ابزار پنهان سیاست سعودی

برنامه عربستان سعودی برای واگذاری سهام آرامکو(شرکت دولتی نفت عربستان) بسیاری از مناسبات اقتصادی و سیاسی این کشور را تحت تاثیر قرار داده است. اجرای این برنامه در بعد اقتصادی به تغییر سیاست عربستان در بازار نفت از تلاش برای حفظ سهم بیشتر بازار به تلاش برای افزایش قیمت‌ها منجر شده است.

از طرفی اما این تغییر نگرش سیاسی عربستان، به‌عنوان بزرگترین عرضه‌کننده نفت اوپک به تغییر جهت‌گیری اوپک در بازار نفت منجر شده است. تغییرات گسترده جهت‎‌گیری اوپک در بازار نفت از حفظ سهم بازار به قیمت بالاتر در حالی اعضای این سازمان را با ریسک‌هایی مواجه خواهد کرد که سعودی‌ها بیش از هر کشور دیگری از رشد قیمت‌ها منتفع می‌شوند.

در واقع عربستان به دنبال فروش بخشی از سهام آرامکو است و هرچه قیمت نفت بیشتر باشد، عربستان پول بیشتری در ازای عرضه سهام این شرکت به‌دست خواهد آورد. علاوه بر این عربستان در تلاش است که علاوه بر کسب بیشترین منفعت اقتصادی از فروش سهام آرامکو، منافع سیاسی خود را نیز تامین کند و فروش سهام این شرکت می‌تواند یکی از عوامل تغییرات گسترده ژئوپلیتیک منطقه باشد.

مقامات عربستان ارزش آرامکو را بیش از ۲هزار میلیارد دلار برآورد کرده‌اند. از آنجا که گفته می‌شود ۵ درصد از سهام این شرکت عرضه اولیه(IPO) خواهد شد، از این رو IPO آرامکو بالغ بر ۱۰۰میلیارد دلار ارزش خواهد داشت. پیش‌بینی می‌شود IPO آرامکو بزرگترین عرضه اولیه سهامی باشد که تا کنون در بازارهای سهام جهان انجام شده است.

تغییر مسیر در اوپک
طی چهل سال گذشته، سیاست تولید اوپک، همواره تحت رهبری عربستان سعودی تغییر کرده است. این سیاست‌گذاری نیز از دو حالت «حمایت از قیمت‌ها» یا «دفاع از سهم بازار» خارج نبوده است. اگرچه حالت ایده‌آل برای اوپک اجرای دو سیاست یاد شده به شکل همزمان است اما این دو هدف در عمل در تضاد با یکدیگر قرار دارند. نگاهی به عملکرد گذشته اوپک نیز موید اجرای دوره‌ای سیاست حمایت از قیمت یا حفظ سهم بازار از سوی این سازمان است. برای مثال بین سال ۲۰۱۱ و اوایل سال ۲۰۱۴، تمرکز اوپک روی حمایت از قیمت‌ها بود تا آنجا که سهم بازار خود را به تولیدکنندگان شیل آمریکا باخت.

اما از ژوئن ۲۰۱۴ تا همین ماه در سال ۲۰۱۶، اوپک با تغییر مسیر در سیاست‌هایش، بر حفاظت و بازسازی سهم بازار تمرکز کرد. پیگیری مداوم این سیاست در نهایت منجر به آغاز دوره‌ای از افت قیمت‌ها از سال ۲۰۱۴ شد. این دوره که تا اواخر سال ۲۰۱۶ و پیش از توافق کشورهای عضو و غیرعضو اوپک برای اجرای طرح کاهش تولید ادامه داشت؛ در اوایل همین سال قیمت هر بشکه نفت خام برنت را به کمتر از ۳۰ دلار بر بشکه نیز رسانده بود.

