اوج گیری هیجانات در بازار بورس

هدیه لطفی | رکوردشکنی‌های پی‌در‌پی شاخص کل بورس، ثبت آمار‌های جدید در ارزش معاملات خُرد روزانه و رشد قیمت سهام مبادله شده در بازار سهام از یکسو و همچنین رکود حاکم در بازار‌های موازی سبب شده تا این روز‌ها شاهد حرکت موج بزرگی از سرمایه‌گذاران به‌سوی بازار سهام باشیم.

امری که ورود نقدینگی جدید و پول‌های تازه به بورس را به‌دنبال داشته است؛ به‌طوری‌که طبق آمار دریافت شده از «سمات» در نیمه نخست سال‌جاری ۲۶۰ هزار کد معاملاتی جدید صادر شده تا در مجموع تعداد سهامداران بازار سرمایه از مرز ۱۱ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر عبور کند.

عبور شاخص بورس از مرز ۳۰۰ هزار واحد و همزمان با آن تداوم رکود و بعضا کاهش قیمت در بازار‌های سکه و دلار باعث شده، بازار سهام به برترین گزینه سرمایه‌گذاری در میان عموم جامعه تبدیل شود و هر روز شاهد ورود نقدینگی جدید به این بازار باشیم.

در واقع رکوردشکنی‌های پیاپی مولفه‌های اصلی بازار سهام از جمله شاخص کل و ارزش معاملات خرد سهام و همچنین رشد قیمت در بیشتر نماد‌های معامله شده در بورس و فرابورس، اشتیاق برای ورود به این بازار را تشدید کرده است.

براساس آمار تهیه شده از شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، در نیمه نخست سال‌جاری ۲۶۰ هزار کد سهامداری جدید صادر شده که بیشترین کد‌های جدید صادر شده مربوط به شهریور بوده است؛ به‌طوری‌که در آخرین ماه تابستان ۶۱ هزار کد سهامداری جدید ازسوی کارگزاران فعال در بازار سرمایه صادر شده است. به این ترتیب با احتساب کد‌های صادر شده در نیمه نخست سال، تعداد کد‌های معاملاتی به ۱۱ میلیون و ۱۰۲ هزار نفر رسیده است.

ریسک و فرصت ورود پول‌های تازه
همان‌طور که اشاره شد این روز‌ها کارگزاری‌ها با صف‌های طولانی متقاضیان برای دریافت کد معاملاتی و ورود به گردونه معاملات بازار سهام روبه‌رو هستند. شرایطی که سبب شده تا ارزش معاملات خرد سهام از سطوح ۱۰۰ میلیارد تومانی در سال گذشته، دیروز از ۳هزار میلیارد تومان فراتر رود.

در این میان نگاهی به اثرات ورود پول‌های تازه بر بازار سهام خالی از لطف نیست. باید توجه داشت افزایش جریان نقدینگی ورودی به معاملات سهام از یکسو سبب سبقت گرفتن تقاضا از عرضه می‌شود. این مهم در بازاری که عمق کمی داشته و از سهام شناور ناچیزی برخوردار است، نقش پررنگی ایفا می‌کند.

ورود سهامدار جدید به بازار سهام از دو وجه دیگر نیز می‌تواند به بازار کمک برساند. در شرایط فعلی ورود پول‌های جدید به معاملات سهام نشان می‌دهد انگیزه سرمایه‌گذاری در باقی بازار‌های سرمایه‌گذاری همچون دلار، سکه، مسکن و بازار پول به شدت کاهش یافته است. در نتیجه بازار سهام با انگیزه سود پایین‌تر یا به عبارتی p/ e. بالاتر از جذابیت بیشتری برخوردار است.

