های سیگنال دهی متعدد در کبد تقویت کند. عفونت‌های HBV بسیار مسری هستند و از طریق تماس با خون، عرق یا اشک آلوده منتقل می‌شوند. همچنین ممکن است به واسطه تماس جنسی و از مادر به کودک نیز سرایت کنند.

ویروس هپاتیت C

ویروس هپاتیت سی (HCV)، یک ویروس RNA دار است که میان ۷۰ میلیون نفر در سراسر جهان شیوع یافته است. این ویروس نیز از علل شایع HCC است و درست مانند HBV باعث هپاتیت ویروسی می‌شود. هرچند احتمال بروز علائم کمتر از HBV است.

هپاتیت سی نمی‌تواند وارد ژنوم انسان شود. توسعه HCV به چندین عامل مختلف وابسته است و پیشرفت آن می‌تواند ۲۰-۴۰ سال طول بکشد. در نتیجه، افراد مبتلا به عفونت HCV ممکن است از ابتلا به این بیماری آگاه نباشند. HCV به احتمال زیاد باعث عفونت مزمن می‌شود، زیرا سیستم ایمنی بدن به مرور زمان به ویروس حمله می‌کند. در ادامه نه تنها فیبروز کبدی ایجاد می‌شود، بلکه چنین وضعیتی منجر به سیروز و HCC نیز خواهد شد.

این ویروس عمدتا از طریق تماس خونی منتقل می‌شود و بیشتر افراد با استفاده از سوزن‌های مشترک یا سایر تجهیزاتی که برای تهیه و تزریق مواد مخدر استفاده می‌شوند، آلوده خواهند شد. با این حال که هیچ واکسنی برای HCV وجود ندارد، درمان‌های معمول می‌توانند اکثر افراد مبتلا به هپاتیت سی را عرض ۸ تا ۱۲ هفته درمان کنند.

ویروس نقص ایمنی انسانی

ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) یک رتروویروس است که می‌تواند شرایط مزمن و تهدید کننده زندگی یعنی سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز) را ایجاد کند. بیش از ۳۵ میلیون نفر در سراسر جهان با HIV زندگی می‌کنند.

این ویروس سلول‌های T کمکی در سیستم ایمنی بدن را آلوده کرده و از بین می‌برد. با کاهش تعداد سلول‌های T، سیستم ایمنی برای مبارزه با عفونت‌ها به مشکل بر می‌خورد. عفونت HIV همچنین باعث رشد سلول‌های B خاص می‌شود و خطر تولید بیش از حد و جهش را افزایش می‌دهد. در ادامه تضعیف سیستم ایمنی ناشی از عفونت HIV می‌تواند خطر ابتلا به انواع خاصی از لنفوم‌ها مانند لنفوم غیر هاجکین، لنفوم هاجکین، لنفوم اولیه CNS، لوسمی و میلوما را افزایش دهد. علاوه بر لنفوم، HIV خطر ابتلا به سارکوم کاپوسی، سرطان دهانه رحم و سرطان‌های مقعد، کبد، دهان و گلو و ریه‌ها را بالا می‌برد.

ویروس نقص ایمنی انسانی از طریق مایعات بدن از جمله خون، مایع منی و مایعات واژینال منتشر می‌شود. علاوه بر این ممکن است از مادر مبتلا به HIV به نوزاد هم سرایت کند. در حالی که هیچگونه درمان قطعی برای آن وجود ندارد، HIV را می‌توان تا حدودی کنترل کرد.

ویروس هرپس انسانی تیپ ۸

ویروس هرپس انسانی ۸ (HHV-۸) که به آن هرپس ویروس مرتبط با سارکوم کاپوسی نیز می‌گویند، متعلق به خانواده ویروس‌های DNA دار است که به نام هرپس ویروسان شناخته می‌شوند. این ویروس در درجه اول باعث ایجاد سارکوم کاپوسی می‌شود؛ نوعی سرطان که بر پوست و اندام‌های نرم تاثیر می‌گذارد. HHV۸ همچنین با اختلالات لنفوپرولیفراتیو سلول B مانند افیوژن اولیه لنفوم و بیماری کستلمن مرتبط است.

اما نکته‌ای مهم که باید در نظر گرفته شود: عفونت‌های ایجاد شده توسط چندین ویروس، به احتمال زیاد دستخوش هم افزایی می‌شوند. از این رو ریسک سرطان‌های مرتبط با HHV-۸ میان افراد مبتلا به HIV به طور قابل توجهی بیشتر است. عفونت با HHV-۸ نادر است. تخمین زده می‌شود که تنها ۱ تا ۵ درصد از مردم آمریکای شمالی و شمال اروپا به این بیماری مبتلا هستند. این ویروس بیشتر از طریق تماس جنسی و از راه بزاق منتقل می‌شود. سرایت همچنین ممکن است از مسیر پیوند اعضا و انتقال خون نیز رخ دهد.

