بودن یا نبودن برجام؛ مساله این است؟
رئیس دستگاه دیپلماسی با اشاره به نارضایتی ترامپ از توافق هسته‌ای تاکید کرد: «به‌نظر می‌رسد پاسخ برخی از اروپایی‌ها این بوده است که از «جیب» ما به آمریکا امتیازات بیشتری ارائه کنند. این کار برای راضی کردن آمریکا به مثابه قول‌هایی برای تنظیم توافقنامه‌ای جدید است که شامل موضوعاتی است که ما همگی از ابتدای مذاکرات‌مان تصمیم گرفتیم آنها را وارد مذاکرات نکنیم.»
در شرایطی که محمدجواد ظریف در پیامی ویدئویی تاکید کرده است که ایران هیچ مذاکره مجددی درباره برجام، موضوعات موشکی و مسائل منطقه‌ای انجام نخواهد داد، خبرگزاری رویترز به نقل از شش دیپلمات گزارش داد که کشورهای اروپایی هفته آینده برنامه خود را برای نجات برجام به ترامپ ارائه خواهند کرد. برخی رسانه‌ها خبر داده‌اند که این طرح پیشنهاد آلمان است. با این حال این دیپلمات‌ها نسبت به دستیابی به یک توافق با واشنگتن ابراز تردید کرده‌اند.
همزمان با نزدیک شدن به تاریخ ۱۲ مه و افزایش تکاپوی کشورهای اروپایی برای جلب‌رضایت واشنگتن و در نهایت حفظ برجام که عموما نیز متمرکز بر مذاکره مجدد بر سر برجام یا موضوعات موشکی و منطقه‌ای است، وزیرخارجه ایران تاکید کرد که جمهوری‌اسلامی درباره برجام مذاکره دوباره انجام نخواهد داد و درباره موضوعاتی مانند «برنامه موشکی و اقدامات منطقه‌ای خود» نیز با غرب وارد مذاکره نخواهد شد.
در فاصله کمتر از ۱۰ روز تا پایان ضرب‌الاجل دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا برای اصلاحات در برجام، کشورهای اروپایی تلاش‌های همه‌جانبه‌ای را در دستور کار قرار داده‌اند که بیشترین تلاش آنها نیز معطوف به مذاکرات بر سر مسائلی است که محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران آن را ناممکن خوانده است.
از یکسو هدر نائورت، سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا می‌گوید اروپایی‌ها به «نگرانی‌های» این کشور درباره توافق هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ رسیدگی کرده‌اند، از دیگرسو رویترز از قول شش دیپلمات خبر داده که کشورهای اروپایی هفته آینده برنامه خود برای نجات برجام را به ترامپ ارائه خواهند کرد. یکی از این دیپلمات‌ها گفته مطمئن نیست که حتی در صورت توافق با آمریکا، ترامپ در برجام بماند. در عین حال برخی منابع دیپلماتیک اروپایی به روزنامه رأی‌الیوم از ایده مرکل سخن گفته‌اند.
براساس این گزارش موضع آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان ایده اروپایی را نمایندگی می‌کند. این ایده به‌جای لغو برجام به‌دنبال انجام یک «بده‌بستان» با ایران درباره «حضور نظامی» آن در سوریه است. به موجب این بده‌بستان، روابط تجاری و سرمایه‌گذاری خارجی با ایران حفظ می‌شود.
همچنین آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد در مصاحبه‌ای با بی‌بی‌سی از رئیس‌جمهوری آمریکا خواست که از برجام خارج نشود.
اروپا از جیب ایران امتیاز ندهد
محمدجواد ظریف روز پنج‌شنبه ۱۳ اردیبهشت در پیامی ویدئویی اعلام کرد که آمریکا با «مانع‌تراشی» در مقابل کسانی که می‌خواستند با ایران تجارت کنند، به‌صورت مرتب توافق هسته‌ای وین را نقض کرده است. به گزارش «ایسنا» او با تاکید بر اینکه در صورت خروج واشنگتن از برجام ایران پاسخ لازم را می‌دهد، گفت: «در این صورت آمریکا باید مسوولیت پیامدهای خروج از برجام را بپذیرد.»
