وضعیت تورم در بازار

گزارش تورمی در آبان ماه سال جاری، از دو روند متفاوت خبر می‌دهد. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ تورم ماهانه، نقطه به‌نقطه و متوسط در آبان نسبت به مهرماه روند نزولی را ثبت کرده است؛ اما نکته قابل توجه این است که برخی گروه‌ها نظیر «خوراکی‌ها» و «حمل و نقل» با افزایش نرخ تورم ماهانه روبه‌رو بودند. بررسی‌ها حاکی از آن است که نوسان فصلی و کاهش عرضه بر افزایش تورم خوراکی اثرگذار بوده است. همچنین افزایش قیمت خودروی شخصی و قیمت بنزین باعث بالا رفتن نرخ تورم بخش حمل و نقل شده است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که در آبان‌ماه نسبت به مهرماه، نرخ تورم ماهانه، نقطه‌به‌نقطه و متوسط روند نزولی را ثبت کرده است، اما تورم برخی گروه‌ها نظیر حمل‌ونقل و خوراکی‌ها روند افزایشی را ثبت کرده است. به‌نظر می‌رسد که نوسانات فصلی اثر خود را در بالا رفتن قیمت خوراکی‌ها منعکس کرده و از سوی دیگر، افزایش قیمت خودرو و قیمت سوخت، باعث بالا رفتن تورم گروه حمل‌ونقل شده است.

از سوی دیگر، در آبان ماه نسبت به مهر ماه سال‌جاری از سطح تورم گروه مسکن و آموزش کاسته شده است. گزارش شاخص بهای مصرف‌کننده در آبان‌ماه سال‌جاری منتشر شد. این گزارش نخستین آمار تورمی است که پس از اصلاح قیمت بنزین در هفته گذشته منتشر شده است.

البته افزایش قیمت بنزین در روز جمعه ۲۴ آبان ماه اتفاق افتاده است و بنابراین این گزارش، تنها حافظه ۶ روز پس از افزایش قیمت بنزین را دربرمی‌گیرد و به همین دلیل، نمی‌توان اثرگذاری افزایش بهای قیمت بنزین بر قیمت‌های مصرفی را به شکل مناسب مورد بررسی قرار داد. اگرچه گروه حمل‌ونقل به‌دلیل افزایش قیمت بنزین و اتومبیل سواری افزایش قیمت ماهانه را در آبان تجربه کرده است.

آمار‌های گزارش شاخص بهای مصرف‌کننده در آبان ماه نشان می‌دهد که نرخ شاخص بهای مصرف‌کننده به رقم ۸/ ۱۸۷ واحد رسیده است. براساس این آمار‌ها تورم ماهانه شاخص بهای مصرف‌کننده به رقم ۶/ ۱ درصد رسیده است. این رقم نسبت به ماه مهر به میزان ۱/ ۰ درصد کمتر بوده و در نتیجه تورم ماهانه آبان نسبت به مهرماه کاهشی بوده است.

آبان دومین ماه متوالی است که نرخ تورم ماهانه از سطح ۵/ ۱ درصد فراتر رفته است و احتمال دارد که این روند با توجه به تغییرات قیمت حامل‌های انرژی در تیرماه نیز ادامه داشته است.

عوامل تورم‌زا در آبان
نکته قابل‌توجه این است که گروه‌های اثرگذار در نرخ تورم مهرماه و آبان‌ماه یکسان نیستند. به‌عنوان مثال، در مهرماه نرخ تورم اجاره، سوخت و آموزش باعث شده بودند که تورم ماهانه در مهرماه به رقم بالاتری نسبت به متوسط ماه‌های قبل برسند.

از سوی دیگر، در مهرماه نرخ تورم خوراکی‌ها منفی ۲/ ۱ گزارش شده و باعث شده بود که اثر آن در تورم کل کاهشی باشد. در آبان‌ماه، تورم گروه خوراکی‌ها به رقم مثبت ۴/ ۱ درصد رسیده و یکی از عوامل بالا بودن تورم آبان ماه محسوب می‌شود. در گزارش مرکز آمار ایران عنوان شده است که در گروه خوراکی‌ها، بیشترین افزایش قیمت نسبت به ماه قبل مربوط به گروه سبزیجات و گروه لبنیات و تخم‌مرغ است.

