جهش قیمتی بنزین در عربستان

یک منبع آگاه روز گذشته اعلام کرد از ابتدای ژانویه ۲۰۱۸ بهای بنزین در عربستان ۸۰ درصد افزایش می‌یابد و قیمت سوخت جت نیز به قیمت‌های بین‌المللی خواهد رسید. علاوه‌بر این، این کشور برنامه دارد قیمت‌ بنزین و دیگر سوخت‌ها را تا سال ۲۰۲۳ به قیمت‌های جهانی برساند. کشورهای نفت‌خیز از سال ۲۰۱۴ همزمان با شروع افت قیمت نفت با کسری شدید بودجه مواجه شدند؛ از این رو از سال ۲۰۱۵ موجی از اقدامات برای کاهش یارانه‌های سوخت و کاهش وابستگی به نفت در این کشورها آغاز شده است.

در حالی در حاشیه لایحه بودجه سال ۱۳۹۷، اخباری مبنی بر افزایش قیمت بنزین تا ۱۵۰۰ تومان یا حتی بیشتر شنیده می‌شود که دیگر کشورهای منطقه نیز برای کاهش کسری بودجه‌های خود به اقدامات مشابهی دست زده‌اند. به‌طور نمونه روز گذشته خبر رسید که عربستان سعودی نیز به‌عنوان بزرگترین صادرکننده نفت جهان، از ابتدای ژانویه سال ۲۰۱۸ قیمت بنزین را ۸۰ درصد افزایش خواهد داد.

بر این اساس نرخ بنزین در این کشور از ۲۴ سنت به ۴۳ سنت در هر لیتر افزایش خواهد یافت که بر اساس نرخ ارز آزاد بالغ بر ۱۸۰۰ تومان خواهد شد. اصلاح قیمت سوخت و کاهش یارانه‌ها از دسته اقدامات اساسی است که غالب کشورهای نفت‌خیز در سال‌های اخیر به دنبال افت قیمت نفت، آغاز کرده‌اند.

رشد ۸۰ درصدی بنزین سعودی
به گزارش بلومبرگ، عربستان سعودی قصد دارد در ماه ژانویه با کاهش یارانه بنزین و سوخت جت، قیمت این سوخت‌ها را افزایش دهد. عربستان کاهش یارانه‌ها را به دنبال افت قیمت نفت و با هدف کاهش کسری بودجه خود انجام می‌دهد. حذف یارانه‌ها بخشی از برنامه سعودی ۲۰۳۰ است که هدف از آن قطع وابستگی اقتصاد این کشور به درآمدهای نفتی اعلام می‌شود. این طرح توسط محمد بن سلمان، ولیعهد کنونی عربستان سعودی در ۲۵ آوریل سال ۲۰۱۶ رونمایی شد.

مقامات نفتی عربستان سعودی که اولین بار در سپتامبر گذشته خبر از احتمال رشد ۸۰ درصدی نرخ بنزین در این کشور داده بودند، زمان اجرایی شدن آن را نوامبر (ماه گذشته میلادی) اعلام کردند. با این حال به نظر می‌رسد وقایع اخیر عربستان که به تغییر ساختار قدرت در بدنه آل‌سعود منجر شده، افزایش نرخ حامل‌های انرژی را در این کشور قدری به تاخیر انداخته است. روز گذشته یک فرد آگاه از سیاست‌های داخلی عربستان به بلومبرگ گفته است که رشد ۸۰ درصدی نرخ بنزین و رسیدن نرخ سوخت جت به قیمت‌های جهانی در این کشور از ماه ژانویه آغاز خواهد شد.

به گفته این فرد قیمت بنزین و دیگر سوخت‌ها از جمله دیزل، نفت‌کوره و نفتا به تدریج در سال‌های آتی رشد خواهند کرد تا به قیمت‌های جهانی برسد.به این ترتیب قیمت این سوخت‌ها در فاصله سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۵ به قیمت‌های جهانی خواهد رسید. این در حالی است که پیش از این اعلام شده بود که حذف کامل یارانه‌ها تا سال ۲۰۲۰ رخ خواهد داد؛ بنابراین برنامه جدید عربستان نشان می‌دهد که حذف یارانه‌ها با روندی کندتر و آرام‌تر از آنچه پیش از این اعلام می‌شد صورت می‌گیرد، چراکه سعودی‌ها تلاش دارند تاثیر حذف یارانه‌ها بر اقتصاد را به حداقل برسانند.

