عامل حرکت شتابان بورس چیست؟

شاخص کل بازار سهام پس از مواجهه با دو افت سنگین، روز گذشته در مسیر افزایشی قرار گرفت و ۳۶۸۲ واحد (معادل ۸/ ۱ درصد) صعود کرد.

در شرایطی که صف‌های فروش روز‌های قبل بسیاری را نگران کرده بود، دیروز افزایش قیمت در بیش از ۸۰ درصد سهم‌های بورس تهران را شاهد بودیم. این افت‌وخیز‌های پرشتاب نشان از رفتار هیجانی معامله‌گران سهام دارد. بررسی‌ها از نسبت ارزش معاملات به نقدینگی، تایید می‌کند ورود پول‌های تازه نقش اصلی را در زیگزاگ قیمتی بورس داشته است.

شاخص کل بورس تهران پس از دو روز افت متوالی و ریزش بیش از هفت کانالی، طی معاملات روز گذشته به مدار صعودی بازگشت و بیش از ۸۰ درصد از نماد‌های بورسی در محدوده مثبت قیمتی معامله شدند. به نظر می‌رسد اصلاح اخیر قیمت سهم‌ها و در نتیجه افزایش جذابیت قیمت‌ها برای خرید سبب شده تا به نسبت شاهد افزایش تقاضا از سوی معامله‌گران باشیم.

هر چند ریسک‌های سیستماتیک همچنان به‌عنوان مانعی در برابر رشد بیشتر بازار خودنمایی می‌کند. با این حال آنچه عیان است نوسان سهام با چاشنی هیجان است. هیجاناتی که از ابتدای اسفندماه رشد پرشتاب شاخص سهام را به دنبال داشت و در هنگام مواجهه با ریسک‌های اقتصادی و غیراقتصادی نیز با همان شتاب مسیری خلاف جهت را در پیش می‌گیرد.

بهبود تقاضا در معاملات روز دوشنبه
نشانه‌های بهبود تقاضا که از پایان معاملات روز یکشنبه در معاملات سهام مشاهده شد، طی معاملات روز گذشته ادامه پیدا کرد تا قیمت حدود ۸۱ درصد از سهام معامله شده در بورس تهران با رشد به کار خود پایان دهد. در میان صنایع فعال بورسی نیز ۲۹ گروه با رشد شاخص همراه شدند.

شرایطی که سبب شد تا شاخص کل بورس تهران با رشد ۳۶۸۲ واحدی (معادل ۸/ ۱ درصد) به کانال ۲۰۷ هزار واحدی بازگردد. با این حال همچنان نشانه‌هایی از هیجان در معاملات سهام دیده می‌شود. روندی که از ابتدای اسفندماه گریبان بازار سهام را گرفت و در یک بازه زمانی ۴۵ روزه، شاخص سهام را با افزایش ۴۱ درصدی همراه کرد.

در این مدت، اما رشد دسته‌جمعی سهام بدون توجه به مولفه‌های بنیادی و حتی تکنیکال (تغییرات نموداری) هشداری بود که بار‌ها مورد تاکید قرار گرفت. پیش از توضیح بیشتر خطرات هیجانی شدن معاملات نگاهی به ارزش معاملات در یک ماه اخیر خالی از لطف نیست.

بر اساس بررسی‌های «دنیای اقتصاد» در حالی میانگین روزانه ارزش معاملات خرد سهام در سال ۹۷ حدود ۴۸۰ میلیارد تومان بود که این متغیر از ابتدای اردیبهشت ماه تاکنون از ۱۳۰۰ میلیارد تومان نیز فراتر رفته است. موضوعی که نشان‌دهنده ورود نقدینگی جدید به بازار سهام است. حجم پولی که با توجه به سبقت بازار سهام از دیگر بازار‌های موازی، عمدتا از سوی معامله‌گران تازه‌وارد جذب گردونه معاملات بورس تهران شده است.

بورس‌بازی با چاشنی هیجان
همان‌طور که اشاره شد ورود نقدینگی از جانب معامله‌گران تازه‌وارد به گردونه معاملات، هیجانی شدن فضای کلی بورس تهران را به دنبال داشته است. سرمایه‌گذارانی که در انتظار کسب سودی کوتاه‌مدت از بازار هستند و در این مسیر بدون توجه به سبقه سهام و وضعیت بنیادی آن و تنها با تبعیت از رفتار‌های توده‌وار شکل گرفته، بسته به روند بازار در صف‌های خرید یا فروش می‌نشینند تا بازار با چاشنی هیجان فراز و فرود‌های پرشتابی را تجربه کند.