به این ترتیب سیاست چرخه‌ای اوپک باعث می‌شود تا در دوره‌ای که پیگیری بیش از اندازه «سیاست حمایت از قیمت‌ها» از دست دادن مشتریان را در پی دارد، این سازمان در اقدامی تازه بر حفظ سهم بازار تمرکز کند. اما در حال حاضر که اوپک با همراهی روسیه برای دومین سال متوالی در حال اجرای طرح کاهش تولید است؛ این سوال مطرح می‌شود که آیا زمان تغییر سیاست دوره‌ای اوپک به تاخیر نیفتاده است؟ این سوال در شرایطی مطرح است که در حال حاضر شواهدی مبنی بر طولانی شدن تمرکز اوپک بر سیاست حفظ قیمت، مشاهده می‌شود.

در حال حاضر اوپک با اجرای طرح کاهش تولید، به بازار اجازه داده است تا بیش از اندازه با کاهش ذخایر جهانی نفت خام همراه شود. در واقع در حال حاضر اوپک اجازه داده است که قیمت‌ها برای مدتی طولانی با روندی افزایشی همراه باشند. آن‌طور که جان کمپ، ستون نویس خبرگزاری رویترز تحلیل می‌کند؛ اوپک معمولا با اجرای سیاست‌هایش، شرایط را برای رکود بعدی ایجاد می‌کند. در حال حاضر، استراتژی حمایت از قیمت اوپک برای اعضای این سازمان، به خصوص عربستان سعودی با منافع کوتاه‌مدت همراه است.

به همین علت نیز در حال حاضر قیمت‌های بالاتر بیش از سهم بازاری که در حال از دست رفتن است، جذابیت دارد. سهم بازار کشورهای عضو اوپک به علت پایبند بودن به توافق کاهش تولید از یک سو و رشد تولیدات آمریکا و ورود محموله‌های نفتی این کشور به بازارهای سنتی آنها از دیگر سو، در معرض تهدید است. با این حال تمایل عربستان برای تداوم رشد قیمت، فعلا مانع خروج اوپک از سیاست حمایت از قیمت شده است.

در این میان کشورهایی همچون ایران و روسیه بارها اعلام کرده‌اند با هر تصمیمی که اوپک اتخاذ کند همراهی خواهند کرد. اما آنها در عین حال مخالفت خود را نیز با رشد بیش از اندازه قیمت نفت تا آنجا که منجر به ورود قدرتمند شیل به بازار شود، اعلام داشته‌اند. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، پیش از این اعلام کرده بود بازه قیمتی ۵۰ تا ۵۵ دلار برای کشورهای عضو اوپک مناسب است زیرا هم منافع اقتصادی کشورهای عضو سازمان را تامین می‌کند و هم مانع از قدرت گرفتن تولیدکنندگان شیل می‌شود. روسیه نیز به‌رغم همراهی سازنده با کشورهای عضو اوپک، همواره تاکید کرده است با نفت ۴۰ دلاری نیز می‌تواند به اهداف اقتصادی خود دست یابد و قیمت‌ها نباید به گونه‌ای رشد کنند که موجب تقویت تولیدکنندگان شیل شود.

نقش آرامکو در تغییر سیاست اوپک
در این میان به نظر می‌رسد تا زمانی‌که عربستان به‌عنوان رهبر اوپک، از رشد قیمت‌ها منتفع می‌شود، شرایط به شکل فعلی ادامه پیدا خواهد کرد. آنطور که از برنامه‌ها و چشم‌اندازهای عربستان سعودی برمی‌آید، این کشور بیش از هر زمان دیگری نیازمند رشد قیمت نفت است. «دنیای‌اقتصاد» نیز پیش از این در گزارشی با عنوان «هدف‌گذاری نفت ۷۰ دلاری از سوی سعودی‌ها» به تلاش عربستان برای دستیابی به قیمت‌های بیشتر اشاره کرده بود.