به‌نظر می‌رسد که افزایش قیمت گوجه‌فرنگی و تخم‌مرغ ماشینی در مثبت شدن تورم کالایی مهرماه اثر داشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که در آبان ماه تورم ماهانه گروه سبزیجات به میزان ۷/ ۷ درصد ثبت شده و تورم ماهانه لبنیات و تخم‌مرغ نیز به میزان ۶/ ۲ درصد ثبت شده است. این درحالی است که در مهرماه نرخ تورم ماهانه گروه سبزیجات به میزان منفی ۴/ ۶ درصد و گروه لبنیات و تخم‌مرغ به میزان ۵/ ۱ درصد گزارش شده بود.

اثر بنزینی در تورم حمل‌ونقل
در بخش کالا‌های غیرخوراکی و خدمات، گروه حمل‌ونقل شخصی به علت افزایش قیمت بنزین و انواع اتومبیل سواری بیشترین افزایش قیمت را نسبت به ماه قبل داشته‌اند. البته باید اشاره کرد که این گزارش مبنای دقیقی برای ارزیابی اثر افزایش قیمت بنزین بر نرخ تورم حمل‌ونقل و تورم کل نیست، زیرا تنها آمار ۶ روز پس از افزایش قیمت بنزین در آن منعکس شده است، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد گروه حمل‌ونقل در آبان دارای تورم ماهانه ۴/ ۵ درصدی است.

این درحالی است که تورم ماهانه نرخ حمل‌ونقل در ماه قبل یعنی مهر به میزان یک درصد گزارش شده است؛ بنابراین این موضوع نشان می‌دهد که بخشی از اثر افزایش قیمت بنزین در قیمت‌های گروه حمل‌ونقل آبان ماه تخلیه شده است. این احتمال وجود دارد که نرخ تورم حمل‌ونقل در ماه‌های آینده نیز افزایش بالاتری را ثبت کند.

باید توجه داشت که وزن گروه حمل‌ونقل در تورم کل حدود ۴/ ۹ درصد است و به‌عنوان سومین گروه با اهمیت در شاخص بهای مصرف‌کننده وجود دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد با توجه به توزیع بنزین ارزان‌قیمت در بخش حمل‌ونقل عمومی و عدم افزایش قیمت گازوئیل به‌نظر می‌رسد اثر این سیاست بر نرخ تورم در دو ماه آذر و دی تخلیه شود.

نکته دیگر اینکه در گذشته برخی اظهارنظر‌ها عنوان می‌شد که گزارش مرکز آمار ایران، تغییر و تحولات شاخص بهای مصرف‌کننده را در یک هفته آخر هر ماه اندازه نمی‌گیرد و به همین دلیل تغییرات قیمت بنزین در بخش حمل‌ونقل طی یک هفته اخیر منعکس نمی‌شود.

اما بررسی‌ها نشان می‌دهد آمار‌های یک هفته انتهای آبان ماه نیز در محاسبه شاخص بهای مصرف‌کننده در این ماه منعکس شده است و به همین دلیل می‌توان بخشی از افزایش قیمت تورم حمل‌ونقل در آبان ماه را به رشد قیمت بنزین در هفته گذشته نسبت داد.

البته به‌صورت دقیق نمی‌توان عنوان کرد که سهم قیمت بنزین در تورم ماهانه آبان به چه میزان است، زیرا گزارش‌ها حاکی از آن است که پیش از افزایش قیمت بنزین، قیمت خودرو‌ها افزایش یافته بود و این موضوع نیز در بالا رفتن تورم ماهانه آبان موثر بوده است. برای بررسی دقیق‌تر درباره اثر سیاست افزایش قیمت بنزین بر تورم کل، باید منتظر آمار‌های آذر ماه ماند.

افت تورم بخش مسکن
بخش مسکن در آبان ماه افزایش متوسطی را تجربه کرده است. براساس آمار‌ها تورم ماهانه این گروه به میزان ۳/ ۱ درصد در آبان ماه ثبت شده است، این در حالی است که در مهر سال‌جاری نرخ تورم ماهانه بخش مسکن ۲/ ۴ درصد ثبت شده بود؛ بنابراین تورم بخش مسکن در آبان ماه نسبت به مهرماه کاهش قابل‌توجهی را ثبت کرده است.

