همه آنچه درباره سرطان سینه باید بدانید

راضیه زرگری | یکی از رایج‌ترین انواع سرطان و البته یکی از سرطان‌هایی که شاید از بقیه انواع آن شناخته‌شده‌تر باشد، سرطان سینه است؛ سرطانی که در کشور ما جزو شایع‌ترین سرطان‌هاست، به‌طوری که میزان ابتلا به سرطان سینه در ایران سالانه به ۱۳‌هزار نفر رسیده و این میزان درحال افزایش است. تحقیقات نشان می‌دهد در دهه آینده میزان ابتلا به سرطان سینه در ایران سالانه به حدود ۲۵‌هزار نفر می‌رسد.

با این حال، آگاهی و اطلاعات عمومی نسبت به این تهدید در کشور به میزان قابل‌توجهی بالا رفته است و بسیاری از مبتلایان به این نوع از سرطان در مراحل اولیه متوجه بیماری می‌شوند و همین تشخیص زودهنگام درمان آن را باکیفیت‌تر پیش می‌برد و می‌توان به درمان و طول عمر بیماران امیدوار بود. چکاپ سالیانه یعنی سونوگرافی و ماموگرافی بافت پستان توسط متخصص و بررسی و معاینه در منزل به‌طور روتین که خود فرد می‌تواند به راحتی انجام دهد، راه‌هایی است که می‌تواند زنگ هشدار را برای همه بانوان به صدا دربیاورد.

امروزه روند تشخیص سرطان سینه ارتقا یافته و زنان باید آگاهی خود را در مورد علایم این بیماری افزایش دهند، با این حال، این بیماری مثل بسیاری از موارد سرطان، یک‌سری باور‌های غلط در جامعه ایجاد کرده است که نباید اجازه داد این مسائل که بیشتر غیرعلمی و ساخته ذهن افراد غیرمتخصص است، جلوی آگاهی صحیح و اطلاعات مناسب در مورد این بیماری را بگیرد. اصلی‌ترین عواملی که خطر ابتلا در بانوان محسوب می‌شوند، چیست؟

سابقه خانوادگی، اضافه وزن، مصرف الکل و سیگار یا زندگی پراسترس؟ خانم‌هایی هستند که نه سابقه ارث دارند، نه اضافه وزن و کاملا هم سلامت زندگی می‌کنند. اما همین افراد در میانه راه زندگی با غافلگیری عجیب مواجه و متوجه می‌شوند که یک توده سرطانی در سینه دارند.

جواب این سوالات و دیگر ابهاماتی را که می‌تواند در ذهن هر بانویی در مورد این بیماری شایع ایجاد شود، دکتر آسیه الفت‌بخش، جراح پستان و عضو پژوهشکده سرطان پستان می‌دهد.

«ارث و سابقه خانوادگی، اضافه وزن و سبک زندگی نادرست و بسیاری از موارد دیگر، درواقع همه این باور‌ها غلط نیست، بلکه جزو فاکتور‌های خطر شناخته‌شده سرطان پستان محسوب می‌شوند.» دکتر الفت‌بخش با این توضیحات به «شهروند» می‌گوید: «یک‌سری عوامل خطر هم شناخته‌شده نیستند، یعنی نمی‌توانیم بگوییم در سرطان پستان شناخته‌شده هستند یا خیر. عوامل شناخته‌شده ژنتیکی و فامیلی هستند.

عوامل ژنتیکی یعنی دو ژن شناخته‌شده موثر در ابتلا به این بیماری در آن‌ها جهش پیدا کرده است. افرادی که این ژن را به ارث برده‌اند، به احتمال خیلی زیاد در طول زندگی‌شان ممکن است به این سرطان مبتلاشوند.»

قاعدگی زودرس و یائسگی دیررس از عوامل افزایش خطر ابتلا
با این حال، این افراد تنها ٥ تا ١٠‌درصد موارد سرطان پستان را تشکیل می‌دهند. یک دسته دیگه از سرطان‌ها ارثی نیستند، بلکه سابقه خانوادگی در آن دخیل است. مثلا خواهر، مادر یا دختر یا حتی پدر فرد مبتلا پیش از او با این بیماری درگیر بوده است.