بر اساس این گزارش، سعودی‌ها که پیش از این قیمت ۶۰ دلار را برای نفت مطلوب می‌دانستند، حالا به گفته برخی منابع خواهان قیمت ۷۰ دلار برای نفت هستند، چراکه این کشور به پول بیشتری برای پیشبرد برنامه‌های پر هزینه ولیعهد جوان این کشور نیاز دارد. حال کمپ، تحلیلگر بازار نفت می‌گوید، این نیاز تنها برای تامین کسری‌ بودجه ناشی از ریزش مداوم قیمت نفت نیست، بلکه به ایجاد زمینه‌ای مطلوب برای عرضه سهام آرامکو نیز وابسته است. کارشناسان عقیده دارند احتمالا پادشاهی عربستان به دنبال قیمت‌هایی بالاتر برای نفت خام است تا به این ترتیب سهام آرامکو را با سود بیشتری به فروش برساند.

تلاش بی‌وقفه عربستان برای پایبندی به توافق کاهش تولید و به دوش کشیدن بار عدم تعهد برخی اعضا، گمانه‌هایی را مطرح کرده است مبنی بر اینکه این کشور تا زمان رسیدن قیمت‌ها به سطحی که عرضه سهام آرامکو را توجیه‌پذیر کند، به کاهش تولید ادامه خواهد داد چراکه در حال‌حاضر ارزش‌گذاری این شرکت بیش از هر مولفه دیگری، به قیمت نفت خام در چشم‌اندازی بلندمدت بستگی دارد. هرچند در این میان برخی متخصصان عقیده دارند این تغییرات قیمتی کوتاه‌مدت است که برای ارزش‌گذاری شیل از اهمیت برخوردار است.

با تمام این تفاسیر، تهدیدی که در حال حاضر از سوی کارشناسان احساس می‌شود، اعمال سیاست عربستان بر روند تصمیمات اوپک برای دستیابی به شرایط مطلوب به منظور عرضه سهام آرامکو است. کارشناسان عقیده دارند اصرار بیش از اندازه عربستان برای حفظ روند فعلی و رشد قیمت‌ها می‌تواند روند تصمیم‌گیری در اوپک را از مسیر اصلی منحرف کند.

از نگاه این کارشناسان، ملاحظات این‌چنینی ممکن است عربستان سعودی را تشویق کند تا در قالب طرح کاهش تولید اوپک، اجازه دهد عرضه بیش از پیش در بازار کاهش یابد. در چنین حالتی قیمت‌ها با رشد بیش از اندازه همراه خواهد شد و در این میان نه‌تنها سهم بازار کشورهای عضو اوپک قربانی تصمیمات عربستان می‌شود، بلکه ممکن است بازار نفت بار دیگر وارد سراشیبی سقوط شود. این احتمال با رشد چشمگیر تولیدات شیل به واسطه رشد قیمت‌ها و سرریز شدن آنها به بازار مطرح است.

در هر حال آنطور که از شواهد امر پیداست، تا زمانیکه برنامه فروش سهام آرامکو از سوی عربستان در جریان است، احتمالا سیاست‌های پادشاهی این کشور همچنان بر رشد قیمت‌ها تمرکز خواهد داشت. در چنین شرایطی باید امیدوار بود تا عربستان سعودی پس از عرضه اولیه سهام آرامکو، نگران سهم از دست رفته خود در بازار شود و تصمیمات اصلاحی اتخاذ کند. هرچند شاید با پیش رفتن شرایط فعلی، تا پیش از آنکه عربستان فرصتی برای عرضه اولیه سهام آرامکو پیدا کند؛ بازار به واسطه رشد سریع عرضه نفت از سوی آمریکا، با پیچیدگی‌هایی همراه شود که عواقب ناگواری را برای همه رقم بزند.