رئیس دستگاه دیپلماسی با اشاره به نارضایتی ترامپ از توافق هسته‌ای تاکید کرد: «به‌نظر می‌رسد پاسخ برخی از اروپایی‌ها این بوده است که از «جیب» ما به آمریکا امتیازات بیشتری ارائه کنند. این کار برای راضی کردن آمریکا به مثابه قول‌هایی برای تنظیم توافقنامه‌ای جدید است که شامل موضوعاتی است که ما همگی از ابتدای مذاکرات‌مان تصمیم گرفتیم آنها را وارد مذاکرات نکنیم.»
وزیر امورخارجه کشورمان ادامه داد: «این مسائل شامل توانمندی‌های دفاعی ایران و نفوذ و تاثیر ایران در منطقه می‌شود، اما لطفا درک کنید که درباره هر دو موضوع، این ایران است که دغدغه‌های جدی و خواسته‌های زیادی دارد نه غرب.»
ظریف تاکید کرد: «بگذارید یک‌بار برای همیشه مطلقا روشن بیان کنم، ما نه امنیت خود را به دیگران می‌سپاریم نه درباره توافقنامه‌ای که با حسن‌نیت تاکنون اجرا کرده‌ایم، دوباره مذاکره می‌کنیم یا چیزی به آن اضافه می‌کنیم.»
ظریف درنهایت به آمریکا توصیه کرد که بالاخره عمل به تعهدات خود را شروع کند، در غیر این صورت خودش مسوول پیامدهای عمل نکردن به تعهداتش خواهد بود. حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران و دیگر مقامات جمهوری‌اسلامی نیز پیش از این بارها تاکید کرده‌اند که تهران هیچ‌گونه تغییری در مفاد برجام را نمی‌پذیرد. با این حال رهبران بریتانیا، فرانسه و آلمان اخیرا ضمن تاکید مجدد بر پایبندی خود به برجام، در بیانیه‌ای مشترک خواستار توافقی تکمیلی با ایران درباره برجام شده‌اند.
احتمال خروج ایران از برجام
در عین حال حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در انگلیس در گفت‌وگو با شبکه خبری سی‌ان‌ان با تاکید بر آماده بودن ایران برای مواجهه با هر سناریویی گفت: «در صورت خروج واشنگتن احتمال خروج ایران نیز وجود دارد.»
به گزارش «ایسنا» حمید بعیدی‌نژاد ادامه داد: «ما منتظریم که ببینیم که تصمیم آمریکا در رابطه با توافق چیست.» او از جمله سناریوهای پیش‌روی ایران را مراجعه به ساختار طرح جامع اقدام مشترک، خروج از برجام یا بازگشت به شرایط پیش از توافق عنوان کرد.
به گفته بعیدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری ایران همچنین به نهادها و مقام‌های مختلف در تهران دستور داده است تا آماده این وضعیت باشند. او در رابطه با بازگشت به شرایط پیش از توافق و از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم توضیح داد: «این روند می‌تواند بازتعریف همکاریمان با آژانس و همچنین برخی از فعالیت‌های دیگر باشد که تحت‌بررسی قرار دارند.»
سفیر ایران در انگلیس و مذاکره‌کننده سابق هسته‌ای در پاسخ به درخواست‌ها و طرح‌های اروپایی‌ها برای مذاکرات بر سر مسائل موشکی و منطقه‌ای یا مذاکره مجدد بر سر برجام نیز گفت: «مذاکره درباره این موضوعات برای ما کاملا غیرقابل‌پذیرش است، زیرا نوعی حالت مشروط برای ما ایجاد می‌کنند که اگر قرار است که اجرایی شدن طرح جامع اقدام مشترک ادامه پیدا کند آنگاه باید بر سر دیگر مسائل توافق وجود داشته باشد.