ویروس پاپیلومای انسانی

ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) شایع‌ترین ویروس مقاربتی در جهان است و حدود ۴۳ میلیون آمریکایی به آن مبتلا هستند. این بیماری از طریق تماس پوست با پوست و مقاربت جنسی به عنوان رایج‌ترین روش سرایت، منتقل می‌شود. هنگامی که ژنوم HPV در کروموزوم‌های انسانی ادغام شود، باعث بیان بیش از حد دو انکوژن ویروسی می‌شود که در نهایت می‌توانند منجر به سرطان شوند.

بیش از ۲۰۰ گونه ژنتیکی مختلف از HPV شناخته شده است. توجه به این نکته ضروری است که اکثر عفونت‌های HPV ظرف ۲ سال از بین می‌روند. با این حال، عفونت طولانی مدت HPV می‌تواند منجر به تغییرات سلولی و ایجاد چندین نوع سرطان شود. ۱۴ گونه پرخطر HPV وجود دارد که می‌توانند باعث سرطان در مردان و زنان شوند، از جمله سرطان مقعد، دهانه رحم، آلت تناسلی، گلو، واژن، سر و گردن. دو سویه پرخطر یعنی ۱۶ و ۱۸، مسئول بیش از ۷۰ درصد موارد ابتلا به سرطان دهانه رحم هستند.

ویروس لنفوتروپیک سلول T انسانی نوع ۱

ویروس لنفوتروپیک سلول T انسانی نوع ۱ که HTLV-۱ نیز نامیده می‌شود، یک رتروویروس است که می‌تواند سلول‌های T، لنفوسیت‌های B، مونوسیت‌ها و فیبروبلاست‌ها را آلوده کند. در سراسر جهان، تقریبا ۵ تا ۱۰ میلیون نفر به این ویروس مبتلا هستند. HTLV-۱ در خارج از خاک آمریکا در مناطقی مانند ژاپن، دریای کارائیب، خاورمیانه و در مناطق آفریقای مرکزی و آمریکای جنوبی شایع‌تر است. هرچند عفونت HTLV-۱ به ندرت باعث بیماری جدی می‌شود، حدودا ۱ تا ۵ درصد از افرادی که این ویروس را دارند به نوع تهاجمی سرطان به نام لوسمی/لنفوم سلول T حاد (ATL) مبتلا می‌شوند.

با وجود ارتباط HTLV-۱ با سرطان، مکانیسم‌های ایجاد سرطان آن به دلیل مشکلات مرتبط با کشت این ویروس نامشخص است. علائم و روند پیشرفت آن نیز برای هر فردی متفاوت است. مسیر‌های معمول انتقال HTLV عبارت اند از تماس جنسی یا خونی، پیوند اعضا، استفاده از سوزن‌های مشترک با افراد آلوده و از مادر به کودک هنگام تولد یا از طریق شیردهی. HTLV-۱ یک بیماری مادام العمر در نظر گرفته می‌شود و در حال حاضر هیچ درمانی برای آن وجود ندارد.

ویروس پلیومای سلول مرکل

پلیوماویروس سلول مرکل (MCV یا MCPyV) ویروسی است که اخیرا کشف شده و پوست را آلوده می‌کند. MCV معمولا هیچ علامتی ندارد و منجر به سرطان نمی‌شود. اما در برخی افراد، MCV باعث سرطان پوست نادری خواهد شد که بر سلول‌های مرکل تاثیر می‌گذارد و منجر به سرطان سلول مرکل (MCC) می‌شود. این سرطان عصبی غدد درون ریز دارای نرخ مرگ و میر مرتبط با بیماری ۴۶ درصدی است و عمدتا در افرادی که در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند و سیستم ایمنی ضعیفی دارند، رخ می‌دهد. محققان همچنین به دنبال آن هستند که متوجه شوند آیا MCV با انواع دیگر سرطان پوست مانند کارسینوم سلول سنگفرشی و کارسینوم سلول بازال نیز مرتبط است یا خیر.

هنوز مشخص نیست که MCV چگونه منتقل می‌شود. محققان بر این باور هستند که تماس پوست به پوست یا مواجهه با اشیاء و سطوح آلوده می‌توانند اصلی‌ترین مسیر‌های انتقال باشند. در حال حاضر هیچ واکسنی برای عفونت‌های MCV وجود ندارد. با این حال، MCC قابل درمان است، به خصوص زمانی که در مراحل اولیه تشخیص داده شود.