این مهم سبب کاهش سود واقعی در بازار سهام می‌شود که به معنای افزایش p/ e. یا بازدهی ناشی از سود سهام است که به تقویت قیمت‌ها می‌انجامد. محور دوم، اما به افزایش اعتماد عموم مردم نسبت به بازار سهام بازمی‌گردد. زمانی که این اعتماد افزایش پیدا می‌کند، انتظار برای افزایش سود شکل گرفته و صرف ریسک کوچک‌ترمی‌شود. در این میان بر اساس سنگین‌تر بودن وزن هر یک از عوامل فوق می‌توان میزان پایداری این روند را برآورد کرد.

با این حال نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که شکسته شدن رکورد تاریخی ارزش معاملات خرد سهام اگر چه نشان‌دهنده رونق بازار سهام است، اما نشانه‌هایی از اوج‌گیری هیجانات در بازار را به تصویر می‌کشد. جایی که شاهد حضور فعالان پول‌های تازه و کم‌تجربه با رویای کسب سود حداکثری در کوتاه‌ترین زمان ممکن هستیم.

بسیاری از این سهامداران جدید، به دلیل عدم آشنایی با مبانی ارزندگی و زمین بازی، ملاک تصمیم‌گیری خود را روند‌های معاملاتی قرار می‌دهند. این مساله می‌تواند با معکوس شدن مسیر بازار که همان‌طور که اشاره شد با توجه به کسب سود‌های قابل توجه طی مدت اخیر دور از ذهن نیست، به هیجانی تمام‌عیار بدل شود که توجه بیشتر معامله‌گران به ملاک‌های ارزندگی را می‌طلبد.

نگاهی دقیق‌تر به کد‌های صادره
نیمه نخست ۹۸ با درخشش ویژه بورس در برابر رکود دیگر بازار‌ها به پایان رسید. یکه‌تازی بورس در ۶ ماه نخست ۹۸ با بازدهی ۶۹ درصدی در برابر روند منفی سکه و ارز رقم خورد. در این میان همان‌طور که عنوان شد شاهد صدور ۲۶۰ هزار کد معاملاتی جدید در بازار سهام بودیم.

بررسی جزئیات این امر نشان می‌دهد که ۸۴ هزار و ۵۰۰ کد مربوط به سهامداران حقوقی بوده و به این ترتیب مابقی در اختیار سهامداران حقیقی قرار دارد. ازسوی دیگر در این دوره ۶ ماهه بالغ‌بر ۱۱۰ کد معاملاتی برای سرمایه‌گذاران خارجی صادر شده و بر این اساس با احتساب این میزان کد خارجی، مجموع کد‌های سرمایه‌گذاران خارجی به ۱۳۸۴ عدد رسیده است.

هرچند به‌نظر می‌رسید با توجه به مسائل سیاسی رخ داده و تحریم‌های ایجاد شده، تمایل سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور در بازار سرمایه ایران نیز به شکل محسوسی کاهش پیدا کند، ولی همین میزان صدور کد نیز بیانگر آن است که همچنان نشانه‌هایی از امید در این زمینه وجود دارد. همچنین یکی دیگر از آمار قابل‌توجه در شش ماه نخست سال ۹۸، افزایش فعالیت زنان در بازار سرمایه است؛ به‌طوری‌که بیش از ۴۰ درصد از کد‌های صادر شده در نیمه نخست سال مربوط به بانوان بوده که این امر بیانگر افزایش تمایل زنان به ورود در بازار‌های مالی به‌ویژه بازار سرمایه و مشارکت آن‌ها در این بازار است.

۳ میلیون کد معاملاتی از آن زنان
نقش زنان در بازار‌های مالی و به‌ویژه بازار سرمایه روندی رو به پیشرفت دارد، البته باید عنوان کرد که تا رسیدن به شرایط تساوی و حتی برتری زنان، گام‌های زیادی باید برداشته شود. در این میان بانوان در بخش‌های مدیریت میانی در حال پیدا کردن جایگاه خود هستند؛ به‌طوری‌که در سال‌های اخیر ما شاهد حضور و فعالیت پررنگ‌تر بانوان در مباحث مدیریت مالی هستیم.