منافع سیاسی فروش آرامکو
اما وزیر نفت عربستان روز گذشته در گفت‌وگو با بلومبرگ،‌تداول، بورس داخلی عربستان را به‌عنوان اصلی‌ترین بازاری که IPO آرامکو در آن انجام خواهد شد، معرفی کرده است. خالد‌الفالح با تاکید بر آمادگی آرامکو برای عرضه اولیه، گفته است: «در حال‌حاضر تنها دو چیز درباره عرضه سهام آرامکو قطعی است، اول اینکه سهام آرامکو قطعا عرضه عمومی خواهد شد و دوم، تداول قطعا بازار اصلی عرضه سهام این شرکت خواهد بود.» اظهارات الفالح امید مقامات بریتانیایی و آمریکایی را برای عرضه سهام آرامکو در بازار سهام لندن و نیویورک کمرنگ می‌کند.

عرضه سهام آرامکو در داخل عربستان و یک بازار سهام بین‌المللی همیشه مطرح بود، اما این اولین‌بار است که مقامات سعودی بر عرضه سهام آرامکو در تداول تاکید می‌کنند. وزیر انرژی عربستان گفته است که تصمیم برای عرضه سهام این شرکت در دیگر بازارهای سهام جهان متعاقبا اعلام خواهد شد.

با وجود چنین اظهار‌نظری اما همچنان نیاز عربستان به بورس‌های بزرگ جهانی برای عرضه اولیه سهام آرامکو حس می‌شود. در واقع هرچند تداول با ارزشی بالغ بر ۴۴۰ میلیارد دلار، به‌عنوان بزرگترین بازار سهام منطقه شناخته می‌شود، اما به یقین برای IPO آرامکو که احتمالا حدود یک‌چهارم ارزش کل بورس عربستان ارزش خواهد داشت، بازار مناسبی نخواهد بود.

از این‌رو سعودی‌ها همواره بازارهای سهام بین‌المللی را نیز برای عرضه آرامکو در‌نظر داشته‌اند زیرا این اقدام علاوه بر اینکه موجب می‌شود عرضه اولیه سهام این شرکت با شرایط بهتری انجام شود و تعداد بیشتری سرمایه‌گذار را به خود جلب کند، به سعودی‌ها کمک کرده از آن به‌عنوان ابزاری برای گسترش روابط بین‌المللی و سیاسی خود استفاده کنند.

به دلیل ارزش بالای آرامکو، عرضه اولیه آن، بازار سهام پذیرنده را‌ با سیل عظیمی از سرمایه و نقدینگی جدید همراه خواهد کرد. این موضوع باعث شده رقابت شدیدی بین بازارهای سهام دنیا برای ثبت سهام آرامکو ایجاد شود. امین‌ ناصر، مدیرعامل سعودی آرامکو، پیش از این بورس نیویورک را به‌عنوان اصلی‌ترین گزینه برای عرضه سهام این شرکت معرفی کرده بود.

اخیرا در گزارشی تحت‌عنوان «هراس آمریکایی آل‌سعود» به بررسی زوایای عرضه سهام آرامکو در بورس نیویورک پرداخته بود. در این گزارش تاکید شد که به دلیل انتشار اسنادی مبنی بر دست داشتن برخی مقامات سعودی در واقعه تروریستی ۱۱ سپتامبر، عرضه سهام این شرکت در بازار نیویورک ممکن است با مخاطراتی مواجه شود. این در حالی است که وال‌استریت‌ژورنال در گزارشی خبر داد که بن‌سلمان شخصا علاقه‌مند است سهام آرامکو در بورس نیویورک عرضه شود چراکه NYSE امکان دسترسی به بیشترین تعداد سرمایه‌گذار را به آرامکو می‎دهد و موجب افزایش اعتبار این شرکت می‌شود.

همچنین از نگاه پسر‌سلمان چنین عرضه اولیه‌ای می‌تواند موجب ارتقای روابط سیاسی و اقتصادی عربستان با آمریکا شود. او گفته است که عرضه سهام آرامکو در بازار نیویورک به تقویت روابط او با دونالد ترامپ و دامادش، جرد کوشنر کمک می‌کند.

