ایران دست خالی از برلین برگشت

امین فرج‌پور | و بالاخره پس از تب‌وتاب و حواشی و جنجال‌های فراوان، شصت‌وهشتمین دوره جشنواره فیلم برلین که در کنار جشنواره فیلم ونیز و جشنواره فیلم کن مهمترین رویداد سینمایی اروپا به شمار می‌رود نیز، به پایان راه رسید؛ و برندگان خوشبخت این فستیوال سینمایی مهم خرس‌های طلایی و نقره‌ای این فستیوال را در دست گرفتند.

این درحالی است که سهم سینمای ایران که با چهار فیلم در این رخداد شرکت کرده بود، هیچ بود و فیلم‌های ایرانی این دوره از برلیناله دست خالی به ایران بازگشتند.

جشنواره برلین یا همان برلیناله که نخستین‌بار در ‌سال ۱۹۵۱ با نمایش فیلم ربکا ساخته آلفرد هیچکاک در آلمان زخم خورده، از جنگ و شکست و در رویای بزرگی دوباره گشایش یافت؛ در تمام ٦٧‌سال برگزاری‌اش به واسطه نگاه خاص گردانندگانش که برخلاف فستیوالی چون کن در پی مفاهیم اجتماعی- سیاسی بوده و فیلم‌های مرتبط با چنین مضامینی را تجلیل و تقدیر کرده‌اند، معروف بوده است.

در این دوره اما حداقل در بخش بهترین فیلم که خرس طلایی جشنواره به آن تعلق می‌گیرد، راهی دیگر رفت و فیلمی که روایتی شاعرانه از عشق ارایه می‌دهد، می‌توان به‌عنوان بهترین فیلم این دوره معرفی کرد، فیلمی به نام «به من دست نزن» ساخته آدینا پینتیلی کارگردان زن رومانیایی.

این فیلم که در شناسنامه‌اش محصول مشترک رومانی، آلمان، جمهوری چک و فرانسه عنوان شده؛ دومین خرس طلای تاریخ سینمای رومانی را برای این کشور به دست آورد. اول‌بار رومانی در ‌سال ٢٠١٣ با فیلم «حالت بچه» ساخته کالین پیتر نتزر خرس طلایی جشنواره برلین را برنده شده بود. در طول ٦٨سال برگزاری جشنواره فیلم برلین، کارگردانان آمریکایی با کسب ۱۷ خرس طلا، پیشتاز بی‌رقیب این رویداد سینمایی محسوب می‌شوند و پس از آن سینمای فرانسه با ۱۲ جایزه، آلمان با ۱۱ جایزه، انگلیس با ۱۰ جایزه و ایتالیا با ۹ جایزه در رتبه‌های بعدی قرار دارند.

شصت‌وهشتمین دوره جشنواره برلین؛ علاوه بر جایزه‌ای که به سینمای رومانی رسید، ‌سال بزرگداشت سینمای آمریکا نیز بود. این اتفاق اولش با جایزه خرس طلای افتخاری که شصت‌وهشتمین جشنواره فیلم برلین به پاس یک عمر فعالیت سینمایی به ویلم دفو بازیگر سرشناس آمریکایی اهدا کرد، آغاز شد.

این بازیگر که در فیلم‌هایی چون ضدمسیح ساخته لارس فون تریه، اتوفوکس به کارگردانی پل شریدر، آخرین وسوسه مسیح ساخته مارتین اسکورسیزی، می‌سی‌سی‌پی در آتش به کارگردانی آلن پارکر، جوخه ساخته الیور استون و... ایفای نقش کرده؛ در دوره‌ای که نمایش مجموعه آثار منتخب فیلم‌هایی با نقش‌آفرینی وی در جشنواره یکی از بخش‌های اصلی و مهم فستیوال را تشکیل داده بود، خرس طلایی افتخاری را به خانه برد. علاوه بر ویلم دفو؛ یک آمریکایی دیگر، البته در بخش اصلی و رقابتی جشنواره نیز خرس نقره‌ای را به دست آورد.

او کسی نبود جز وس اندرسن کارگردان مشهور آمریکایی که خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی را برای انیمیشن جزیره سگ‌ها به خود اختصاص داد. این همان فیلمی است که این دوره از جشنواره با رژه ستارگانش بر فرش قرمز برلیناله افتتاح شده بود.

علاوه بر خرس طلایی بهترین فیلم که به فیلمساز رومانیایی رسید، خرس نقره‌ای جایزه بزرگ هیأت داوران نیز به فیلم چهره به کارگردانی مالگورزاتا زوموفسکا از لهستان تعلق گرفت؛ تا با احتساب خرس طلایی پارسال که ایلدیکو انیدی مجارستانی کارگردان فیلم در جسم و روح به دست گرفته بود، سینمای اروپای شرقی برنده بی‌منازع این فستیوال در سال‌های اخیر لقب گیرد.

در بخش بازیگران؛ خرس نقره‌ای بهترین بازیگر مرد به آنتونی باجون برای فیلم نیایش رسید. این فیلم فرانسوی را سدریک کان ساخته است. خرس نقره‌ای بهترین بازیگر زن را نیز آنا برون برای فیلم وارثه‌ها دریافت کرد. این فیلم که فیلم اول مارچلو مارتینزی است، به‌عنوان محصولی از پاراگوئه، آلمان، اروگوئه، نروژ، برزیل و فرانسه پا به این فستیوال مهم گذاشته بود.

خرس نقره‌ای بهترین فیلمنامه را مانوئل آلکالا و آلونسو رویسپالاسیوس برای فیلم مکزیکی موزه دریافت کردند و خرس طلایی بهترین فیلم اول نیز «به من دست نزن» به کارگردانی آدینا پینتیلی از رومانی تعلق گرفت تا فهرست دستاوردهای این فیلم از این دوره فستیوال پروپیمان‌تر شود. جایزه بهترین مستند جشنواره برلین هم به فیلم والس والدهایم به کارگردانی روت بکرمن از اتریش رسید.

فستیوال برلین البته جزو بخش رقابتی جشنواره، بخش‌های جنبی پرقدرتی نیز دارد؛ که جوایز این بخش‌ها نیز اهدا شد. جایزه هیأت داوران کلیسای جهانی که به بهترین فیلم معنوی در بخش رقابتی اهدا می‌شود، به فیلم «در راهروها» به کارگردانی توماس استوبر از آلمان اعطا شد و در بخش پانوراما فیلم Styx ساخته ولفگان فیشر و در بخش فوروم نیز تئاتر جنگ به کارگردانی لولا آریاس موفق به کسب این جایزه شدند.

انجمن بین‌المللی منتقدان فیپرشی نیز در بخش رقابتی، فیلم وارثه‌ها به کارگردانی مارچلو مارتینزی را به‌عنوان بهترین فیلم انتخاب کرد و لبه رودخانه به کارگردانی ایسائو یاکیسادا از ژاپن در بخش پانوراما و فیل ساکن به کارگردانی هو بو از چین عناوین بهترین فیلم را از نگاه انجمن بین‌المللی منتقدان به خود اختصاص دادند.

گفتنی است؛ تاکنون در دوره‌های مختلف جشنواره برلین؛ سهم سینمای ایران دو خرس طلا بوده است. اول‌بار این جایزه را در ‌سال ۲۰۱۱ اصغر فرهادی با فیلم جدایی نادر از سیمین دریافت کرد؛ و در ‌سال ٢٠١٥ نیز فیلم تاکسی جعفر پناهی موفق به کسب جایزه اول جشنواره معتبر برلین شد.