عربستان در دسامبر ۲۰۱۵ کاهش یارانه‎‌ حامل‌های انرژی را به دنبال بحث‌های طولانی آغاز کرد. در آن زمان قیمت بنزین بیش از ۵۰درصد افزایش یافت، به‌طوری‌که بنزین اکتان ۹۱ در این کشور از ۴۵/ ۰ ریال ‌سعودی به ۷۵/ ۰ رسید و بنزین اکتان ۹۵ (سوپر) نیز از ۶/ ۰ به ۹/ ۰ریال ‌سعودی افزایش یافت. در مرحله دوم که قرار است از ژانویه اجرایی شود، قیمت هر لیتر بنزین اکتان ۹۱ از ۷۵/ ۰ ریال ‌سعودی (۲۴ سنت) به حدود ۳۵/ ۱ ریال(بیش از ۴۳ سنت) افزایش خواهد یافت.

این در حالی است که در حال حاضر قیمت هر لیتر بنزین اکتان ۹۱ در فوب خلیج فارس نزدیک به ۴۳ سنت معامله می‌شود، از این رو با اجرایی شدن طرح افزایش قیمت حامل‌های انرژی حداقل به‌طور مقطعی(یعنی تا پیش از رشد احتمالی قیمت‌ها در بازارهای جهانی به دنبال افزایش بهای نفت) عربستان یارانه سوخت را به‌طور کامل از قیمت بنزین حذف کرده است.

عربستان در تلاش است که با کاهش یارانه‌ها با مشکلات ناشی از افت قیمت نفت و درآمدهای به دست‌آمده از آن مقابله کند تا کسری بودجه خود را به حداقل برساند. کسری بودجه عربستان در سال ۲۰۱۵ به ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور رسید. رشد اقتصادی این کشور نیز در نیمه اول سال جاری کاهش یافت. در عین حال عربستان قصد دارد به اقشار تنگدست و پایین‌تر از متوسط جامعه، برای کاهش فشار اقتصادی ناشی از رشد قیمت‌ها، یارانه نقدی بپردازد.

وزارت کار و توسعه اجتماعی عربستان اعلام کرده که سه‌شنبه جزئیات برنامه پرداخت یارانه نقدی را اعلام خواهد کرد. با توجه به تجربه پرداخت یارانه نقدی در ایران بعد از کاهش یارانه حامل‌های انرژی، می‌توان گفت در صورتی که دولت سعودی‌ها نیز به همه یا اکثر جامعه یارانه نقدی بپردازد، مانند ایران با شکست در برنامه‌های خود برای حذف یارانه حامل‌های انرژی مواجه خواهد شد.

موج کاهش یارانه حامل‌های انرژی
اما ایران و عربستان تنها کشورهای منطقه نیستند که به افزایش قیمت حامل‌های انرژی اقدام کرده‌اند. غالب کشورهای نفت‌خیز در سال‌های اخیر به دنبال راهکارهایی برای کاهش یارانه انرژی رفته‌اند. حداقل ۱۰ کشور نفت‌خیز خاورمیانه در این مدت اقدام به اصلاح قیمت انرژی کرده‌اند. اما سردمدار کاهش یارانه‌ انرژی در منطقه ایران بود، ایران حدود ۱۰ سال پیش اصلاح قیمت سوخت را آغاز کرد.

کاهش موفقیت‌آمیز یارانه انرژی در ایران در سال ۲۰۱۰ و در دبی در سال ۲۰۱۱، کشورهای نفت‌خیز حاشیه خلیج فارس را بیشتر به دنبال کردن این سیاست ترغیب کرده است. با این حال در بسیاری از کشورها کاهش یارانه انرژی چندان مناسب نبوده و قیمت سوخت در این کشورها همچنان به شکل قابل توجهی کمتر از نرخ‌های جهانی است.

با این حال قیمت نفت به تنهایی چرایی انجام چنین اصلاحات اقتصادی را توضیح نمی‌دهد، چراکه در دوره‌های قبلی افت قیمت‌ها، کشورهای منطقه چندان به کاهش یارانه‌های انرژی ترغیب نشدند. اما در دوره اخیر افت قیمت‌ نفت، دولت‌ها خیلی سریع و هماهنگ به افت قیمت‌ها واکنش نشان داده و اقدام به کاهش یارانه انرژی کردند.