گروه مسکن که عمدتا براساس قیمت اجاره اندازه‌گیری می‌شود، مهم‌ترین گروه شاخص بهای مصرف‌کننده است و بیشترین سهم را در بین گروه‌های اصلی تورمی دارد؛ بنابراین کاهش نرخ تورم این گروه باعث شده که اثر آن در تورم کل کاهشی شود. به نوعی می‌توان عنوان کرد که در مهر و آبان، دو گروه تورم خوراکی‌ها و مسکن نقش‌های متفاوتی را در نرخ تورم ماهانه کل ایفا کردند؛ زیرا کاهش تورم بخش مسکن در مقابل افزایش تورم بخش خوراکی‌ها قرار گرفته است.

تداوم نوار کاهشی تورم نقطه‌به‌نقطه
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در آبان ماه نوار کاهشی تورم نقطه‌به‌نقطه قطع نشد. نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در آبان ماه سال‌جاری به رقم ۲۷ درصد رسیده است. این رقم در مهرماه سال‌جاری در سطح ۳/ ۲۸ درصد قرار داشت؛ بنابراین این آمار‌ها نشان می‌دهد که روند نزولی نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در آبان ماه متوقف نشده است. این روند نزولی از اردیبهشت ماه سال‌جاری آغاز شد، زمانی که نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در سطح ۵۲ درصد قرار داشت.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در آبان ماه سال‌جاری ۸/ ۲۹ درصد گزارش شده که این رقم در مهرماه ۶/ ۳۳ درصد بود؛ بنابراین از سطح تورم نقطه‌به‌نقطه خوراکی‌ها کاسته شده است. همچنین آمار‌ها نشان می‌دهد که تورم نقطه‌به‌نقطه گروه حمل‌ونقل نیز در آبان ماه سال‌جاری ۴/ ۳۳ درصد گزارش شده است.

نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده در یک ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل است. بیشترین تورم نقطه‌به‌نقطه در بین گروه‌ها مربوط به هتل و رستوران و همچنین پوشاک و کفش است که نرخ تورم آن در سطح ۳۶ درصد قرار دارد.

کاهش یک پله‌ای تورم متوسط
علاوه بر نرخ تورم ماهانه و نقطه‌به‌نقطه تورم متوسط نیز روند نزولی را ثبت کرده است. براساس گزارش مرکز آمار ایران، نرخ تورم متوسط در آبان ماه سال‌جاری در سطح ۱/ ۴۱ درصد رسیده است. این رقم در مهرماه سال‌جاری در سطح ۴۲ درصد گزارش شده بود؛ بنابراین از سطح تورم متوسط نیز به میزان ۹/ ۰ واحد درصد کاسته شده و نرخ تورم روند نزولی را ثبت کرده است.

نرخ تورم متوسط تغییرات شاخص بهای مصرف‌کننده در ۱۲ ماه منتهی به آبان ماه سال‌جاری نسبت به ۱۲ ماه منتهی به سال قبل را در نظر می‌گیرد. به نظر می‌رسد که در ماه‌های آینده روند نزولی نرخ تورم متوسط ادامه داشته باشد و به زیر ۴۰ درصد برسد.

متضرران بزرگ تورم آبان
یکی دیگر از زوایای شاخص قیمت، روند این شاخص بر حسب دهک‌های مختلف جامعه است؛ این زاویه به این نکته می‌پردازد که متضرران اصلی تورم در کدام دهک قرار دارند؛ آیا فقرا بیشتر در معرض افزایش شاخص قیمت قرار می‌گیرند یا ثروتمندان؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد در مقیاس ماهانه، در آبان ماه فقیرترین گروه جامعه، بیشتر از سایر گروه‌ها در معرض افزایش قیمت قرار گرفته‌اند.

رشد ماهانه شاخص قیمت برای فقیرترین دهک جامعه معادل ۹/ ۱ درصد بوده است؛ به این معنا که در ماه گذشته سبد مصرفی دهک فقیر جامعه حدود ۳/ ۰ درصد بیشتر از میانگین شاخص قیمت برای کل جامعه افزایش یافته است (رشد ماهانه شاخص قیمت کل ۶/ ۱ درصد بوده است).