این کاملا غیرقابل‌پذیرش است. طرح جامع اقدام مشترک براساس موارد مربوط به خودش مذاکره شد و هنوز موثر است و همچنان برای اینکه تقویت شود، باید ادامه داشته باشد. اگر مسائل دیگری وجود داشته باشدکه همه طرف‌ها باید به این نتیجه برسند که می‌توان بر سر آنها مذاکره کرد، آنگاه این امکان برای آینده وجود خواهد داشت.»
از دیگر سو رضا نجفی، نماینده ایران در نشست کمیته مقدماتی کنفرانس بازنگری معاهده «ان‌پی‌تی» استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را حق غیر‌قابل‌انکار کشورهای عضو دانست و گفت: «کشورهایی که خود بمب هسته‌ای ساخته‌اند، حق ندارند به بهانه عدم‌اشاعه مانع استفاده صلح‌آمیز کشورها از فناوری هسته‌ای شوند.»
طرح‌های اروپا
کشورهای اتحادیه اروپا ماه‌ها است که در تلاش هستند تا ترامپ را به ماندن در برجام راضی کنند. به همین منظور آنگلا مرکل صدراعظم آلمان و امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه چندی پیش به واشنگتن رفته و با ترامپ دیدار کردند. ترامپ از اروپا می‌خواهد برنامه موشک‌های بالستیک ایران، نقش‌آفرینی و نفوذ جمهوری‌اسلامی در منطقه و نیز مفادی از برجام که مربوط به ادامه برنامه اتمی ایران بعد از سال ۲۰۲۵ می‌شود را در نظر گرفته و درباره آنها راه‌حلی پیدا کند. به گزارش رویترز، به نقل از شش منبع مستقل کشورهای اروپایی هفته آینده برنامه‌ای را به‌منظور نجات توافق هسته‌ای با ایران به دونالد ترامپ ارائه می‌کنند.
براساس این گزارش همزمان با ارائه این برنامه به رئیس‌جمهوری آمریکا، کشورهای اروپایی در حال تلاش برای تحکیم و تقویت رابطه تجاری‌شان با ایران هستند تا در صورت کنار کشیدن آمریکا از برجام بتوانند رابطه تجاری‌شان را با ایران حفظ کنند. برخی منابع دیپلماتیک نیز از ایده و طرح مرکل برای حفظ برجام خبر داده‌اند که شامل یک بده‌بستان با ایران درباره حضور نظامی آن در سوریه است به گونه‌ای که روابط تجاری و سرمایه‌گذاری خارجی با ایران حفظ شود.
انگلیس نیز تلاش‌هایش برای حفظ برجام را دوچندان کرده و سخنگوی دولت انگلیس تاکید کرد که این کشور از توان و نفوذ خود برای حفظ برجام استفاده خواهد کرد. به گزارش «ایسنا» ادوین ساموئل، سخنگوی دولت انگلیس در گفت‌وگو با شبکه خبری المیادین گفت: «خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران در راستای منافع ملی آمریکا، انگلیس و کشورهای حاشیه خلیج فارس نیست.»
وی افزود: «این توافق در همه جوانب خود جامع و بی‌نقص نیست و بخش‌هایی در آن وجود دارد که می‌تواند بهبود یابد.» او ادامه داد: «این توافق آغازی مهم است و تهدید احتمال آغاز یک رقابت تسلیحاتی هسته‌ای را برطرف می‌کند. این توافق بستر لازم برای نظارت بازرسان سازمان ملل را فراهم می‌کند و دولت انگلیس با همه توان و نفوذ خود برای حفظ این توافق تلاش خواهد کرد.»
واکنش روسیه
در همین حال واکنش‌های روسیه به بحث خروج آمریکا از برجام افزایش یافته است؛ از یکسو وزارت خارجه روسیه اعلام کرد تا زمانی که دیگر کشورهای عضو برجام به تعهدات خود پایبند باشند ما نیز پایبند می‌مانیم. به گزارش «ایسنا» به نقل از رویترز ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت خارجه روسیه روز گذشته تاکید کرد که هر گونه تغییری در برجام غیر‌قابل‌قبول است.
سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه گفت که مسکو جایگزینی ابزارهای بازرسی و تضمین آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ارتباط با روند اجرای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را غیرقابل قبول می‌داند و آن را نمی‌پذیرد. به گزارش «ایرنا» «ماریا زاخارووا» در نشست خبری هفتگی خود در پاسخ به پرسشی در خصوص نمایش اخیر بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی درباره برنامه هسته‌ای ایران، این مطلب را بیان کرد.
سخنگوی دستگاه دیپلماسی روسیه توضیح داد: ما جایگزینی ابزارهای تضمین و شیوه‌های بازرسی ایجاد شده توسط آژانس را که کارآمدی آن کاملا اثبات شده است را با انواع مختلف انحرافات و گمانه‌زنی‌هایی که متاسفانه در حال حاضر در رسانه‌ها کم نیستند، غیر قابل قبول می‌دانیم.
او تاکید کرد: روسیه معتقد است که تمامی مسائل مربوط به راستی آزمایی آژانس در ایران باید دقیقا در چارچوب ابزارهای خود آژانس حل و فصل شود، هر مساله‌ای که مستقیما با روند اجرای برجام مرتبط باشد می‌تواند تنها توسط اعضای کمیسیون مشترک گروه ۱+۵ و ایران مورد بررسی قرار گیرد. از دیگر سو سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه هم درباره احتمال خروج آمریکا از برجام تاکید کرد که خروج واشنگتن از برجام بر تلاش‌ها برای عدم‌اشاعه تسلیحات هسته‌ای در جهان تاثیر منفی می‌گذارد.
ترامپ از برجام خارج نمی‌شود
همچنین در این چند روز باقیمانده تا اعلام نظر ترامپ درباره خروج یا عدم‌خروج از برجام، گمانه‌زنی‌ها در این باره افزایش یافته است. در این خصوص یک قانونگذار نزدیک به ترامپ می‌گوید که احتمالا در هفته آینده ترامپ از برجام بیرون نخواهد آمد. به گزارش «ایسنا» مارک میدوز، قانونگذار جمهوری‌خواه که روابط نزدیکی با دونالد ترامپ دارد در این باره به دیلی بیست گفت که انتظار دارد ترامپ حداقل برای کوتاه‌مدت در برجام بماند.
وی تصریح کرد: «فکر نمی‌کنم که هفته آینده در زمان ضرب‌الاجل برجام رئیس‌جمهور به‌طور کلی از توافق هسته‌ای با ایران خارج شود.» میدوز افزود: «با توجه به اینکه به‌دنبال مذاکره مجدد در مورد برجام هستیم، فکر می‌کنم در کوتاه‌مدت این توافق تمدید خواهد شد. حتی با وجود اینکه اعضای این توافق اعلام کرده‌اند که گزینه مذاکره مجدد در دستور کار نخواهد بود.»
تهدید منافع واشنگتن
همزمان خبرگزاری رویترز در گزارشی به بررسی واکنش‌های احتمالی ایران در صورت خروج آمریکا از برجام پرداخت و نوشت: «ایران می‌تواند در صورت خروج واشنگتن از برجام منافع آمریکا را در منطقه تهدید کند؛ در این صورت خطر برای نیروهای آمریکایی مستقر در عراق و سوریه افزایش می‌یابد و همچنین ممکن است ایران از ان‌پی‌تی خارج شود.» به گزارش «ایسنا» این گزارش تاکید کرد: «ایران با امضای توافق هسته‌ای متعهد شد تا برنامه هسته‌ای خود را محدود کند در صورت خروج آمریکا از برجام این توافق احتمالا لغو خواهد شد، در این صورت ایران می‌تواند منافع واشنگتن در منطقه را تهدید کند.»