حتی کشورهایی مانند قطر و امارات که به‌طور کامل می‌توانستند با قیمت‌های کنونی نفت، بودجه خود را تامین کنند به اصلاحات قیمتی دست زدند. کارشناسان رشد بالای تقاضا برای انرژی در کشورهای خاورمیانه را دلیل اقدامات اخیر آنان می‌دانند. در واقع در دوره‌های قبل سطح تقاضا برای انرژی بسیار اندک بوده و از این رو هزینه‌ای که دولت‌ها برای یارانه انرژی می‌پرداختند بسیار کمتر از حال حاضر بود.

اما مقدار مصرف در دهه اخیر به سرعت رشد کرده و در حال حاضر درصد قابل توجهی از بودجه این کشورها به یارانه حامل‌های انرژی اختصاص یافته است. با این حال به اعتقاد کارشناسان، هرچند کشورهای نفت‌خیز در سال‌های اخیر اقدامات اصلاحی انجام داده‌اند، اما لزوما به معنای فاصله گرفتن آنها از سیاست‌های پوپولیستی نیست. چراکه این اقدامات به واسطه فشار اقتصادی انجام شده است و در صورتی که عامل فشار برداشته شود(مثلا قیمت نفت به شدت افزایش یابد) آنها احتمالا سیاست‌های اصلاحی خود را متوقف خواهند کرد.

اما و اگرهای افزایش قیمت بنزین در ایران
روز یکشنبه هفته جاری، حسن روحانی، رئیس‌جمهوری کشورمان لایحه بودجه را به مجلس ارائه داد. با وجود اینکه جزئیات چندانی از درآمد دولت در بودجه منتشر نشد، اما بررسی‌ها نشان می دهد که دولت نرخ بنزین را برای سال آینده در بودجه ۱۵۰۰ تومان در نظر گرفته است. این خبر که روز گذشته بعد از دو روز به سایت‌های خبری رسید، با واکنش‌های متفاوتی مواجه شد.

در حالی که برخی از مسوولان افزایش قیمت بنزین را شایعه خوانده‌اند، برخی از نمایندگان مجلس نیز نسبت به افزایش نرخ این سوخت هشدار داده و آن را جزو خط‌های قرمز مجلس دانستند. از این رو به نظر می‌رسد دولت دوازدهم راه چندان ساده‌ای برای کاهش یارانه حامل‌های انرژی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی در پیش‌رو نداشته باشد.

این در حالی است که قیمت بنزین در ایران جزو ارزان‌ترین قیمت‌ها بین کشورهای جهان محسوب می‌شود و حتی با افزایش قیمت‌ها به ۱۵۰۰ تومان نه تنها به قیمت بنزین فوب خلیج فارس نخواهد رسید، بلکه چندان از سر لیست «کشورهای دارای ارزان‌ترین نرخ بنزین» فاصله نخواهد گرفت.

چراکه بنزین در حال حاضر در ایران به قیمت ۱۰۰۰ تومان عرضه می‌شود که بر اساس ارز آزاد(۴۲۰۰ تومان) کمتر از ۲۴ سنت ارزش دارد. با تبدیل رقم ۱۵۰۰ تومان به دلار بر اساس ارز آزاد به رقم ۷/ ۳۵ سنت خواهیم رسید. این در حالی است که در حال حاضر هر لیتر بنزین فوب خلیج فارس بر اساس ارز آزاد بیش از ۱۸۰۰ تومان به فروش می‌رسد.

بنابر این هزینه بنزین واقعی بیش از این نرخ است. یعنی هزینه واقعی هر لیتر بنزین برابر است با نرخ بنزین فوب خلیج‌فارس به علاوه هزینه انتقال، اتلاف و دستمزد جایگاهداران. برخی کارشناسان هزینه توزیع برای هر لیتر بنزین را حدود ۵۰۰ تومان برآورد می‌کنند. علاوه بر این ایران که روزی سردمدار اصلاح نرخ حامل‌های انرژی بود، در حال حاضر از بسیاری از کشورهای منطقه جا مانده است.

به‌طور مثال نرخ بنزین در عربستان سعودی بعد از اصلاح قیمت‌ها به ۴۳ سنت خواهد رسید و این کشور که در حال حاضر تقریبا هم قیمت با ایران بنزین عرضه می‌کند، به زودی ما را در اجرای سیاست‌های درست اقتصادی پشت سر خواهد گذاشت. در حالی که ایران نزدیک به ۱۰ سال زودتر از عربستان اقدامات اصلاحی برای افزایش نرخ بنزین را شروع کرده است.