رشد شاخص قیمت در دهک اول از تمامی ۹ دهک دیگر بیشتر بوده است. از طرفی هر چه از دهک اول فاصله می‌گیریم و به دهک‌های بالا نزدیک می‌شویم، تورم ماهانه در آبان ماه کاهش یافته است؛ البته این الگو فقط تا دهک هشتم حفظ شده است؛ به این معنا که تورم برای دهک‌های نهم و دهم فزاینده و بیشتر از دهک‌های قبل از آن بوده است. بعد از دهک اول جامعه، دهک دوم و دهک دهم بیشترین افزایش قیمت در سبد مصرفی را تجربه کرده‌اند. رشد شاخص قیمت سبد مصرفی این دو گروه برابر و معادل ۷/ ۱ درصد بوده است.

در سوی مقابل، دهک‌های ششم تا هشتم کمترین افزایش قیمت را تجربه کرده‌اند. در ماه میانی پاییز سبد مصرفی دهک هشتم جامعه تنها ۴/ ۱ درصد افزایش یافته است؛ این دهک کمترین تورم ماهانه را تجربه کرده است.

دهک‌های ششم و هفتم نیز هر کدام با ۵/ ۱ درصد تورم ماهانه در آبان سال‌جاری مواجه شده‌اند؛ بنابراین به‌طور کلی می‌توان گفت: شاخص قیمت در آبان ماه سال‌جاری به شکلی حرکت کرده که سفره فقرا را بیشتر از ثروتمندان کوچک کرده است. به همین دلیل سوال مهم این است که تورم بیشتر در چه کالا‌ها و خدماتی اتفاق افتاده که منجر به کوچک‌تر شدن بیشتر سفره خانوار‌های فقیر شده است؟

فقر فقرا از جانب خوراکی‌ها
بررسی گزارش منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد مهم‌ترین عاملی که سبد مصرفی خانوار‌های فقیر را تحت‌تاثیر قرار داده، گروه «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» است. براساس دسته‌بندی مرکز آمار کل سبد مصرفی خانوار نمونه را می‌توان به دو گروه «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» و «کالا‌های غیرخوراکی و خدمات» تقسیم کرد. از طرفی، هر خانوار بسته به درآمد، سلیقه و نیاز خود درصد مختلفی از این دو گروه را مصرف می‌کند.

بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد خانوار‌های فقیر عمدتا مصرف‌کننده گروه اول یعنی گروه «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» هستند. دلیل این است که اقلامی که در این گروه قرار نمی‌گیرند بادوام‌تر بوده و می‌توانند جنبه تجملاتی یا حتی سرمایه‌گذاری داشته باشند؛ از طرفی خانوار‌های فقیر قدرت خرید کالا‌های این‌چنینی را ندارند؛ به همین دلیل عمده سبد مصرفی این خانوار‌ها شامل کالا‌های خوراکی است.

به عبارتی دیگر، در ماه‌هایی که کالا‌های خوراکی در مقایسه با سایر کالا‌ها و خدمات با افزایش قیمت بالاتری مواجه شوند، متضرران اصلی روند شاخص قیمت قشر ضعیف جامعه خواهند بود. البته ممکن است تنها بخشی از اقلام خوراکی که وزن بالایی در سبد مصرفی خانوار‌های فقیر دارند افزایش قیمت داشته باشند و همین باعث شود تا سفره خانوار‌های فقیر کوچک‌تر شود. این اتفاق در آبان افتاده است.

میانگین رشد شاخص قیمت «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» برای گروه فقیر جامعه عدد بالای ۴/ ۲ درصد بوده است. این درحالی است که میانگین رشد شاخص قیمت گروه «کالا‌های غیرخوراکی و خدمات» برای فقیر‌ها تنها ۵/ ۱ درصد بوده است؛ مقایسه این دو عدد تاثیر قابل‌توجه گروه خوراکی‌ها را در سبد مصرفی فقرا به تصویر می‌کشد.

به همین دلیل می‌توان استنباط کرد که عامل رشد شاخص قیمت فقرا گروه خوراکی‌ها بوده است. این رابطه برای قشر ثروتمند کاملا برعکس بوده است؛ مهم‌ترین عامل رشد تورم خانوار‌های ثروتمند کالا‌های غیرخوراکی بوده است. میانگین رشد ماهانه شاخص قیمت گروه خوراکی‌ها برای دهک ثروتمند جامعه تنها ۸/ ۰ درصد بوده است.

این درحالی است که میانگین رشد شاخص قیمت گروه غیرخوراکی‌ها برای ثروتمندان عدد قابل‌توجه ۲ درصد بوده است. به عبارتی دیگر، گروه خوراکی‌ها وزن چندانی در سبد مصرفی خانوار‌های ثروتمند ندارد.