در این افراد احتمال ابتلا بیشتر است، ولی جنبه ژنتیکی ندارد. سرطان پستان، سرطانی است که مرتبط با هورمون استروژن است. استروژن از تخمدان ترشح می‌شود؛ از این دو عامل یعنی ژنتیک و سابقه خانوادگی که بگذریم مهم‌ترین عامل، این هورمون است. الفت‌بخش می‌گوید که هر عاملی که باعث می‌شود بافت پستان مدت طولانی‌تری یا با مقدار بیشتری از هورمون استروژن در تماس باشد، احتمال ابتلا را بیشتر می‌کند.

قاعدگی زودرس یا یائسگی دیررس جزو این عوامل محسوب می‌شوند. کسانی که زیر ١١‌سال قاعده می‌شوند و بالای ٥٠‌سال یائسه می‌شوند، بر همین اساس بیشتر در معرض خطر ابتلا قرار می‌گیرند.

کسانی که بعد از یائسگی قرص‌های هورمونی مصرف کرده باشند و کسانی که در مدت طولانی و پشت سر هم به‌خصوص قبل از بارداری اول‌شان قرص‌های جلوگیری مصرف کرده باشند نیز بیشتر با استروژن در تماس بوده‌اند و شانس ابتلا در آن‌ها بیشتر است.

این پزشک متخصص در اینباره توضیح می‌دهد: «بارداری بالای ٣٠‌سال هم از آن دسته مواردی است که درباره آن و ارتباطش با سرطان پستان صحبت می‌شود. بارداری اول زیر ٣٠‌سال باعث می‌شود در بافت پستان یک‌سری تغییرات ایجادشود که این تغییرات می‌تواند خطر ابتلا را کاهش دهد.

پس کسانی که اصلا بارداری نداشته باشند، هورمون‌های شیردهی در پستان فعال نمی‌شود و همین موضوع می‌تواند شانس ابتلا را افزایش دهد. برعکس این موارد شیردهی است که شانس ابتلا را کاهش می‌دهد.»

استفاده از دئودورانت، سابقه سقط یا مصرف سیگار؛ کدام‌یک شانس ابتلا را افزایش می‌دهد؟
قرار گرفتن در معرض اشعه از دیگر مواردی است که گفته می‌شود می‌تواند در ابتلا به سرطان پستان موثر باشد؛ دکتر الفت‌بخش می‌گوید: «البته اشعه ماموگرافی نمی‌تواند خطری ایجاد کند. منظور ما از اشعه موارد دیگر است، مثلا کسی که به دلایلی سینه‌اش تحت پرتودرمانی قرار گرفته یا کسانی که بمب‌های شیمیایی و هسته‌ای در محل زندگی‌شان فعال شده است، شانس ابتلا آن‌ها مقداری بیشتر می‌شود.»

عواملی هم هستند که شناخته‌شده نیستند و در مطالعات پزشکی هم دقیقا مشخص نشده است که آیا می‌توانند در خطر ابتلا موثر باشد یا خیر؛ مثلا سابقه سقط و مصرف دئودورانت‌ها یا استفاده از مواد شیمیایی سفیدکننده؛ این‌ها مواردی است که نمی‌توان گفت: آیا می‌تواند شانس ابتلا را افزایش دهد یا نه. این سرطان‌شناس با بیان این نکته ادامه می‌دهد: «اما در این میان مواردی هست مثل سیگار و الکل که ثابت شده است مصرف آن‌ها می‌تواند شانس ابتلا را افزایش دهد.»

لیزر مو‌های زائد، لیفت و کوچک‌کردن سینه بی‌خطر است، اما پروتز نه
عمل‌های زیبایی، لیفت و پروتز سینه و لیزرکردن مو‌های زائد؛ این موارد می‌تواند شانس ابتلا به سرطان پستان را افزایش دهد؟ پژوهشگر حوزه سرطان پستان به «شهروند» می‌گوید: «لیزر عمق نفوذش بسیار کم است و به‌حدی است که به پیاز مو می‌رسد و نمی‌تواند به بافت‌های داخلی اثرگذار باشد، تا الان هیچ خطر سرطان‌زایی در این حوزه به واسطه لیزرکردن اثبات نشده است.

عمل‌های زیبایی شامل کوچک‌کردن و لیفت سینه هم به هیچ وجه خطر ابتلا را افزایش نمی‌دهد، حتی در بعضی از خانم‌ها که براساس سابقه فامیلی سینه‌های بزرگی دارند، در صورتی که عمل کوچک‌کردن سینه انجام دهند، می‌توان گفت: ریسک ابتلا در آن‌ها کم می‌شود، زیرا قسمت زیادی از بافت سینه برداشته می‌شود.