علاوه بر ریسک‌های سیاسی که عرضه سهام آرامکو در نیویورک را تهدید می‌کند، بورس نیویورک قوانین بسیار سختگیرانه‌ای برای پذیرش شرکت‌ها دارد و بر اساس این قوانین تمامی اسناد مالی و حجم ذخایر نفتی عربستان باید به‌طور شفاف در اختیار سرمایه‌گذاران قرار گیرد. از این رو مشاوران سلمان، از جمله خالد الفالح، وزیر انرژی این کشور با عرضه سهام آرامکو در بازار نیویورک مخالف هستند. آنها بورس لندن را برای عرضه سهام آرامکو به بن‌ سلمان پیشنهاد داده‌اند.

بورس لندن در شرایطی برای عرضه سهام آرامکو مناسب‌تر به نظر می‌رسد که طرف بریتانیایی عربستان نیز به این عرضه شدیدا نیازمند است. به گفته کارشناسان ترزا می، نخست‌وزیر بریتانیا قصد دارد با جذب IPO آرامکو در بورس لندن، در دوران پسابرگزیت به معاملات این بازار رونق دهد و از انتقاد‌ها نسبت به خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا بکاهد. از این رو یکی از دلایل استقبال گسترده می‌‌ از سفر پسر سلمان به لندن مجاب کردن او برای عرضه اولیه سهام آرامکو است. با این حال آن‌طور که بلومبرگ گزارش می‌دهد در خلال این سفر تصمیمی درخصوص عرضه سهام آرامکو در بورس لندن اتخاذ نشده است.

اما آرامکو با شرکت‌های بریتانیایی از جمله شل پنج قرارداد به ارزش ۱/ ۲میلیارد دلار به امضا رسانده، بلومبرگ می‎گوید بن‌سلمان با این قراردادها قصد دارد نشان دهد پادشاهی عربستان درهای خود را برای تجارت به روی سرمایه‌گذاران باز کرده است.

پادشاهی عربستان علاوه بر این در تلاش است که از آرامکو برای گسترش روابط این کشور با شرق نیز استفاده کنند، آن هم در قالب فروش بخشی از سهام این شرکت به شرکت‌های روسی و چینی. آن‌طور که رئیس صندوق سرمایه‌گذاری دولتی روسیه اخیرا اعلام کرد، بانک‌های روسی و یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک روسی-چینی علاقه‌مند به مشارکت در عرضه اولیه سهام شرکت آرامکوی عربستان هستند.

به گفته کریل دیمیتریف، روسیه و چین برای سرمایه‌گذاری در سهام شرکت آرامکو علاقه‌مند هستند و این مساله می‌تواند برای همفکری مشترک درخصوص نفت بسیار مفید باشد. پیش از این همچنین گفته می‌شد این احتمال وجود دارد که عربستان برای فرار از شفاف‌سازی درخصوص آرامکو به جای عرضه عمومی، ۵ درصد سهام این شرکت را به شرکت‌های چینی بفروشد.

تاخیر در عرضه سهام آرامکو
الفالح گفته است که ممکن است عرضه اولیه سهام آرامکو تا سال ۲۰۱۹ به تعویق افتد. او در پاسخ به اینکه آیا عربستان آماده خواهد شد که تا پایان سال جاری سهام آرامکو را عرضه کند، گفته است در حدفاصل ۳۱ دسامبر(۲۰۱۸) تا یک ژانویه(۲۰۱۹) عربستان سعودی هیچ چیزی از دست نمی‌دهد، بنابراین ممکن است عرضه سهام آرامکو در سال ۲۰۱۹ انجام شود. خالد الفالح در حالی چنین موضعی اتخاذ کرده که تا همین اواخر وی بارها بر اینکه IPO آرامکو در نیمه دوم سال ۲۰۱۸ انجام خواهد شد، تاکید کرده بود.