ازسوی دیگر با توجه به امکانات زیادی که ازسوی نهاد‌های مالی فعال در بازار سرمایه ایجاد شده، بانوان خانه‌دار نیز می‌توانند با فرهنگ‌سازی مناسب و اطلاع از این درگاه‌های الکترونیکی به معامله در بازار سهام بپردازند. خوشبختانه با توجه به امکانات موجود در بازار سرمایه و حرکت به سمت معاملات آنلاین، وجود کلا‌س‌های آموزشی متعدد حضوری و غیر‌حضوری و همچنین در دسترس بودن اطلاعات بازار با توجه به وجود شبکه‌های اجتماعی، می‌توانند در بازار سرمایه آموزش دیده و با نگاه متفاوت خود با سرمایه هر چند اندک شروع به کار و سرمایه‌گذاری کنند.

البته بررسی آمار نشان از افزایش مشارکت زنان طی سال‌های اخیر دارد؛ به‌طوری‌که در سال ۸۷ تنها بالغ‌بر ۶۱۱ هزار کد سهامداری برای بانوان فعال شده بود که این رقم در حال حاضر به بیش از ۳ میلیون کد می‌رسد. یعنی ورود سهامداران زن به بازار سرمایه طی این ۱۲سال، ۵ برابر شده و تقریبا با نرخ رشد ورود آقایان به این بازار برابری می‌کند. در این میان بررسی تعداد صدور کد‌های معاملاتی از سال ۸۷ تاکنون نشان می‌دهد که بیشترین درصد رشد صدور کد برای خانم‌ها مربوط به سال ۹۰ بوده است.

بر این اساس در سال ۹۰ کد‌های مربوط به بیش از یک میلیون و ۲۲۵ هزار رسید که نرخ رشد ۴/ ۷۰ درصدی را نسبت به سال ۸۹ تجربه کرد. در سال ۹۴ نیز کد‌های بانوان از مرز ۲ میلیون عبور کرد و در پایان همان سال در محدوده ۲ میلیون و ۲۶۵ هزار کد قرار گرفت. از آن سال به بعد نیز در همان محدوده ۲ میلیون کد قرار داشت و در نهایت با صدور ۱۰۴ هزار و ۶۰۰ کد برای زنان در نیمه نخست سال ۹۸، تعداد کد‌های مربوطه از مرز ۳ میلیون گذشت.

حقوقی‌ها چه روندی داشتند؟
همانطور که عنوان شد در دوره ۶ماه نخست سال‌جاری، حدود ۸۴ هزار و ۵۰۰ شرکت حقوقی کد گرفتند. در این میان نگاهی به آمار صدور کد‌های معاملاتی جدید در بازار سهام، حکایت از رشد ۵۰ درصدی صدور کد معاملاتی برای سهامداران عمده بازار در سال ۹۵ دارد.

به این ترتیب در این سال، ۷۳ هزار و ۱۷۰ کد معاملاتی جدید در بازار سهام صادر شد. رشد چشمگیر صدور کد‌های حقوقی در سال ۹۵ به‌دلیل تخصیص اسناد خزانه اسلامی پذیرش شده در فرابورس ایران، به پیمانکاران و شرکت‌های طلبکار از وزارتخانه‌ها و دولت بوده است. نگاهی به آمار معاملات فرابورس ایران در سال ۹۵ نیز حکایت از رشد ۲۷۵ درصدی ارزش معاملات اسناد خزانه اسلامی دارد.