اما در مورد عمل پروتز ارتباطی با نوع روتین و معمولی سرطان سینه شناخته نشده است، با این حال نوع خاص و نادری از سرطان وجود دارد که درواقع لنفوم است؛ به تازگی تحقیقات نشان داده است که گذاشتن ژروتز با آن نوع خاص از لنفوم ارتباط دارد و البته میزان بروز آن بسیار کم است؛ حداکثر بروز این نوع لنفوم یک در هزار بوده که در کشور یونان دیده شده، ولی میزان بروزش به‌طور متوسط یک نفر در صدهزار نفر است.».

اما اگر کسی هیچ‌کدام از عوامل محیطی و قابل پیشگیری را نداشته باشد، آیا ممکن است مبتلا شود؟ الفت‌بخش پاسخ می‌دهد: «بله؛ صرف جنسیت زن برای اینکه بافت پستان دارد، یعنی احتمال ابتلا به سرطان این ناحیه را دارد. البته سرطان پستان در مردان هم دیده می‌شود، اما ابتلا در مردان یک‌صدم زنان است. مردان هم بافت غدد شیری دارند، اما این شانس در خانم‌ها به دلیل هورمون استروژن صدبرابر مردان است.

موضوع مهم دیگر چاقی و ارتباطش با سرطان پستان است. چاقی خصوصا بعد از یائسگی می‌تواند شانس ابتلا را در زنان بیشتر کند، با این حال کسانی که در سبک زندگی‌شان فعالیت‌های بدنی و ورزش‌کردن را به‌طور مرتب داشته باشند، خطر کمتری تهدیدشان می‌کند.

به‌طورکلی همان‌طور که اشاره کردم باز هم یک‌سری عوامل شناخته‌نشده هستند که می‌تواند فرد را مبتلا کند، یعنی فردی بدون ارث و سابقه خانوادگی با سبک زندکی عادی هم ممکن است به این بیماری مبتلا شود.»

چگونه نسبت به بدن خود آگاه شوید؟
در موضوع پیشگیری و تشخیص زودهنگام هم مواردی وجود دارد، مثل انجام ماموگرافی و معاینه خود فرد. الفت‌بخش در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: «سیاست‌های کشوری برای اینکه بگوید آیا ماموگرافی روش موثر غربالگری است یا نه، در هر کشوری متفاوت است که هزینه و اثربخشی آن را نگاه می‌کنند و اولویت‌های بهداشتی کشور را در نظر می‌گیرند. این موضوع در کشور ما هنوز به‌عنوان سیاست‌های جلوگیری از ابتلا به سرطان پستان اجرایی نشده، با این حال، به‌طورکلی ماموگرافی روش ارجح غربالگری و تشخیص زودهنگام است.

ماموگرافی می‌تواند سرطان پستان را در ابتدای راه و حتی پیش از شکل‌گیری کامل سلول‌های سرطانی تشخیص دهد. اما در صورتی که کسی حتی به امکانات ماموگرافی هم دسترسی نداشته باشد، مهم‌ترین نکته آگاهی از بافت پستان است.

هر فردی باید با معاینه مکرر و متناوب سینه از بافت سینه‌اش اطلاع داشته باشد، به‌طوری که ببیند آیا بافت سینه‌ها متقارن است؟ آیا سفتی و فرورفتگی غیرعادی در سینه وجود ندارد؟ آیا نوک سینه فرورفتگی دارد و پوست آن تغییر رنگ و حالت داده است و آیا ترشح غیرعادی و جدیدی در آن وجود دارد؟ همه این موارد و بررسی مکرر آن آگاهی فرد را از بدنش بالا می‌برد.»

معاینه روتین را خود فرد انجام می‌دهد، اما توصیه متخصصان این است که معاینه تخصصی هم بسته به شرایط و امکانات فرد در برنامه قرار بگیرد. بعد از بیست‌وپنج سالگی اگر برای معاینه به پزشک مراجعه کنیم ممکن است گفته شود دو سه سال یک بار این معاینه را تکرار کنیم. اما ماموگرافی بعد از چهل سالگی و در موارد عادی یکی دو سال یک‌بار توصیه می‌شود.

