چرخش نفتی اقتصاد آمریکا

در گذشته تاثیر نفت بر اقتصاد آمریکا بسیار واضح بود؛ قیمت‌های بالا تاثیر منفی بر اقتصاد این کشور داشت. با این حال به نظر می‌رسد این رابطه در سال‌های اخیر تغییر کرده، مثلا در فاصله سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ در حالی که قیمت نفت افت شدیدی را تجربه کرد و در اوایل سال ۲۰۱۶ به کمتر از ۳۰ دلار رسید، سرعت رشد اقتصادی آمریکا نیز به وضوح کم شد.

یا اینکه با وجود دو برابر شدن قیمت نفت از اواسط ۲۰۱۶، اقتصاد آمریکا به سرعت رشد کرده است. وال‌استریت ژورنال دلیل این تغییرات را تبدیل شدن آمریکا به کشور تولیدکننده نفت می‌داند و می‌گوید: «افزایش قیمت نفت به مصرف‌کننده‌های نهایی فشار می‌آورد اما این فشار اقتصادی به‌طور فزاینده‌ای با افزایش سرمایه‌گذاری، تولید و ایجاد اشتغال در بخش انرژی جبران می‌شود. در حال حاضر چرخه کسب و کار آمریکا به شکل پیچیده و شگفت‌انگیزی به نوسانات بازارهای نفت گره خورده است.»«دنیای اقتصاد» سه سال پیش در چنین روزهایی گزارشی با عنوان «چهره متفاوت بازیگران نفت» منتشر کرد. در این گزارش به پیچیده شدن رابطه اقتصاد این کشور با نفت بعد از ظهور نفت شیل اشاره شده بود. حال بعد از سه سال به نظر می‎‌رسد این پیش‌بینی از تغییر چهره اقتصاد آمریکا به وقوع پیوسته است.

خیز آمریکا برای صادرات انرژی
تولید نفت آمریکا در سال‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، متوسط تولید نفت این کشور امسال ۳/ ۱ میلیون بشکه در روز افزایش خواهد یافت و به ۶/ ۱۰ میلیون بشکه خواهد رسید. این مقدار بیشترین سطح تولید سالانه آمریکا از سال ۱۹۷۲ محسوب می‌شود. علاوه بر این، در چشم‌اندازهای بلندمدت بازار نفت که از سوی موسسات مختلف منتشر شده، بر تداوم رشد تولیدات این کشور تاکید شده است. بی‌پی در گزارش چشم‌انداز بلندمدت خود پیش‌بینی کرده که در بیش از دو دهه آینده سهم آمریکا در تولید نفت‌خام و دیگر مایعات نفتی به ۱۸ درصد خواهد رسید. در حالی که این مقدار برای عربستان، کشوری که سال‌ها بزرگ‌ترین‌ تولیدکننده نفت جهان محسوب می‌شد، تنها ۱۳ درصد خواهد بود. در ماه‌های اخیر نیز تولید نفت آمریکا به بیش از تولید عربستان رسیده است.

از سویی کمبود نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی آمریکا از ۱۲ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۰۷ به ۴ میلیون بشکه در سال گذشته رسید. همچنین واردات نفت‌خام این کشور ظرف ۱۰ سال گذشته از بیش از ۱۲ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۰۷ در ماه‌های اخیر به ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز رسیده است.

علاوه بر این اداره اطلاعات انرژی آمریکا پیش‌بینی کرده که در سال ۲۰۲۹ این کشور صادرکننده خالص نفت و فرآورده‌های نفتی ‌شود و حتی با در نظر گرفتن دیگر منابع انرژی پیش‌بینی می‌شود ۴ سال دیگر آمریکا صادرکننده خالص انرژی خواهد بود.

تمام این تغییرات از زمانی آغاز شد که آمریکا به تولید از ذخایر نامتعارف خود دست زد. آمریکا دارای حجم عظیمی از ذخایر نفتی موسوم به شیل است. با این حال تا اوایل دهه ۲۰۰۰ لرزه‌نگاری، شکست هیدرولیکی و حفاری افقی برای استخراج از این ذخایر، تصویب نشده و تولید از آنها انجام نمی‌شد.اما با وجود چنین رشد شدیدی در تولید نفت آمریکا، سهم نفت در تولید ناخالص داخلی این کشور به حدود ۷/ ۲ درصد رسیده که تنها کمی از مقدار متوسط آن در سه دهه گذشته بیشتر است و این رقم از میزان سهم نفت در تولید ناخالص داخلی کشورهای نفتی چون عربستان و روسیه بسیار کمتر است. اما نقشی که نفت در نوسانات رشد سالانه ایفا می‌کند، بسیار بیشتر و مهم‌تر از سهم آن در اقتصاد است.

نشانه‌های اقتصاد نفتی
افزایش تولید و صادرات نفت‌خام آمریکا موجب شد سرمایه‌گذاران در حوزه انرژی به یکی از اهرم‌های اساسی برای رشد اقتصادی این کشور و سفارشات کارخانه‌ای آن بدل شوند.مطالعه اخیر ریچارد نیول، رئیس پژوهشکده Resources For the Future و بریان پرست از دانشگاه دوک نشان می‌دهد به دو دلیل تولید شیل ۹ برابر بیشتر از نفت‌های متعارف با افزایش قیمت‌ها رشد می‌کند.

اول اینکه با افزایش قیمت‌ها چاه‌های بیشتری حفر می‌شود و دوم، بازدهی تولید از هر چاه جدید نیز بیشتر می‌شود. البته دلیل دوم در طول زمان مزیت خود را از دست می‌دهد، چراکه نرخ افت تولید در چاه‌های شیل به مراتب بیشتر از چاه‌های منابع متعارف است.حفر هر چاه جدید به نوبه خود خیل عظیمی از تقاضا برای پمپ‌ها و کالاها به خصوص کالاهای فولادی را روانه بازار می‌کند.