تداوم مشارکت خارجی‌ها
از دیگر موارد قابل‌توجه در صدور کد‌های جدید، تداوم مشارکت و تمایل سرمایه‌گذاران خارجی برای ورود به بازار سرمایه است. هرچند انتظار می‌رفت با توجه به تشدید تحریم‌ها، سرمایه‌گذار خارجی تمایل زیادی برای ورود به بازار سرمایه ایران نداشته باشد، ولی آمار‌ها بیانگر آن است که همچنان سرمایه‌گذاران خارجی در سال ۹۸ به بازار سرمایه ورود پیدا کرده‌اند. به‌طوری‌که در این ۶ماهه ۱۱۰کد جدید برای این گروه از معامله‌گران صادر شده است.

بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد بیشترین میزان صدور کد خارجی در سال ۸۷ بوده است. به‌طوری‌که در این سال صدور کد معاملاتی برای سهامداران خارجی رشدی ۶۶ درصدی را به ثبت رسانده بود. این وضعیت در سال‌های ۸۸ و ۸۹ نیز به ترتیب با رشد ۴۱ و ۴۰ درصدی تداوم داشت. البته پس از این دوره شاهد جدی‌تر شدن تحریم‌ها علیه ایران بودیم.

امری که سبب شد مشارکت سرمایه‌گذاران خارجی در بازار سرمایه ایران با روندی نزولی مواجه شود. به این ترتیب در سال ۹۰، صدور کد معاملاتی برای سرمایه‌گذاران خارجی تنها ۱۴ درصد افزایش یافت. این روند طی سال‌های بعد و با آرام شدن فضای سیاسی با بهبود نسبی همراه شد. به‌طوری‌که بار دیگر از سال ۹۳ شاهد افزایش حضور خارجی‌ها در بورس تهران بودیم. بر این اساس در سال ۹۳، کد معاملاتی سهامداران خارجی با افزایش ۵۶ درصدی همراه شد.

ولی باز هم مجدد از سال ۹۶ و با روی کار آمدن دونالد ترامپ، ریاست‌جمهوری آمریکا و افزایش تهدید‌های وی علیه ایران بار دیگر شاهد کاهش صدور کد‌های معاملاتی جدید برای سرمایه‌گذاران خارجی بودیم. به این ترتیب طی معاملات سال ۹۶، صدور کد‌های معاملاتی جدید در بازار سهام تنها ۲۷ درصد رشد کرد. همان‌طور که عنوان شد در نیمه نخست سال ۹۸ نیز ۱۱۰کد معاملاتی جدید برای سرمایه‌گذاران خارجی صادر شد و به این ترتیب مجموع کد‌های این گروه از سرمایه‌گذاران از ۱۳۰۰کد عبور کرده است.

نگاهی به روند صدور کد‌های ماهانه
بررسی‌ها نشان می‌دهد بازار سهام که در سال ۹۷ نتوانسته بود همگام با نرخ ارز و سکه به پیشروی ادامه دهد، در معاملات فروردین نه‌تن‌ها یکه‌تاز بازار‌های داخلی بود، بلکه توانست با ثبت بازده ماهانه ۴/ ۱۴ درصدی طلایی‌ترین فروردین تاریخ بورس تهران را رقم بزند.

فروردین و همزمان با جو مثبت تشکیل شده در بازار سهام، اشتیاق سهامداران برای ورود به این بازار قابل‌مشاهده است؛ به‌طوری‌که ۵۵ هزار کد جدید صادر شده است. روند مثبت حاکم بر بازار سهام در اردیبهشت‌ماه نیز ادامه داشت. امری که سبب شد بورس تهران با رشد ۲/ ۵ درصدی، بیشترین بازدهی را بین بازار‌های ارز، سکه و سپرده بانکی به ثبت رساند.