به گفته الفت‌بخش ممکن است فردی معاینه‌اش نرمال باشد و به او گفته شود دو‌سال بعد بیاید، اما فردی دیگر یک‌سری تغییرات در ماموگرافی نشان دهد که سالی یک‌بار باید این معاینه را انجام دهد. راهنمای کلی که در ایران بومی‌سازی شده باشد، وجودندارد، اما متخصصان حوزه سرطان پستان از همین رویه در کشور تبعیت می‌کنند.

گفته می‌شود اگر تغذیه مناسب داشته باشید و تا می‌توانید آنتی‌اکسیدان بخورید و زندگی بدون استرسی داشته باشید، کمتر احتمال دارد به سرطان دچار شوید، اما آیا این موارد در مورد سرطان پستان هم صدق می‌کند؟

الفت‌بخش می‌گوید: «یک‌سری عوامل خطری هستند که دست ما است و می‌توانیم کنترل‌شان کنیم؛ سبک زندگی با غذایی سالم و فعالیت بدنی؛ این دو مورد ثابت شده است که می‌تواند خطر ابتلا به همه سرطان‌ها را کاهش‌دهد. فعالیت فیزیکی حتما باشگاه رفتن نیست، حتی پیاده‌روی مرتب روزانه و کنترل وزن به‌ویژه بعد از یائسگی می‌تواند خطر ابتلا را به میزان قابل توجهی کاهش دهد.

تغذیه سالم و غذا‌های چرب، فست‌فود‌ها و کنسرو‌ها را به حداقل برسانیم و با خوراکی‌های سالم خطر بیماری‌های شایع را کاهش دهیم.» در موضوع استرس و فشار عصبی این متخصص و جراح پستان توضیح می‌دهد: «استرس‌های خیلی شدید مثل از دست دادن فرزند و یکی از اعضای خانواده که داغ عمیقی است، می‌تواند با بروز سرطان پستان ارتباط داشته باشد و خطر ابتلا را افزایش دهد. این موارد به نوعی ورای استرس‌های روتین است و حوادث زندگی محسوب می‌شود که تأثیرات بد بدنی دارد.»

باور‌های درست و نادرست
در پژوهشی که اخیرا انجام شده است، از جامعه آنلاین نظرسنجی شده و از آن‌ها در مورد ثابت‌ترین باور‌های اشتباه در مورد سرطان پستان که نیاز به اصلاح دارند، سوال شده است. بسیاری از پاسخ‌دهندگان اعتراف کردند که تا زمان تشخیص بیماری خودشان بر یک‌سری باور‌های نادرست پایبند بوده‌اند! بد نیست تعدادی از باور‌ها را با هم بخوانیم.
باور اشتباه نخست؛ اگر سابقه خانوادگی سرطان پستان ندارم، هرگز به آن مبتلا نمی‌شوم، در حالی که بیشتر افرادی که به سرطان پستان مبتلا می‌شوند، سابقه خانوادگی شناخته‌شده‌ای ندارند.

باور اشتباه دیگر این است که اگر وزن‌تان ایده‌آل است، مرتبا ورزش می‌کنید، غذای سالم می‌خورید و الکل مصرف نمی‌کنید، لازم نیست نگران سرطان پستان باشید. اگرچه این عادت‌ها می‌توانند به کاهش خطر سرطان پستان کمک کنند، اما نمی‌توانند آن را از بین ببرند.

باور نادرست؛ حمل تلفن همراه در سینه‌بند می‌تواند باعث سرطان پستان شود، درحالی‌که هیچ مدرکی مبنی بر ارتباط بین تلفن همراه و سرطان پستان وجود ندارد، اما ایمنی تلفن همراه هنوز درحال مطالعه است. باور نادرست؛ مصرف زیاد قند باعث سرطان پستان می‌شود. واقعیت این است که هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد شکر در رژیم غذایی باعث سرطان پستان می‌شود.

باور نادرست دیگری در بین عموم وجود دارد که می‌گوید سرطان پستان همیشه باعث ایجاد توده‌ای می‌شود که احساس‌می‌کنید. این درحالی است که سرطان پستان ممکن است باعث ایجاد توده نباشد، به‌خصوص هنگامی که برای نخستین بار این بیماری بروز می‌کند.

باور نادرست دیگری در مورد درمان این بیماری وجود دارد؛ تمامی سرطان‌های پستان تقریبا به یک روش درمان می‌شوند. این درحالی است که در حقیقت برنامه‌های درمانی بسته به ویژگی‌های سرطان و ترجیح‌های بیمار بسیار متفاوت است.