در این میان نیز شنیده‌ها و رویداد‌های اقتصادی و غیراقتصادی تنها مسیر بازار را تغییر می‌دهد، اما از کاسته شدن هیجانات خبری نیست. مهرماه سال گذشته نیز بورس تهران شاهد تکرار این رفتار میان معامله‌گران بود. در همان برهه زمانی «دنیای اقتصاد» در گزارشی تحت عنوان «عادت غلط بورس‌بازان» با بررسی رفتار تاریخی سهامداران در دوره‌های صعود و نزول، به بررسی چرایی بروز حرکت‌های توده‌وار در بورس تهران پرداخت.

نوعی کژرفتاری که سبب می‌شود سهامداران به‌صورت احساسی و عمدتا غیرعقلانی، به راهی بروندکه افراد یا کانال‌های تلگرامی اقدام به سیگنال‌دهی آن به بازار می‌کنند. در این میان غفلت مقام سیاست‌گذار در جهت حذف برخی محدودیت‌ها بر هیجانات بازار افزوده است.

واقعیت این است که عمق کم بورس تهران باعث می‌شود نقدینگی جدید زمین بازی را به نفع خود تغییر دهد. این عدم توازن قدرت باعث می‌شود نوسانات بورس تهران تندتر از همیشه شود. چاره کار قطعا عمق‌بخشی به بازار سهام است. شرایطی که در بازاری همانند بازار ارز کمتر دیده می‌شود چرا که این بازار بر خلاف سهام به قدری بزرگ هست که پول‌های تازه‌وارد نتوانند نقش پیشران اصلی را در آن بازی کنند.

در عین حال کمبود سواد مالی بخشی از معامله‌گران بورسی که کم هم نیستند، سبب قرار گرفتن سهام بعضا غیرارزنده در پرتفوی این گروه از بورس‌بازان می‌شود. در این شرایط بروز کوچک‌ترین ریسک در فضای داخلی یا بین‌المللی، معامله‌گران مذکور را هراسان کرده تا شاهد سنگین شدن صف‌های فروش در بازار باشیم.

این در حالی است که اگر معامله‌گر با دلیلی مشخص اقدام به خرید سهام کند، می‌تواند در شرایط نامناسب نیز درک صحیحی از آینده سهام خود داشته باشد و بدون ترس و منطقی به دادوستد بپردازد و به ناگاه از صف‌های خرید به صفوف فروش منتقل نشود.

نقش سیاست‌گذار در کنترل هیجان
همان‌طور که به دفعات مورد تاکید قرار گرفته است، یکی از عمده دلایل شکل‌گیری رفتار گروهی میان معامله‌گران در بازار‌های مختلف مالی، کم‌عمقی بازار در کنار قوانین زائد و دست وپاگیری است که به هیجانات دامن زده و در نهایت سبب شکل‌گیری صف‌های پرحجم خرید و فروش (بسته به روند معاملات) می‌شود.

دامنه نوسان یکی از این محدودیت‌های جاری در بورس تهران است که چه در دوره‌های صعودی و چه نزولی، معاملات را با چاشنی هیجان همراه کرده است. به‌طوری که معامله‌گران بدون توجه به پشتوانه‌های منطقی (چه بنیادی و چه تکنیکال) و تنها با نگاه به میزان تقاضا (عرضه) ایجاد شده در سقف‌ها (کف‌ها)‌ی قیمتی، به جمع صف‌های خرید (فروش) می‌پیوندند.

این موضوع به ویژه در زمانی که بازار با خبر‌های مثبت یا منفی روبه‌رو می‌شود، هیجانی کاذب را بر کلیت بازار حاکم می‌کند. این شرایط به ایجاد موج‌های سفته‌بازی نیز کمک شایان‌توجهی می‌کند. با این حال همچنان تحرکی از مقام سیاست‌گذار در جهت حذف این محدودیت دیده نمی‌شود.

محرک‌های بنیادی بازار
هر چند برخی از کارشناسان مثبت شدن دیروز شاخص سهام را نشانه‌ای از پایان روند نزولی می‌دانند، اما نمی‌توان با قطعیت در این خصوص اظهارنظر کرد. چرا که دلیل اصلی ریزش روز‌های اخیر شاخص سهام عمدتا مربوط به تنش‌های پیش آمده در فضای بین‌المللی بود.

به همین دلیل شاید نتوان درخصوص موضوعات این چنین مبهم به راحتی سخن راند. با این حال نزدیک شدن به زمان انتشار گزارش اجماع تحلیلگران بورس می‌تواند محرکی برای بازگشت شاخص سهام به مسیر صعودی باشد. «دنیای بورس» از سال گذشته به‌صورت متناوب اقدام به انتشار گزارش اجماع تحلیلگران بورسی با همکاری بیش از ۴۰ گروه تحلیلی می‌کند.