البته در دومین ماه سال ریسک‌هایی در فضای سیاسی شکل گرفت که ورود سرمایه‌گذاران جدید را محتاطانه کرد؛ به‌طوری‌که میزان صدور کد‌های جدید معاملاتی در این ماه به ۳۹ هزار کد رسید. به‌عبارت دقیق‌تر عدم قطعیت‌ها در اردیبهشت‌ماه نه تنها ورود سرمایه‌گذاران جدید را با احتیاط همراه ساخت بلکه دو نیمه متفاوت را در این ماه رقم زد؛ در نیمه نخست این ماه با ورود فزاینده پول‌های خرد به بازار، شاخص کل طی روندی پرشتاب و پیوسته در چهاردهمین روز این ماه به رکورد بی‌سابقه ۲۲۴ هزار و ۵۹۰ واحدی دست یافت.

اما وقوع جنگ تجاری بین دو اقتصاد بزرگ دنیا و سپس اوج‌گیری تنش‌های سیاسی در منطقه ضمن تحمیل فاز احتیاطی به بورس، باعث عقب‌نشینی تند قیمت‌ها و سقوط ۹ درصدی دماسنج اصلی سهام تا مرز ۲۰۴ هزار واحدی شد.

روند صدور کد‌های معاملاتی در خردادماه به کمترین میزان خود در ۶ماه نخست سال رسید؛ به‌طوری‌که هرچند بازدهی بورس تهران در خردادماه به ۲/ ۹ درصد رسید، ولی صدور کد‌های جدید در این ماه تنها به ۲۳ هزار کد رسید.

در این میان به‌نظر می‌رسد افزایش تنش‌های سیاسی در خلیج فارس، یکی از مهم‌ترین عوامل در عقب‌نشینی ورود سهامداران جدید به بازار سرمایه باشد. با شروع تابستان، ورود سهامداران جدید با روندی افزایشی همراه شد؛ به‌طوری‌که تیرماه شاهد صدور ۳۴ هزار کد معاملاتی جدید در بازار سرمایه بودیم. در این میان برتری بورس تهران در میان دیگر بازار‌های سرمایه‌گذاری در ورود این گروه از معامله‌گران از بازار‌های رقیب به بورس، بی‌تاثیر نبود؛ به‌طوری‌که شاخص کل بورس تهران معاملات اولین ماه تابستان را ضمن پشت سر گذاشتن ۱۹ کانال، با رشد ۷/ ۷ درصدی به پایان رساند.

این در حالی است که در بازار‌های موازی نظیر دلار و سکه به ترتیب شاهد افت ۸/ ۶ و ۲/ ۹ درصدی نرخ‌ها در این بازه زمانی بودیم. این امر ورود نقدینگی از بازار‌های موازی به سمت بورس و همچنین صدور کد‌های جدید را به‌دنبال داشت. شاخص کل بورس تهران در مسیر پرشتاب صعودی خود در مرداد نیز رشد ۵ درصدی را به ثبت رساند. هر چند در این ماه برخلاف ماه‌های گذشته که اتفاق نظر بر ارزندگی سهام وجود داشت، شدت تقابل نظرات درخصوص حباب قیمتی یا ارزندگی سهام به اوج خود رسید، ولی این موضوع سبب نشد تا از ورود سهامداران جدید به بورس کاسته شود.

به‌طوری‌که در مردادماه شاهد صدور ۴۸ هزار کد معاملاتی جدید در بازار سرمایه بودیم که در مقایسه با تیرماه، رشد ۴۱ درصدی را نشان می‌دهد. شهریور بازار سهام در حالی با ثبت بازدهی ۵/ ۱۳ درصدی شاخص کل بورس همراه شد که به این ترتیب سودی بالغ‌بر ۶۹ درصد در کارنامه نیمه نخست سال ثبت شد.

همزمان با این موج صعودی، بیشترین میزان صدور کد‌های جدید در این ۶ ماه نیز به ثبت رسید. بر این اساس با صدور ۶۱ هزار کد معاملاتی جدید، آمار کد‌های معاملاتی صادرشده از ابتدای سال‌جاری تا پایان شهریورماه به ۲۶۰ هزار رسید تا به این ترتیب رکوردی مناسب در استقبال تازه‌واردان از بازار سهام داشته باشیم.