البته برعکس آن نیز درست است، کاهش حفاری به کاهش تقاضا برای این نوع کالاها منتهی می‌شود. راب مارتین، اقتصاددان در بانک آمریکایی UBS نیز بر این باور است که افت شدید سرمایه‌گذاری در بخش انرژی بعد از شروع کاهش قیمت‌ها از سال ۲۰۱۴، یک درصد کامل از رشد اقتصادی در سال ۲۰۱۵ و نزدیک به نیم درصد از رشد سال ۲۰۱۶ را کاملا از بین برد. رشد قیمت‌ها در سال گذشته نیز موجب افزایش ۶/ ۰ درصدی در رشد اقتصادی این کشور شده و آن را به ۵/ ۲ درصد رسانده است.

با عنوان «چهره متفاوت بازیگران نفت» منتشر کرده بود، بر تاثیر منفی افت قیمت نفت بر اقتصاد آمریکا تاکید شده بود. در این گزارش آمده است: « کاهش قیمت نفت به سرعت اثر منفی خود را بر بخش انرژی می‌گذارد، حال آنکه مشاهده آثار مثبت آن بر کل اقتصاد نیاز به زمان بیشتری دارد.»

تضاد تاریخی
رابطه همسوی نفت و رشد اقتصادی در آمریکا که در سال‌های اخیر رخ داده، در تضاد کامل با الگوی تاریخی رابطه نفت و اقتصاد این کشور است. به‌طور مثال می‌توان به تجربه سال ۱۹۹۸ اشاره کرد. در آن سال به دنبال بحران اقتصادی کشورهای آسیایی قیمت نفت افت شدیدی را تجربه کرد و نفت‌خام آمریکا نیز در بازار نیویورک همراستا با قیمت‌های جهانی کاهش یافت. WTI از بیش از ۲۲ دلار در هر بشکه در سال ۱۹۹۷ در عرض چند ماه ۵۰ درصد کاهش یافت و در ۱۹۹۸ به حدود ۱۱ دلار بر بشکه رسید.

این در حالی است که در این شرایط رشد اقتصادی آمریکا به حدود ۵ درصد رسید. در سال ۲۰۰۸ نیز رشد شدید قیمت نفت در شرایطی که اقتصاد آمریکا از بحران مسکن رنج می‌برد، افت اقتصادی این کشور را تشدید کرد. در جولای ۲۰۰۸ قیمت نفت به بیش از ۱۴۵ دلار بر بشکه رسید. این موضوع در کنار بحران مسکن در آمریکا موجب شد رشد اقتصادی این کشور برای اولین بار از سال ۱۹۸۲ منفی شود.

بررسی‌های راب مارتین، اقتصاددان UBS همچنین نشان داد که نفت تاثیر زیادی در سفارش‌های تولیدات کارخانه‌ای آمریکا داشته است. در اواخر سال ۲۰۱۵ یعنی زمانی‌که قیمت نفت نزدیک به کف ۱۳ ساله خود قرار داشت، حمل و نقل کالاهای تولیدی به ویژه کالاهایی مانند محصولات فلزی و ماشین آلات سنگین نزدیک به ۱۲ درصد نسبت به مدت مشابه سال پیش از آن افت کرده بود. همچنین با افزایش قیمت نفت، میزان حمل و نقل این کالاها که نشان از افزایش سفارش فروش آن دارد در اواخر سال گذشته میلادی نزدیک به ۹ درصد رشد کرد. تولیدکنندگان کالایی آمریکا همچنین از بهبود فعالیت تولیدکنندگان نفت خارجی نیز بهره‌مند می‌شوند. طبق بررسی‌های UBS، از اواسط سال ۲۰۱۶ تا اواسط سال گذشته میلادی، بیش از نیمی از رشد اشتغال در زمینه تولید کالا در منطقه تگزاس، جایی که حوزه بزرگ نفت شیل به نام پرمیان قرار دارد، رخ داده است.

اما از اواسط سال ۲۰۱۷ این اثر متعادل‌تر شده چرا که تاثیر افزایش سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال در حوز نفت به دیگر حوزه‌های اقتصادی آمریکا سرایت کرده است. با این حال راب مارتین پیش‌بینی می‌کند که رشد سرمایه‎‌گذاری در نفت ۱/ ۰ رشد ۹/ ۲ درصدی اقتصاد آمریکا را به خود اختصاص خواهد داد. بنابراین نفت همچنان سهم بسیار اندکی در اقتصاد آمریکا دارد هرچند که نقش متفاوتی نسبت به گذشته ایفا می‌کند.

هرچند که هنوز افزایش قیمت نفت هزینه‌ مصرف‌کنندگان نهایی را افزایش می‌دهد اما این افزایش هزینه‌ها با افزایش سرمایه‌گذاری، تولید و اشتغال جبران می‌شود. با این حال برخی کارشناسان همچنان نسبت به رشد شدید قیمت نفت هشدار می‌دهند. باب مک‌نالی مدیرعامل شرکت مشاوره‌ای Rapidan Energy Group، نسبت به افت شدید سرمایه‌گذاری در نفت هشدار داده و می‌‌گوید: «کاهش سرمایه‌گذاری‌ها در بالادست نفت می‌تواند قیمت‌ نفت‌خام را به بیش از ۱۰۰ دلار بر بشکه و بهای بنزین را به حدود ۴دلار برای هر گالن برساند. »

بنابراین باید گفت نفت هنوز قابلیت خود را برای ضربه زدن به اقتصاد آمریکا از دست نداده است. اما ظرفیت جدیدی برای کمک به اقتصاد این کشور یافته است.