گزارشی که علاوه بر پیش‌بینی متغیر‌های کلان موثر بر سهام نظیر دلار و قیمت‌های جهانی حاوی برآوردی از سود طیف گوناگونی از شرکت‌های بورسی بود. آخرین گزارش اجماع تحلیلگران در نوزدهم اسفند سال ۹۷ همزمان با آغاز روند صعودی سهام انتشار یافت. در آن دوره، با وجود محرک‌های مطلوب برای حرکت رو به رشد قیمت‌ها، سهامداران تحت تاثیر ریسک‌های موجود اطمینان کافی برای مشارکت در معاملات و ورود به بازار را نداشتند.

اما توام با انتشار گزارش اجماع تحلیلگران به نظر می‌رسید که سرمایه‌های خرد به پشتوانه‌های بنیادی سهام برای صعود اطمینان بیشتری پیدا کردند و در نتیجه با حضور موثر خود به رشد پیوسته بهای عموم سهم‌ها کمک کردند. در همین راستا، «دنیای بورس» در نظر دارد طی روز‌های آتی از اجماع تازه تحلیلگران رونمایی کند.

به نظر می‌رسد انتشار این گزارش‌ها علاوه بر عمق بخشیدن به فضای تحلیلی سهام، نقش موثری در تخصیص بهینه منابع مالی و هدایت بورس تهران به سمت کارآیی بیشتر داشته باشد. در عین حال قرار گرفتن در فصل مجامع بورسی و همچنین قرار گرفتن صورت‌های مالی ۱۲ماهه و در ادامه گزارش عملکرد اردیبهشت‌ماه بورسی‌ها می‌تواند راه را برای تفکیک درست مسیر سهام هموار کند و افزایش تقاضا در میان سهام مستعد را به دنبال داشته باشد.

بازگشت حقیقی‌ها به معاملات سهام
روز گذشته پس از شش روز غلبه معامله‌گران عمده در سمت خرید سهام، خالص تغییر مالکیت به سمت معامله‌گران حقیقی بازار بازگشت. به این ترتیب دیروز حدود ۱۱ میلیون سهم به ارزش ۵ میلیارد تومان از پرتفوی معامله‌گران حقوقی بازار به سبد سهام حقیقی‌ها افزوده شد.

بیشترین خالص خرید سهامداران حقیقی در این روز در نماد‌های زیرمجموعه گروه خودرو و ساخت قطعات ثبت شد. به این ترتیب دیروز خودرویی‌ها شاهد جابه‌جایی حدود ۴/ ۱۲ میلیارد تومان نقدینگی در مسیر حقوقی به حقیقی بودند. پس از آن نیز گروه تامین آب، برق و گاز با بیشترین خالص خرید معامله‌گران خرد به میزان تقریبی ۹ میلیارد تومان همراه شدند.

نماد‌های زیرمجموعه گروه محصولات غذایی نیز در این روز شاهد تغییر مالکیت ۵ میلیارد تومانی به سمت حقیقی‌ها بودند. در صدر خرید معامله‌گران خرد، تمایل به جمع‌آوری سهام شرکت چرخشگر قرار داشت. «خچرخش» روز گذشته شاهد جابه‌جایی ۴۴ میلیون سهم به ارزش حدود ۱۱ میلیارد تومان در مسیر حقوقی به حقیقی بود.

پس از آن نیز نماد معاملاتی پتروشیمی فجر قرار داشت که با خالص تغییر مالکیت حدود ۷/ ۷ میلیون سهم به ارزش ۸ میلیارد تومان به سمت معامله‌گران خرد بازار همراه شد. در آن سوی بازار، اما معدنی‌ها مورد توجه سهامداران عمده قرار گرفت و خالص خرید ۱۴ میلیارد تومانی را ثبت کرد. در میان شرکت‌ها نیز نماد معاملاتی شرکت سرمایه‌گذاری صدر تامین شاهد جابه‌جایی۵/ ۱۵ میلیارد تومان در مسیر حقیقی به حقوقی بود.

پس از «تاصیکو» نیز نماد معاملاتی شرکت سیمان تهران مورد توجه معامله‌گران عمده بازار قرار گرفت؛ به‌طوری که خالص خرید این گروه از معامله‌گران در «ستران» بالغ بر ۲/ ۱۲ میلیون سهم به ارزش حدود ۳/ ۸ میلیارد تومان بود.